«ԱԶԳ» ՕՐԱԹԵՐԹ

ՎԱԶԳԵՆ ՍՐԲԱԶԱՆ. «ՈՄԱՆՑ ՊԱՏԵՀ ԱՌԻԹ Է ՊԵՏՔ ԵՂԱԾ-ՉԵՂԱԾԸ ՎՐԱՍՏԱՆԻ ՎՐԱ ԲԱՐԴԵԼՈՒ»

«Հայաստանում շատ հայրենասեր են Վրաստանում ունեցած մեր խնդիրների եւ Ջավախքի հանդեպ, բայց կխնդրեի, որ թշնամաբար, թույնով լցված չխոսեն, չգրեն»

Մուղնեցոց Սուրբ Գեւորգ եկեղեցու, Վիրահայոց թեմի ու ընդհանրապես Վրաստանի հայ համայնքի որոշ խնդիրների առնչությամբ «Ազգի» հետ զրույցում իր տեսակետներն է ներկայացրել Վիրահայոց թեմի առաջնորդ Վազգեն եպիսկոպոս Միրզախանյանը` անդրադառնալով նաեւ Հայաստանից հնչող հայտարարություններին ու Վրաստանում հայության հանդեպ վերաբերմունքին եւ մթնոլորտին: Փաստորեն սրբազանը համբերատարություն է թելադրում:

- Փլուզված Մուղնեցոց Ս.Գեւորգ եկեղեցու ճատակագիրը շատերին է հուզում: Ի՞նչ փուլում է եկեղեցու վերականգնումը, որի առնչությամբ խոստումներ է տվել Վրաստանի իշխանությունը:

- Աշխատանքների սկզբնական փուլը, կարծում եմ, ավարտվել է նրանով, որ քանդված, փլված եկեղեցու ավերակները մաքրվել են եւ անվտանգ դարձել շրջակա բնակչության համար: Թեեւ բնակչությունը մտահոգություններ ունի կիսականգուն պատերի առնչությամբ: Որքան տեղյակ եմ Վրաստան այցելած Հայաստանի մշակույթի փոխնախարար Արթուր Պողոսյանի հանդիպումներից Վրաստանի համապատասխան գերատեսչությունների հետ, սպասվում է, որ վրացական կողմից հայտարարվի նախագծային աշխատանքների մրցույթ: Դա պիտի արվի, եւ միայն հետո կհաջորդի, թե ինչ կերպով տեղի կունենա վերականգնումը: Դա վրացական միջոցներով կլինի, թե՞ ուրիշ մի հիմնադրամից, չեմ կարող ասել:

- Վիրահայոց թեմի կողմից ուսումնասիրություն արվել է, թե որքանով է հնարավոր Մուղնեցոց Ս. Գեւորգը վերականգնել որպես հայկական եկեղեցի:

- Եկեղեցու փլուզման օրը մենք բողոք հղեցինք Վրաստանի վարչապետին, եւ նրա անունից մեզ պատասխան եկավ, որ իրենք շատ ափսոսում են եղածի համար եւ ամեն ինչ պիտի անենՙ վերականգնելու այդ եկեղեցին: Թե ինչ կերպով կլինի հետագա ընթացքը, դժվարանում եմ ասել: Խնդիրն այստեղ պիտի դիտարկել ընդհանուրի մեջ, քանի որ այս եկեղեցին արդեն փլվել է:

- Նույն ճանապարհին են նաեւ «վիճահարույց» որակվող մյուս եկեղեցիները:

