Ժողովրդագետ Վերժինե Սվազլյանի «Հայոց ցեղասպանության ականատես վերապրողների վկայություններ» գիրքը արժեքավոր է հատկապես վերապրածների հուշերով եւ փաստաթղթերով: Աշխատանքի համար Սվազլյանն արժանացել է ՀՀ նախագահի եւ «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի ոսկե մեդալներին: Որպես պարգեւ ստացած գումարը ժողովրդագետը հատկացրել է գրքի լրացված տարբերակի հրատարակմանը` հայերեն, անգլերեն եւ թուրքերեն լեզուներով:
Գիրքը լրացումներով լույս կտեսնի այս տարի: 50 տարվա ընթացքում հավաքված 600 միավոր փաստաթղթին նոր գրքում կավելանան նաեւ վերջին 10 տարվա ընթացքում ձեռք բերված 100 միավորը: Գրքի թուրքերեն տարբերակը կհրատարակվի Թուրքիայում, անգլերենը` ԱՄՆ-ում: Սվազլյանը նկատում է, որ վերապրողների շուրթերից կարողացել է կորզել բացառիկ երգեր, տաղեր, բանահյուսություններ, որոնց նշանակությունը շատ մեծ է: Երգերի մեծ մասը գրքում ներկայացված են նաեւ նոտաներով:
Սվազլյանը պատմում է, որ հաճախ դիմել է արտասովոր քայլերի, որպեսզի կարողանա գրի առնել վերապրածների հիշողությունները: Մի անգամ խաբել է Ստամբուլի «Սուրբ Փրկիչ» հիվանդանոցի թուրք զինվորին, ձեւացել հիվանդ, ավելի քան երկու ժամ նարկոզ ընդունել, զրուցել 40 հայի հետ:
Սվազլյանի հեղինակած գրքերը պահվում են նաեւ Ազգային արխիվում: Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ արխիվում կա 12.000 փաստաթուղթ: Դրանք մասնագետները դասակարգում են 4 խմբի` հոգեւորականների նամակներ, տարբեր երկրների դեսպանների զեկուցագրերի պատճեններ, գաղթականների հուշեր, վկայություններ, լուսանկարների բնօրինակներ: Ազգային արխիվի փոխտնօրեն Էդգար Հովհաննիսյանը նկատում է, որ առաձնահատուկ տեղ է զբաղեցնում Հովհաննես Թումանյանի գլխավորած հանձնաժողովի կազմած տեղեկագիրը:
«700 էջից բաղկացած այդ տեղեկագիրը ներկայացնում է գաղթականների ունեցվածքը, ընտանիքի անդամների թիվը: Դրանք հետագայում կարելի է օգտագործել պահանջատիրության նպատակներով», «Հենարան» մամուլի ակումբում ասաց նա:
Ցեղասպանության 95-ամյա տարելիցի կապակցությամբ մեկ շաբաթից Ազգային արխիվում կբացվի լուսանկարների եւ փաստաթղթերի ցուցահանդես:
Հ. Հ.