Երեկոյան ժամերին խուսափում եմ Արշակունյաց պողոտայով քայլելուց: Չեմ ցանկանում տեսնել այն կանանց ու աղջիկներին, ովքեր կանգնում են փողոցում, լսում հազար ու մի առաջարկ, երբեմն սակարկում, որպեսզի գումար վաստակեն: Նվաստացուցիչ է: Սակայն, երբ ավելի խորն եմ վերլուծում, մտածում եմ` գուցե նրանց տանը սպասում է հիվանդ մայրը, սոված երեխան, հաշմանդամ հայրը:
Նրանցից յուրաքանչյուրն իր պատմությունն ու ցավը ունի. չստացված երազանքներ, չկայացած կյանքեր, սխալ ընտրություն...Պատճառները շատ են, որ ստիպում են նրանց փողոց դուրս գալ:
Կա հրաշալի ֆիլմ` «Սիրունիկը»: Դերասանուհին` Ջուլիա Ռոբերթսը, մի այսպիսի միտք է արտահայտում. «Ոչ ոք փոքր ժամանակ չի երազում դառնալ մարմնավաճառ, դրա մասին բացիկներ չես գրում ձմեռ պապիկին, ուղղակի ստացվում է: Հետո ավելի ու ավելի խորն ես ընկղմվում այդ ճահիճի մեջ ու դուրս գալ չես կարողանում»: Դերասանուհին միտքը չի ավարտում: Վստահ եմ` դուրս գալ չեն կարողանում, որովհետեւ հասարակությունը նրանց չի սպասում, նրանց չի ընդունում: Նրանք համարվում են երկրորդ կարգի մարդիկ, հասարակության գարշելի մի հատված, որից պետք է փախչել, ինչպես կփախչես ժանտախտից:
Նրանց արդարացնելու որեւէ ցանկություն ու միտում չունեմ, պարզապես, ցավալին այն է, որ մենք տեսնում ենք այն, ինչ ուզում ենք տեսնել ու իրերին տալիս այն անվանումը, ինչը ցանկանում ենք. հաճախ անվանումն ու իրականությունը շատ տարբեր են լինում:
Հավաքվել էինք ընկերուհուս ծննդյան տարեդարձը նշելու սրճարանում: Դիմացի սեղանին նստած էր մի աղջիկ, ում տեսքից ու հագուստից երեւում էր, որ «փողոցում կանգնողներից է»:
«Զարմանում եմ, ո՞նց են այս աղջիկները դիմում այդ քայլին», ասաց մեր սեղանակիցներից 45-ամյա մի տիկին: Այդ պահին ոչ ոք չպատասախանեց. պատասխանելու բան էլ չկար, բոլորը հոգոց հանեցին, երկար մտածեցին, գուցե փնտրեցին պատասխան ու այդպես էլ չգտան: Ավելի ուշ կնոջ արտաբերած միտքն ինձ հանգիստ չէր տալիս: Նրա խոսքերում սխալ ոչինչ չկար, բայց խոսքերն ասում էր մեկը, ով արդեն 20 տարի ապրում է մի տղամարդու հետ, ում չի սիրում: Ամուսինը նրան հաճախ է ծեծում, վիրավորում: Կինը տեղյակ է ամուսնու բազմաթիվ սիրուհիների մասին. նրանցից մեկն էլ աշխատում է ամուսնու գրասենյակում ու որպես «կոլեկտիվի անդամ» հաճախ է նրանց այցելում: Կինն էլ, բարեհամբույր տանտիրուհու դիմակի տակ, նրան էլ, ինչպես մնացած աշխատողներին, դիմավորում է սիրալիր ժպիտով, որից կեղծավորությունն ուղղակի հորդում է, հյուրասիրում, բաժակ բարձրացնում: Ամուսնու մասին խոսել այնքան էլ չի սիրում. «Իրեն հասնում է ինձ պահել, պահում է, ինչ ուզում է թո՛ղ անի, էս տարիքիս չեմ բաժանվի: Բա մարդիկ ի՞նչ կասեն, համ էլ որ բաժանվեմ, ինձ ո՞վ է պահելու», անընդհատ կրկնում է նա ու խոսակցության թեման փոխում:
Մի՞թե տարբերություն կա սրճարանի աղջկա ու այս տիկնոջ միջեւ: Չկա: Պարզապես սրճարանի աղջկան հասարակությունը չի ընդունում, մինչդեռ հաշվենկատ տանտիրուհին, որ ապրում է ամուսնու հետ գումարի համար, հարգված է բոլորի կողմից:
Ես ճանաչում եմ լրագրողների, ովքեր չեն ցանկանում այս կամ այն մարդու մասին վատ, քննադատական հոդված գրել, բայց գալիս է պատվիրատուն, փող շպրտում, ու լրագրողին «այլ ելք չի մնում, քան նստել ու «քլնգել» զոհին»:
Երբ նրան հարցնում ես, թե ինչու է սուտ լուրեր տարածում ու մարդուն վարկաբեկում, պատասխանում է. «Փող առաջարկեց, հո չէի մերժելու»:
Ինչպե՞ս կանվանեք նրան: Ինչ անուն էլ որ տանք, փաստն այն է, որ նրա ու սրճարանի աղջկա միջեւ նմանությունները շատ են:
Վերջերս գնացել էի Վայոց ձորի մարզ ու որոշեցի հոդված գրել նաեւ մարզի քաղաքներից մեկի խնդիրների մասին: Քաղաքապետը հանրապետությունում չէր, հետեւաբար իմ հարցերին պատասխանելու պատրաստակամություն հայտնեց պաշտոնատար մեկ այլ անձ` հենց սկզբից թողնելով կրթված ու դաստիարակված մարդու տպավորություն:
Մինչ հարցազրույց սկսելը զրուցեցինք քաղաքից. ներկայացրած խնդիրները շատ էին` խմելու ջրի մշտական պրոբլեմ, քաղաքի մաքրություն, կոռուպցիա: Չզլացավ եւ իրավացիորեն քննադատեց իր վերադասին, որ քաղաքապետարանի բյուջեն դատարակում է իր գրպանն ու քաղաքին ոչնչով չի օգնում, բայց զարմանալի փոփոխություն, երբ ձայնագրիչը միացրեցի: Առաջին արտահայտությունը հետեւյալն էր. «Մեր քաղաքում խնդիրներ չկան, եթե կան, դրանք քաղաքապետը լուծում է»:
Ականջներիս ու աչքերիս չհավատացի: Նույն դաստիարակված մարդը, նույն ձայնը, բայց բոլորովին այլ խոսքեր: Երեւի դեմքիս արտահայտությունն այնքան ակներեւ էր, որ նա խնդրեց կրկին անջատել ձայնագրիչն ու կամաց ձայնով ասաց, որ չի կարող հարցազրույցի ժամանակ խոսել խնդիրների մասին. խոստացել են քաղաքապետարանում պաշտոնը բարձրացնել, ու նա չի կարող իր կարիերան վտանգել: «Եթե դու ուզում ես, առանց իմ անունը տալու գրիր այդ խնդիրների մասին»: Հետո ձայնագրիչը կրկին միացրի, ու նա սկսեց նկարագրել այնպես, ասես դա լիներ եվրոպական մի շքեղ քաղաք: Ես իհարկե չտպագրեցի պաշտոնյայի վարդագույն նկարագրությունը քաղաքի մասին: Անցավ որոշ ժամանակ, ու երբ նրան մտաբերեցի, կրկին հիշեցի սրճարանի աղջկան:
Նմանները շատ են` մեր կողքին, աշխատավայրում: Նրանց ոչ ոք չի մեղադրում: «Պահը թելադրել է` արել է, արել է ընտանիքի, երեխաների համար»: Սա ամենածեծված արդարացումն է, որով բնութագրում են նրանց արարքը:
Չգիտես ինչու` նրանց հասկանում են, ընդունում, գնահատում, բայց «փողոցի աղջիկներից» զզվում, հայհոյում ու վիրավորում:
Իսկ մի՞թե նրանց ու այդ աղջիկների միջեւ տարբերությունը մեծ է:
Հենց սա է խնդիրը, հիվանդ հասարակության ֆենոմենը, որից գարշահոտություն է փչում: Մարդկային դիմակ, որ, ցավոք, մեզանից յուրաքանչյուրը ստիպված կրում է: Երբեմն կյանքն այնպես է հարվածում, որ մարդիկ փոխում են իրենց դիմակները, փոխում մտածելակերպը, եթե «անհրաժեշտ է հարազատին մեջքից հարվածում», հանուն փողի պաշտպանում սխալն ու հետո փնտրում արդարացում:
Արդարացումը երբեք չի ուշանում...
ՀԱՍՄԻԿ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