«ԱԶԳ» ՕՐԱԹԵՐԹ

ՄԱՍՆԱՎՈՐԵՑՄԱՆ ԱՅՍ ՁԵՎԸ ԿԲԱՐՁՐԱՑՆԻ ՆԵՐԴՆՈՂՆԵՐԻ ՀԵՏԱՔՐՔՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

Համոզմունք հայտնեց պետգույքի կառավարման վարչության պետ Կարինե Կիրակոսյանը

- Հայաստանի ֆոնդային բորսայում առաջին անգամ վաճառքի են ներկայացվելու պետական ընկերությունների բաժնետոմսերը: Չէի՞ք պարզաբանի վաճառքի այս մեխանիզմը:

- ՀՀ կառավարության 2009թ.-ի սեպտեմբերի 23-ի որոշմամբ մի շարք բաժնետիրական ընկերությունների պետությանը պատկանող բաժնետոմսերը Հայաստանի ֆոնդային բորսայի միջոցով կառաջարկվեն մասնավորեցման: Այդ ընկերություններն են`

«Ընդերքաբան», «Երեւանի ջրամատակարարման ուղեմաս», «Քաղաքաշինության գիտահետազոտական եւ նախագծային ինստիտուտ», «Ատոմսերվիս», «Կապուտակ» ընկերությունները, որոնց բաժնետոմսերի 100%-ը պատկանում է պետությանը եւ «Նարեկ» հանգստյան տունը, որտեղ պետությունը տիրապետում է բաժնետոմսերի 80%-ին:

Նշված բոլոր ընկերությունները գտնվում են մասնավորեցման ծրագրում եւ կարող են մասնավորեցվել օրենքով նախատեսված ցանկացած ձեւով: Նշեմ նաեւ, որ «Պետական գույքի մասնավորեցման (սեփականաշնորհման) մասին» օրենքը նախատեսում է պետությանը պատկանող բաժնետոմսերի վաճառք մասնագիտացված շուկաներում` ֆոնդային բորսաներում: Մասնավորեցման այս ձեւը, սակայն, լայն տարածում չի ստացել, թեեւ մի շարք փորձեր արվել են այդ ուղղությամբ:

Ինչ վերաբերում է մասնավորեցման այս ձեւը կանոնակարգող ընթացակարգերին, ապա դրանք նույնպես մշակված են` ՀՀ կառավարության 1998թ. հուլիսի 2-ի N 416 եւ 2009թ. փետրվարի 12-ի N 137-Ն որոշումներով:

Ֆոնդային բորսայում պետությանը պատկանող բաժնետոմսերի վաճառքի մեխանիզմը բավականին պարզ է` մասնավորեցման առաջարկվող ընկերությունների բաժնետոմսերը ցուցակվում են բորսայում, որն իր գործունեության կանոններին համապատասխան եւ արժեթղթերի շուկայում մասնագիտացված գործունեության թույլտվություն ունեցող կազմակերպությունների (անձանց) միջոցով կազմակերպում է բաժնետոմսերի վաճառքը: Ընթացակարգերի տեսանկյունից ոչ մի տարբերություն չկա բաժնետոմսերի տերը պետությունն է, թե մասնավոր անձը: Եթե ընկերությունն ունի ներդրումային գրավչություն եւ գործունեության զարգացման հեռանկար, ապա դրա բաժնետոմսերը կվաճառվեն, քանի որ բաժնետիրոջ հիմնական շահագրգռվածությունը շահույթ ստանալն է:

- Դուք նշեցիք, որ ֆոնդային բորսայի միջոցով պետական բաժնետոմսերի մասնավորեցման ձեւը լայն տարածում չի ունեցել Հայաստանում: Ինչո՞ւ:

- Նախ, նախկին Խորհրդային Միության կազմի մեջ մտնող եւ ոչ մի պետություն, որը նախաձեռնեց մասնավորեցման գործընթացը, չի կարողացել ֆոնդային բորսայում պետությանը պատկանող բաժնետոմսերի վաճառքը դարձնել մասնավորեցման հիմնական ձեւը: Առաջին հերթին այն պատճառով, որ գոյություն չեն ունեցել համապատասխան ենթակառուցվածքները` ֆոնդային բորսա, բորսայում վաճառք իրականացնող մասնագիտացված անձինք, որոշակի փորձ եւ այլն: Եթե անգամ նման կառույցներ գոյություն են ունեցել, ապա դրանք ավելի շատ ձեւական բնույթ են կրել եւ վաճառքների քանակով եւ գործարքների մեծությամբ: Իրավիճակը փոքր-ինչ ավելի լավ էր համայնավարական այն երկրներում, որոնք ոչ հեռավոր անցյալում ունեցել են շուկայական տնտեսություն եւ շուկայական ինստիտուտներ, օրինակ Հունգարիայում:

Երկրորդ, նախկին խորհրդային երկրների տնտեսությունները զարգացած շուկայական տնտեսությամբ երկրների, արտասահմանյան ներդնողների համար չունեն այն թափանցիկությունը, որպեսզի նրանք առանց երկմտելու ներդրումներ իրականացնեն այնպիսի արժեթղթերում, ինչպիսիք բաժնետոմսերն են, որոնց շահութաբերությունը դժվար է կանխատեսել: Ինչպես ցույց է տալիս փորձը (օրինակ` Ռուսաստանի Դաշնության, Ղազախստանի, Ադրբեջանի) խոշոր օտարերկրյա ներդրումներ են իրականացվել բնական պաշարների արդյունահանման, վերամշակման ոլորտներում, որոնք ըստ սահմանման չեն կարող վնասաբեր լինել: Արժեթղթերի շուկայի զարգացվածությունն այս պարագայում երկրորդական դեր է խաղացել:

Այսպես, պատահական չէ (եւ այդ մասին նշել է Հայաստանի ֆոնդային բորսայի գլխավոր տնօրեն` Արմեն Մելիքյանը) հարցազրույցներից մեկում, որ Հայաստանում չկա ընկերություն, որի բաժնետոմսերը ցուցակվում են որպես Ա կատեգորիայի (որն առավել խիստ պայմաններ է նախատեսում), իսկ կորպորատիվ պարտատոմսերից միայն «ՀայՌուսգազարդ» ընկերության պարտատոմսերն են ցուցակվում Ա կատեգորիայում: «ԱՐԱՐԱՏԲԱՆԿ», «Արմենիան Քափր Պրոգրամ», «ԻՄԷՔՍ Գրուպ» եւ «Վալլետտա» ընկերությունների պարտատոմսերը` Բ կատեգորիայում են:

Մյուս հանգամանքը, որը կցանկանայի նշել, այն է, որ երբ Հայաստանում իրականացվում էին զանգվածային մասնավորեցման առաջին ծրագրերը (1994-2000 թվականներին) պետությանը պատկանող բաժնետոմսերի վաճառքն իրականացնող մասնագիտացված կառույցի դերը (կարելի է ասել բորսայի դերը) կատարում էր «Աճուրդի կենտրոն»-ը, որտեղ որոշակի օրերին իրականացվել են մինչեւ 60 ընկերությունների բաժնետոմսերի ազատ բաժանորդագրություն, որին կարող էր մասնակցել յուրաքանչյուր անձ` գնելով անգամ ընկերության մեկ բաժնետոմս: Նշեմ նաեւ, որ Հայաստանում միջին եւ խոշոր ընկերությունների մեծ մասը (առ 01.10.2009թ.-ի դրությամբ` 2019-ից 1147-ը) մասնավորեցվել է բաժնետոմսերի ազատ բաժանորդագրությամբ: Բոլորովին այլ խնդիր է, որ մասնավորեցման հետագա փուլերում եւ ներկայումս էլ առաջնություն է տրվում պետական գույքի մասնավորեցման մյուս ձեւերին, որոնք թույլ են տալիս առավելագույն ներդրումներ իրականացնել ընկերություններում` հիմնականում մրցույթներին:

- Այդ դեպքում ի՞նչ կփոխվի ֆոնդային բորսայի միջոցով մասնավորեցում իրականացնելու ժամանակ:

- Նախ, ներկայումս փոխվել է իրավիճակը: Հայաստանը, մասնավորապես, ձգտում է շուկայական տնտեսություն ունեցող երկրի վարկանիշ ձեռք բերել, բարձրացնել երկրի վարկանիշը` որպես ազատ եւ մրցակցային տնտեսություն ունեցող: Դրա համար խիստ անհրաժեշտ է ինչպես արժեթղթերի զարգացած շուկա ունենալը, այնպես էլ կորպորատիվ կառավարման մշակույթի առկայությունը: Եթե նշեմ, որ մասնավորեցման արդյունքում ստեղծված բաց բաժնետիրական ընկերությունների մի զգալի մասը հետագայում վերակազմակերպվեց փակ ընկերությունների (այսինքն ընկերությունների, որոնց բաժնետոմսերը ենթակա չեն բաց բաժանորդագրության եւ չեն կարող առաջարկվել անսահմանափակ թվով անձանց), ապա պատկերացում կկազմեք կորպորատիվ կառավարման մշակույթի ներկայիս իրավիճակի մասին: Ընդ որում, այդպիսի վերակազմակերպումների ժամանակ խոշոր բաժնետերերի կողմից կիրառվել են մանր բաժնետերերի շահերի ոտնահարման սխեմաները:

Երկրորդ, փոփոխվել է նաեւ Հայաստանի ֆոնդային բորսայի կարգավիճակը: Անցած տարի այն դարձավ խոշորագույն բորսայական օպերատոր NASDAQ OMX Group-ի մասը, որտեղ գործում են բորսայական առեւտրի միջազգային ստանդարտները: Այժմ, եթե ընկերության բաժնետոմսերը ցուցակվում են Հայաստանի ֆոնդային բորսայում, դա հավասարազոր է նրան, որ դրանք ցուցակվում են NASDAQ OMX-ում:

Մասնավորեցման նման ձեւ առաջարկելով, մենք կանխատեսում ենք, որ կբարձրանա ներդնողների հետաքրքրությունը ընկերությունների նկատմամբ, բաժնետոմսերի վաճառքին կարող են մասնակցել որեւէ երկրում գտնվող անձինք եւ կազմակերպությունները, մի անձը կարող է ձեռք բերել ցանկացած քանակով բաժնետոմսեր, ինչպես նաեւ կարող են բարձրանալ բաժնետոմսերի գները: Եվ եթե նկատել եք, բորսայում վաճառքի համար մեր կողմից առաջարկված ընկերությունները տնտեսության տարբեր ոլորտներից են, ուստի դրանց բաժնետոմսերի վաճառքի արդյունքները կարող են ցուցադրել, թե Հայաստանի տնտեսության որ ոլորտներն են գրավիչ:

- Դուք նշեցիք բաժնետոմսերի գնի բարձրացման մասին: Իսկ կարո՞ղ է այն իջնել:

- Ընդհանրապես, մենք ներկայումս իրականացնում ենք մասնավորեցվող գույքի գնահատում` դրա շուկայական արժեքի որոշման միջոցով: Նախքան ֆոնդային բորսայի միջոցով վաճառքի առաջարկելն այդ ընկերությունների բաժնետոմսերը նույնպես պետք է գնահատվեն անկախ գնահատողների կողմից: ՀՀ կառավարության վերը նշված որոշմամբ սահմանված է նաեւ, որ մեկ բաժնետոմսեի տեղաբաշխման (վաճառքի) գինը չպետք է պակաս լինի սահմանված կարգով գնահատված մեկ բաժնետոմսի արժեքից:

Հարցազրույցը վարեց ՍԵՐԳԵՅ ԽԱՉԵՐՅԱՆԸ