- Այո, Վրաստանի նախագահին եւս ասվել է այս մասին, նաեւ խորհրդարանի ղեկավարին եւ պատրիարքին, որ եթե այս ընթացքը մնա, մենք կկորցնենք մյուս երեք կանգուն եկեղեցիները` երկուսը Թբիլիսիում եւ մեկը Ախալցխայում: Այս առումով բերում ենք մի օրինակ: Երբ Վեհափառ հայրապետի օգնությամբ վերանորոգվեց Հավլաբարի Ս. Էջմիածին եկեղեցին, մենք այլեւս կարողանում ենք ի լուր աշխարհի ասելՙ մեր ձեռքում էր, ճաքեր կային, պիտի փլվեր, բայց փրկեցինք: Եթե մյուս եկեղեցիներն էլ մեզ վերադարձվեն, մենք Էջմիածնի, Հայաստանի կառավարության, սփյուռքահայության օգնությամբ ձեւեր կգտնենք վերականգնելու եւ փրկելու այդ տաճարները: Իսկ եթե նույնիսկ չեն վերադարձնում եւ սպասում են, այսպես կոչված, պատկանելության հարցերի ճշտմանը, ապա մենք առաջարկում ենք, որ որպես Վրաստանի հուշարձան իրենք վերականգնեն: Պետական մարմինների կամ պատրիարքարանի բոլոր հանդիպումներում մենք տեսնում ենք կարծես թե հասկացողություն մեր ցավի, բայց լուծում չկա:

- Հակասություն չե՞ք տեսնում, որ, մի կողմից, Վրաստանը չի վերադարձնում եկեղեցիները Վիրահայոց թեմին, մյուս կողմից` կարծես ընդունվում է այդ եկեղեցիների հայկականությունը:

- Հայկականը չընդունող երեւի քիչ մարդիկ կգտնենք, միայն որոշները կարող են պնդել, թե այդ եկեղեցիները հայկական չեն, այլՙ վրացական: Պատմաբանների, Վրաստանի ղեկավարության եւ պատրիարքարանի համար վաղուց այդ եկեղեցիները հայտնի են որպես հայկական, որովհետեւ որեւէ փաստարկ չկա դրան հակառակ: Մենք ներկայացնում ենք հաստափոր գիտական գրքեր, որոնցում արձանագրություններով, փաստերով, վավերագրերով հաստատված են այդ եկեղեցիների հայապատկան լինելը: Դիմացի կողմից կես էջ փաստաթուղթ իսկ չի ներկայացվում, թե դրանք վրացական են: Կարծում եմ, այստեղ մթնոլորտի հարց կա: Պետությունը վաղուց հոգնել է, եւ եթե իրեն մնա, այդ հարցերը կլուծվեն միանշանակ: Բայց հավանաբար հաշվի առնելով իրենց երկրիՙ հատկապես 2008 թ. հետպատերազմյան ընդհանուր մթնոլորտը, գուցե չեն ուզում լարվածություն ստեղծել ծայրահեղ ազգայնականների հետ եւ բավարարվեցին առայժմ այնքանով, որ Թարիել կոչվածին ընդհանրապես վռնդեցին այդտեղից:

- Այսինքն` Ս. Նորաշեն եկեղեցու նկատմամբ ոտնձգություններ իրականացրած վրացի հոգեւորական հայր Թարիելը այլեւս եկեղեցու սպասավոր չէ՞:

- Հիմա նա ուրիշ տեղ է ծառայում, Նորաշենի տարածքի հետ որեւէ առնչություն չունի եւ իրեն զգուշացվել է, որ պատասխանատվության կենթարկվի, եթե շարունակի իր գործունեությունը: Ներկա դրությամբ իրավիճակը սա է: Գուցե բանակցությունները, որ վարում ենք իրենց հետ, եւ որ Հայաստանի հարաբերությունները Վրաստանի հետ լավ են, ինչ-որ դրական մթնոլորտ ստեղծեն հարցերի լուծման համար: Նաեւ մեկ այլ բան եմ ուզում նշել: Գիտեմ, որ Հայաստանում շատ հայրենասեր են Վրաստանում ունեցած մեր խնդիրների եւ Ջավախքի հանդեպ, բայց կխնդրեի, որ թշնամաբար, թույնով լցված չխոսեն, չգրեն: Դրանք խնդիրներ են, որ վերջ-առաջ լուծում ստանալու են: Մենք հուսով ենք, որ դրական լուծում են ստանալուՙ հօգուտ հայության: Բայց դրա համար էլ անհրաժեշտ է, որ բոլորս ձգտենք դրական մթնոլորտի: Ավելորդ հայտարարություններից ոչ մի լավ բան չի գալիս, այսինչ-այնինչ ակումբում եկան, խոսեցին, բայց ոչինչ չի փոխվում, միայն մթնոլորտի շիկացում է տեղի ունենում:

- Այսինքն` նկատի ունեք, որ Հայաստանում սպասողական դիրք ընդունեն եւ չարձագանքե՞ն:

- Ոչ թե սպասողական դիրք ընդունեն, այլ մեր հայությանը հուզող հարցերը բարձրացնեն, բայց ոչ ծայրահեղության, թշնամական տրամադրություններով, այլ ռեալ բարձրացնեն, փորձեն իրենց վրացի գործընկերների հետ հարցեր լուծել: Հայաստանում կա վրացական բարեկամության խորհրդարանական խումբ, բայց մի օր եկե՞լ են, հանդիպե՞լ են, խոսե՞լ են: Բայց շատ անգամ իրենց հայտարարություններն ենք կարդում: Կամՙ ավելորդ միտինգները Վրաստանի դեսպանատան առաջ. ոչինչ չի տալիս դա: Կամՙ Հայաստանի լրատվամիջոցներով առավոտից երեկո խոսում են Վրաստանի մասին, Վրաստանում մի գառ էլ ընկնի գետը, ցույց կտան ու կխոսեն: Դրա կարիքը չկա: Վրաստանի հեռուստաընկերությունները գուցե երեք ամիսը մեկ, չգիտեմ ինչ լինի, որ անդրադառնան Հայաստանին:

- Բայց յուրաքանչյուր կողմ անդրադառնում է ըստ հետաքրքրությունների:

- Վրաստանում հազվադեպ են անդրադառնում Հայաստանին եւ շատ ճիշտ են անում, որովհետեւ իրենց համար կան Վրաստանի հարցերը: Բայց ես չգիտեմ ինչու` ամբողջ Հայաստանն ապրում է Վրաստանով. ինչո՞ւ, ուրիշ անելիք չունե՞նք, ներքին խնդիրներ չունե՞նք, հարցեր չունե՞նք: Մենք շատ անգամ այստեղ տեղյակ չենք, թե որ գետից ինչ ջրհեղեղ եղավ, արդեն զանգում են, թե ինչ է եղել: Չի կարելի մի ժողովրդին ապրեցնել մյուսՙ հարեւան ժողովրդի կամ նրա ղեկավարների կյանքով: Մթնոլորտ է պետք փոխել, ձեւն է պետք փոխել, մենք արդեն փորձառություն ունենք: Առաջարկում եմ Վրաստանի հետ կաված ձեւաչափը փոխել. մենք շատ ավելի մեծ տեղ ենք տալիս Վրաստանին, քան դրա կարիքը կա:

- Գուցե ես ճիշտ չեմ հասկանում ձեր դժգոհությունը, բայց կարծես ասվածն ուղղված է Ախալցխայի Ս. Երեւման կաթողիկե եկեղեցու պատմությանը, երբ հենց Ախալքալաքից տեղեկացանք, թե քանդում են ավերակ եկեղեցու կանգուն հատվածները:

