Գեորգի Խուցիշվիլին գտնում է, որ Սամցխե-Ջավախեթիում կան լեզվի, ինքնակառավարման, կրթության, տնտեսական հարցեր, բայց մարդիկ դեմ չեն ինտեգրմանը
Հայ-թուրքական արձանագրությունների ստորագրումն ու դրանց հետեւած գործընթացները, ինչպես նաեւ ընդհանուր խոսակցությունները հայ-թուրքական սահմանի բացման մասին տարածաշրջանում այնպիսի գնահատականների առիթ դարձան, որ դրանցում բացասական ու ոչ կառուցողական մոտեցումները բնավ էլ զարմանալի չէին, նաեւ հարեւանների կողմից: Այն, որ Ադրբեջանը լիովին լծվել է սահմանի բացման դեմ արտահայտվելու, խոչընդոտելու գործընթացին, կասկածելու հարկ չկա, սակայն երբ այդ գործընթացում օգտագործվում են վրացի որոշ մասնագետներ, բացասականը կրկնապատկվում է, քանի որ նրանք երբեմն խոսում ու ներկայանում են Վրաստանի, վրաց ժողովրդի անունից:
«Ազգը» անդրադարձել է այդօրինակ մի քանի հրապարակումների, երբ հայ-թուրքական դեռեւս անհայտ ապագայով սահմանի բացման հավանականությունը ողբերգություն է ներկայացվում Վրաստանի համար, իսկ Հայաստանի ու հայերի առնչությամբ ընդհանրապես վեր են հանվում ու հիշատակվում «հին ու նոր մեռելները» կամ էլ այնպիսի խնդիրներ, որոնք Հայաստանին առնչվում են, սակայն բնավ էլ այժմեական չեն: Վրացական անհեթեթ տեսակետներն ավելի հաճախ ներկայացնում են ադրբեջանական լրատվամիջոցները, ինչը լիովին բացատրելի է:
Ներկայացնում ենք Հակամարտությունների ու բանակցությունների միջազգային կենտրոնի ղեկավար, վերլուծաբան Գեորգի Խուցիշվիլու մոտեցումները ընդհանրապես հայ-թուրքական սահմանի բացման եւ այդ առնչությամբ Վրաստանին առնչվող հարցերի մասին:
- Ինչպե՞ս եք գնահատում հայ-թուրքական սահմանի բացմանն ուղղված գործընթացը ընդհանրապես:
- Այդ սահմանն, ինչպես ասում են, վերջին փակ սահմանն է Եվրոպայում: Փակ սահմանների բացումը պետք է ողջունել, ինչպես պետք է ողջունել որեւէ շարժում, որ կնպաստի մարդկանց, բեռների ավելի հեշտ տեղաշարժին եւ երկրների ու ժողովուրդների հարաբերությունների ջերմացմանը: Գիտեմ, որ հայ հասարակությունն էլ միանշանակ չի վերաբերվում այդ գործընթացին: Բայց մտածում եմ, որ պետք է դրական նայել: Դա հեշտ գործընթաց չէ, բայց պետք է որեւէ պահի սկսվեր, ու դրան սպասում էին տարածաշրջանի բոլոր երկրները: Իսկ գործընթացի լրջության առումով արդեն իսկ երեւում է, որ լուրջ է. արձանագրությունները ստորագրված են, ըստ այդմ էլ կլինեն գործողություններ: Կարծում եմ, որ արդեն ֆուտբոլային դիվանագիտությունից դուրս է գործընթացը, որն իր ռելսերի վրա է: Տվյալ դեպքում խնդիրն այն է, թե ինչպես այս գործընթացը համադրել տարածաշրջանում հրատապ այլ խնդիրների հետ:
- Վրացի որոշ մասնագետներ արդեն աղետ են գուշակում հայ-թուրքական սահմանի բացմամբ Սամցխե-Ջավախեթիում կամ Վրաստանի մեծագույն վնասների առումով: Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք այդպիսի մոտեցումը:
- Շատ են մեքենայություններն այն առումով, թե հայ-թուրքական գործընթացը ինչպես կարող է ազդել Սամցխե-Ջավախեթիում իրավիճակի, որպես տարանցիկ երկիր Վրաստանի դերի, ղարաբաղյան հարցի լուծման հեռանկարների վրա եւ այլն: Այստեղ բոլոր խաղացողները ունեն իրենց հետաքրքրությունները. «Նաբուկկո» ծրագրի համաձայնագիրը ստորագրված է, որ նյարդայնացնում էր Ռուսաստանին: Այս ֆոնին հայ-թուրքական սահմանի բացմամբ Հայաստանի եւ Թուրքիայի տարածքը դառնում է ներուժային էներգաուղի: Արդյո՞ք Ռուսաստանը նոր էներգածրագրեր կներկայացնի` շրջանցելով Վրաստանը: Եթե անգամ լինի այդպես, դա նորմալ մրցակցային գործընթաց է: Հայաստանյան կողմի տարբեր հանդիպումներից այնպիսի միտք էր ներկայացնում, թե Վրաստանը դիտավորյալ Հայաստանի համար խնդիրներ է առաջացնում տարանցման հարցում, քանի որ դրանից կոնկրետ դիվիդենտներ ունի: Չեմ կարծում, թե դա ծրագրված է, այլ այդ խնդիրներն ունեն իրենց ծագման պատճառը, ու կարելի է ամեն դեպքում արագ գտնել լուծումները, սակայն պետք չէ ընդհանրացնել:
Իսկ Ջավախեթիի իրավիճակի առումով պետք է ընդունել, որ այնտեղ կան խնդիրներ` լեզվի, ինքնակառավարման, կրթության լեզվի, բարձրագույն կրթության, տնտեսական հարցեր եւ այլն: Սահմանի բացման գործընթացը նոր հեռանկարներ կբացի, իսկ Վրաստանն էլ պիտի իր քաղաքականությամբ ինտեգրի այդ տարածաշրջանն ավելի ակտիվորեն երկրի կյանքում այնպես, որ մեկը մյուսի հաշվին չլինի: Ջավախքից իմ տեղեկությունների համաձայն, մարդիկ դեմ չեն ինտեգրմանը, ուղղակի ուզում են, որ հաշվի առնվեն իրենց խնդիրներն ու մոտեցումները, ինչը լրիվ նորմալ է:
- Կարս-Ախալքալաք հաղորդակցության ուղին եւս վնասաբեր է ներկայացվում Վրաստանինՙ այն մոտեցմամբ, թե հայ-թուրքական սահմանի բացումը այն պակաս եկամտաբեր կդարձնի, քան նախատեսվում էր: Ի՞նչ կասեք այս առնչությամբ:
- Այդ հարցում եւս կարելի է տարանջատել տնտեսականը քաղաքականից: Կարծում եմ, որ Կարս-Ախալքալաք նախագծով լուրջ տնտեսական հնարավորություններ կան, բայց կարեւոր է երկրների տնտեսական, քաղաքական, դիվանագիտական կառույցների կապը Թուրքիայի, Վրաստանի ու Հայաստանի առումով: Բոլոր հարցերը պետք է դիտարկվեն եռանկյունու տարբերակով, այլ ոչ երկկողմ հարաբերությունների: Ես կառաջարկեի բոլոր փուլերում, որ կապված են նոր հաղորդակցային ուղիների բացման հետ, մասնակից լինեն նաեւ վրացի մասնագետները, ինչը որոշակի բացություն կապահովի:
- Համաձա՞յն եք արդյոք որոշ մասնագետների այն պնդումներին, թե Ջավախքում կարող է հակադրություն առաջանալ թուրք-մեսխեթցիների հայրենադարձության ու հայ-թուրքական հարաբերությունների նորմալացման առումով:
- Գործնականում ակնհայտ է, որ մեսխեթցիների զանգվածային հայրենադարձություն այդ շրջաններ չի լինի, քանի որ իրենք իսկ դրանում հետաքրքրված չեն ու հեռանկար չեն տեսնում իրենց համար այդ տարածաշրջանում: Ուստի այդպիսի խնդիր ես չեմ տեսնում, հատկապես որ մեսխեթցիների վերադարձը թերեւս հնարավոր չէ, որ լինի համապարփակ ու զանգվածային որեւէ տարածաշրջան վերաբնակեցվելու առնչությամբ:
- Սահմանի բացման ֆոնին շատ է նշվում, թե Վրաստանը կկորցնի: Ինչպե՞ս բացատրել նման գնահատականները:
- Այդ հարցն ինձ շատ են տալիս ադրբեջանցի լրագրողները, մանրամասնելով, թե «դուք չե՞ք տեսնում ռիսկերը կապված հայ-թուրքական սահմանի բացման հետ»: Խնդիրն այն է, որ, այո, մենք տեսնում ենք որոշակի ռիսկեր, այսինքն` իրավիճակը բարդանում է, նոր գործոններ են ի հայտ գալիս, բայց միեւնույն ժամանակ դա այն գործընթացն է, որի հետ պետք է աշխատել դրական մոտեցմամբ, քանի որ սահմանի բացումն ինքնին դրական է: Պետք է այս գործընթացում զարգացնել կապեր, որ մեծանա ժողովրդի բարեկեցությունը, որպեսզի այդ գործընթացն անպայման ունենա սոցիալական բաղադրիչ: Ես ուրախ կլինեի, եթե հայ հասարակության ներկայացուցիչները ոչ թե քննարկեին, թե աջակցո՞ւմ են արդյոք այս գործընթացին, այլ մտածեին, թե ինչպես ներմուծել սոցիալական բաղադրիչը այդ գործընթացում, որպեսզի մարդիկ իրական օգուտ ստանան միջպետական այդ հարաբերությունների նորմալացումից:
- Վրաստանի առումով էլ առաջնայի՞ն է սոցիալական բաղադրիչը:
- Այո, ամեն դեպքում հարաբերությունների նորմալացումը պետք է մարդկանց համար առավելություններ ստանալու հնարավորություն տա` ինչպես տնտեսական, այնպես էլ այլ բնույթի:
Ադրբեջանական լրատվամիջոցների հետաքրքրվածությունը Վրաստանի մոտեցմամբ նախ խոսում է Ադրբեջանում հայ-թուրքական սահմանի բացման առումով դժգոհության մասին: Ինչպե՞ս կարող է այդ դժգոհությունն ազդել տարածաշրջանի վրա:
Ես լուրջ մտահոգություն ունեմ Ադրբեջանում այն տրամադրությունների բարձրացմամբ, թե արդյոք հայ-թուրքական հարաբերությունների նորմալացումը չի՞ բերի տարածաշրջանում այնպիսի շրջադարձերի, որոնք վատ կազդեն Ադրբեջանի շահերի կամ ղարաբաղյան հարցի լուծման վրա: Ես կասեի, որ լավ կլիներ, եթե սահմանի բացումը կապված լիներ ղարաբաղյան հարցով նոր նախաձեռնության հետ. ինչ-որ նոր բանակցություններ, միջազգային նախաձեռնություններ` վերակենդանացնելու այդ գործընթացը:
- Կարծում եք, թե բանակցային գործընթացը կենդանի չէ՞:
- Վերջին ժամանակներս այդ գործընթացը կարծես խցանվել է: Այն որպես սառեցված հակամարտություն նման է Հարավային Օսիային ու Աբխազիային, որոնք Ռուսաստանը «ապասառեցրեց»: Լեռնային Ղարաբաղի հարցը մնում է նույն վիճակում: Որպեսզի ԼՂ հարցի վրա գործընթացների բացասական ազդեցության վտանգ չլինի, այն առումով, թե կմեծանա անկայունությունը տարածաշրջանում, պետք է միջազգային նոր նախաձեռնություն` հավասարակշռելու իրավիճակն ու չեզոքացնելու նման պատկերացումները: Ամեն դեպքում, նման նախաձեռնությունը անհրաժեշտություն է, որպեսզի նաեւ հանգիստ զարգանա հայ-թուրքական գործընթացը:
- Արդյոք այդպիսի նոր նախաձեռնությո՞ւն եք դիտարկում թուրքական առաջարկը` կայունության պլատֆորմի տեսքով:
- Այո, դիտարկում եմ, քանի որ ակնհայտ է, որ Թուրքիան ունի այդ ամբիցիաները, հայտարարում է այդ մասին, ուզում է խաղալ միջնորդի դեր ոչ միայն ղարաբաղյան հարցում, այլեւ առաջնային դեր ունենալ սեւծովյան տարածաշրջանում տնտեսական զարգացման ու անվտանգության առումով: Թուրքիան ունի լուրջ նկրտումներ նաեւ այն մոտեցմամբ, որ իրեն հայտարարում է կովկասյան երկիր: Թուրքիան շատ ճկուն է, ու այդպիսի խոշոր խաղացողին հաշվի չառնել չի լինի: Ուստի Թուրքիան, ըստ իս, կառուցողական կարող է մտնել տարածաշրջան, բայց ոչ դոմինանտ ձեւով, ինչպես ես չէի ցանկանա, որ որեւէ այլ երկիր եւս ունենար նման դերակատարություն մեր տարածաշրջանում: Ես կողմնակից եմ, որ բոլորն ակտիվ դեր ունենան, բայց ոչ հարեւանների հաշվին: Հույս ունեմ, որ որոշ ապակառուցողական խմբեր եղածը չեն փորձի օգտագործել վատացնելու Հայաստանի եւ Վրաստանի հարաբերությունները, որ քաղաքական հասունությունը կբավարարի դա չանել:
ԱՂԱՎՆԻ ՀԱՐՈՒԹՅՈԻՆՅԱՆ, Թբիլիսի-Երեւան