- Ոչ միայն այդ պատմությանը, ընդհանրապես, ես ինչպես հասկանում եմ, Հայաստանում, այդ առումով, մենք ունենք մարդիկ, որ, ընդունված խոսքով, «Հռոմի պապից ավելի պապական են»: Մենքՙ որպես առաջնորդ, բանից պարզվում է, այդպես սրտացավ չենք, հայր Բաբկենը որպես փոխառաջնորդ սրտացավ չէ, բայց Երեւանի այս ու այն տաքուկ գրասենյակներում ու թեյարաններում նստած հայտարարություն անողները շատ սրտացավ են: Բաբկեն վարդապետը այսպես կոչված այդ իրադարձությունների հաջորդ օրը այնտեղ էր: Ախալցխայի մեր երիտասարդությանը, նույն տեր Մանուկին, որ շփոթված հայտարարություններ էր արել, խնդրեցին ցույց տալ կոտրված խաչքարերը կամ քանդված խորանըՙ չկար: 20 տարի առաջ արված նկարներում այդ խորանի տեղը մի կույտ է: Այդ մարդիկ միայն մաքրել են: Եվ հետոՙ ինչն է հետաքրքրական: Այդ աշխատողներն այդտեղ են եղել երկու շաբաթ, այդ ընթացքում որեւէ մեկը չի հարցրել, թե ինչ եք անում: Երկու շաբաթ հետո, երբ այնտեղ ինչ-որ փոքր աշխատանք է եղել, նոր այդ մեծ աղմուկը առաջացավ: Դրա համար մենք ասացինք, որ նախ սկզբնական հայտարարությունները չէին համապատասխանում իրականությանը: Բացի այդ, դա վերջին 200-250 տարին եղել է հայ կաթողիկե եկեղեցի: Այսօր Հռոմեական կաթոլիկ եկեղեցուն է վերադարձված, իրենք թող նայեն: Մենք այդ եկեղեցին երբեւէ չէինք կարող վերականգնել, դրա համար միլիոնավոր դոլարներ են պետք: Նույն եկեղեցու կողքին ունենք ոչ պակաս հնամենի ճարտարապետությամբ Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցին, սրտացավ մեր հայերը թող գան եւ այդ եկեղեցին վերականգնեն:

- Ձեր կողմից հայտարարություն էր արվել, թե Վիրահայոց թեմը գործ չունի Ս. Երեւման եկեղեցու հետ, քանի որ պատկանում է Հռոմեական կաթոլիկ եկեղեցուն: Արդյոք նման վերաբերմունք ունի՞ Հայ առաքելական եկեղեցին հայկականությանը:

- Ինչն այստեղ հայկական է, մեզ վերաբերում է: Ես ասել եմ հետեւյալը. հանդիպել ենք Վատիկանի, Հռոմեական կաթոլիկ եկեղեցու ներկայացուցիչներին եւ ճշտել ենք, որ իրենք հավաստիացրել են նաեւ Ամենայն հայոց կաթողիկոսին, որ եկեղեցին կվերականգնվի այնպես, ինչպես եղել է` պահպանելով ամեն հայկականը: Սա, կարծում եմ, մեզ լրիվ բավարարում է: Մեզ համար կարեւոր է, որ վերականգնվիՙ պահպանելով հայկականությունը, խաչքարերը, արձանագրությունները: Մենք այդ առումով կաթոլիկներից վախ չունենք: Մենք մտահոգություն ունեինք, որ հանկարծ իրենք չվերցնեն, ու ինչ-որ այլ հարանվանությունից գնային ու տեր կանգնեին, այն ժամանակ բավականին բարդություններ էին լինելու: Այնպես որ, ես մի բան եմ հասկացել, ոմանց ուղղակի պատեհ առիթ է պետք եղած-չեղածը վրացիների եւ Վրաստանի վրա բարդելու: Որքան այդ բանվորների մեջ վրացի կար վարձու, այդքան էլ ախալցխացի հայերն էին այնտեղ: Դրա համար որ ասում են, թե վրացիները քանդում են, ախր ո՞վ է քանդում: Հռոմեական կաթոլիկ եկեղեցու հանձնարարությամբ այնտեղ մասնագետներ են աշխատել: Ու ոչ ոք չի զանգահարում ու հարցնում, թե այ առաջնորդ, ինչը ոնց է: Մենք կարծում ենք, որ ոմանց ուղղակի անհրաժեշտ էր, որ այդ հարցը դարձնեին մեծ հարց, որն էլ կդառնար հայ-վրացական մի մեծ խնդիր: Եվ արդեն իսկ նկատելի է, որ որոշ կազմակերպություններ կան Հայաստանից, որ ինչ-որ երրորդ տեղերից են ֆինանսավորվում, եւ որոնց ձեռք չեն տալիս բացարձակապես հայ-վրացական դրական հարաբերությունները, եւ ամեն ինչ անում են, որ խառնեն իրար, եւ ես չգիտեմ, թե վերջում ինչ է դուրս գալու:

- Այնպիսի տպավորություն է ստեղծվում, թե Դուք էլ, սրբազան, խոսում եք ռուսական կողմից «հավանական խառնակչությունների» մասին, ինչի մասին պնդում են վրացիները:

- Ես չեմ կարող որեւէ պետության կամ ազգի անուն տալ, բայց կարող եմ ասել, որ մեր ազգի շահերից չբխող գործունություն ծավալող ինչ-որ կառույցներ են, ինչ-որ մարդիկ: եթե մենք տեսնում ենք, որ որոշ կազմակերպությունների եւ անհատների գործունեությունը ոչ մի լավ բան չի բերում, բացի ավելորդ լարվածությունից եւ վրացական կողմից հայերի նկատմամբ անվստահությունից, ուրեմն եկեք նայենք, թե որն է դրա արդյունքը: Մենք 1915-ի ցեղասպանություն ապրած ժողովուրդ ենք, գոնե օր օրի մեր աչքերը բացվում է, եւ հասկանում ենք, թե դա ոնց եղավ: Ո՞նց եղավ: Այդպես եղավ: Հո օդից չեղա՞վ: Թուրքերը մեզ տալիս էին մեծ-մեծ հնարավորություններ տնտեսության մեջ, ու հանկարծ ցեղասպանություն եղավ: Սրանք խնդիրներ են, որ հայությունը պիտի նայի եւ իրավունք չունի սխալվելու:

- Այս բացասական ֆոնին ուրախ եմ տեսնելու, որ Վիրահայոց թեմի առաջնորդարանի շենքը բարեկարգ վիճակում է:

- Հին շենքը քանդեցինք, նորը կառուցեցինք: Դրական երեք լավ բան պիտի ասեմ: Առաջինը Ս. Էջմիածին եկեղեցու փրկությունն էր: Երկրորդը, որ Թբիլիսիի քաղաքապետարանի աջակցությամբ անխոչընդոտ կառուցեցինք այս առաջնորդարանը: Այս պահին մենք ավարտել ենք նախագծային աշխատանքները նաեւ Ս. Էջիածնի կողքը մշակույթի երկհարկանի կենտրոն կառուցելու համար, շուտով կներկայացվի հաստատման: Մշակույթի կենտրոնը կծառայի համայնքին` ցուցահանդեսներ, հանդիպումներ, մշակույթի տարբեր միջոցառումներ անցկացնելու: Մշակույթի մեր գործիչները ցանկություն են հայտնել մեր երեխաներին անվճար վարպետաց դասեր տալու: Նաեւ երիտասարդները կկարողանան հավաքվել, համատեղ տարբեր միջոցառումներ իրականացնել: Լիահույս ենք, որ մինչեւ սեպտեմբերի վերջ կավարտենք շինարարությունը:

- Հունիսի սկզբին ծրագրված է Վրաստան եւ Ջավախք Ամենայն հայոց կաթողիկոսի այցելությունը: Ի՞նչ տեղեկություններ կարող եք տրամադրել այդ առնչությամբ:

- Կարծում եմ, պետք է սպասենք Սուրբ Էջմիածնի պաշտոնական հայտարարությանը (այդ հայտարարությունն արդեն իսկ արվել է, որի համաձայնՙ կաթողիկոսի այցը հետաձգվել է հոկտեմբեր ամսին` վրացական կողմի խնդրանքով - Ա.Հ.) եւ սպասվող այցելության ժամանակ Սամցխե-Ջավախք այցելությունը ուժի մեջ է մնում: Ջավախքում նախատեսվում է այցելություն Ախալքալաք, Ախալցխա, Նինոծմինդա, մեկ-երկու գյուղ, հանդիպում ժողովրդի հետ, դպրոցներ:

ԱՂԱՎՆԻ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ, Թբիլիսի-Երեւան

Նկար 1. Թբիլիսիի Մուղնեցոց Սբ Գեւորգ եկեղեցու ներկա վիճակը