ԻՆԳԱ ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ
Հոգեբաններն ասում ենՙ եթե մի երկրում հաց շատ են օգտագործում ու շատ ծխում, ուրեմն այդ երկրում ցածր է կենսամակարդակը: Հայաստանում հացն ամենաշատ սպառվող սննդամթերքն է: Հայերս առանց հացի սեղան չենք նստում, առանց հացի չենք կշտանում, իսկ սեղան նստելուց առաջ էլ ասում ենք` նստենք հաց ուտելու: Հայերիս համար այսքան կարեւոր սննդամթերքը, ցավոք, այսօր չունի համապատասխան որակ: Գիտությունների թեկնածու, Հայկական տեխնոլոգիական ակադեմիայի ակադեմիկոս Ալեքսանդր Սելիմյանը , որը նաեւ «Կռուփ» գիտաարտադրական ՍՊԸ-ի հիմնադիր-տնօրենն է, նշում է, որ հայկական շուկան գրեթե ամբողջովին լցված է արհեստական հացատեսակներով, որոնք պարունակում են քիմիական հավելանյութեր: Այսպես կոչված «վիտամին» բարելավիչը կամ քիմիական հավելանյութերը վտանգավոր են առողջության համար: Ա. Սելիմյանի փոխանցմամբ` միայն հացի մեջ օգտագործելու համար տարեկան 800 տոննա քիմիական հավելանյութեր են ներկրվում Հայաստան: Մասնագետը նաեւ առանձնացնում է սեւ ու գորշ կամ, ինչպես ժողովուրդն է ասում, սեռի հացին կապված խնդիրները: Ալեքսանդր Սելիմյանի խոսքով` սեւ հաց ստանում են տարեկանի կամ աշորայի ալյուրից, իսկ Հայաստան տարեկանի ալյուր գրեթե չի ներկրվում: «Մեզ մոտ էլ արդեն վաղուց աշորա չեն ցանում, իսկ թե սեւ հաց այստեղ ինչպե՞ս են պատրաստում ու այդ աճպարարությունն ինչպե՞ս են անում, արդեն պետք է գուշակել»: Մեր խանութներում սեւ ու գորշ հացատեսակների պակաս չկա, սրանք «դիետիկ» հացեր են, որոնցից օգտվում են հատկապես շաքարային դիաբետով հիվանդները:
«Սպառողների ասոցիացիա» ՀԿ-ի նախագահ Արմեն Պողոսյանն ասում է, որ ամսական շաքարային դիաբետով 2-3 հիվանդ է դիմում իրենց կազմակերպությանը` դժգոհելով խանութներում ու սուպերմարկետներում վաճառվող սեւ ու գորշ հացատեսակներից: Խոսելով սեւ հացի որակից` Արմեն Պողոսյանը նշում է, որ Հայաստանում տարեկան չեն ցանում.«Կամ եթե ցանում են, ապա այնքան քիչ, որ դա չի կարող ունենալ արդյունաբերական նշանակություն»: Օրինակ` «Բորոդինսկի» տեսակի սեւ հացի մեջ օգտագործվող ալյուրի 80 տոկոսը պետք է լինի տարեկանի ալյուր, իսկ 20 տոկոսը` սեւ ալյուր: Ալեքսանդր Սելիմյանը բացատրում է, թե Հայաստանում ինչպիսի՞ աճպարարությամբ են սեւ հաց ստանում. «Սեւ ալյուրի մեջ թեփ են լցնում, ավելացնում են արհեստական ներկ ու քիմիական հավելանյութեր: «Ո՛չ տեխնոլոգիա կա, ո՛չ հսկողություն: Ամեն մեկը մի խաբեբայությամբ պատրաստում է, բայց սա հանցագործ երեւույթ է, որի դեմ որեւէ մեկը չի պայքարում»: Ալեքսանդր Սելիմյանը 5 տարի շարունակ դիմել է տարբեր գերատեսչությունների, որպեսզի կարգավորեն այս խնդիրը, սակայն...
Այնուհետեւ անդրադառնալով գորշ հացի տեխնոլոգիային` Ա. Սելիմյանն ասում է, որ պետք է թխել միայն սեւ ալյուրով, որը պարունակում է 67-70 տոկոս օսլա: Նա նշում է, որ սեւ հացը, առհասարակ, ավելի օգտակար է, քան գորշ հացը:
«Քանի որ սեւ ալյուրից գորշ հաց ստանալը շատ դժվար է, ուստի մեր շուկայում թխելիս վերցնում են կեսը սպիտակ, կեսը սեւ ալյուր: Թխելիս հացն ուռչում ու սպիտակ գույն է ստանում: Որպեսզի գորշ հացի գույնը սպիտակ չլինի, փոխելու համար հացի մեջ մեծ քանակությամբ ներկ են լցնում, իսկ ներկը տվյալ դեպքում վառած շաքարն է», ասում է Ալեքսանդր Սելիմյանը: Ճիշտ տեխնոլոգիայով, այսինքն` սեւ ալյուրից գորշ հաց ստանալը շատ դժվար է. գորշ հացի մեջ օսլան պետք է քիչ լինի, դրա համար էլ թխելիս դժվարությամբ է ուռչում: Մեր շուկայում հերթական մեքենայությամբ շատերն իրենց համար ձեռնտու լուծում են գտել` սեւ ալյուրի հետ խառնում են սպիտակ ալյուր, որի մեջ օսլան ավելի շատ է: Շաքարային դիաբետով հիվանդը գնում է գորշ հաց` մտածելով, թե դա դիետիկ է, այնինչ վառած շաքարն ու սպիտակ ալյուրն ավելի վատ ազդեցություն են ունենում: «Մեր շուկայում վաճառվող գորշ հացի գրեթե 95 տոկոսը ներկված է, այնինչ ե՛ւ գորշ, ե՛ւ սեւ հացի մեջ շաքար չպետք է լինի», տեղեկացնում է Ա. Սելիմյանը, ապա հավելում. «Հայաստանում կա սեւ ալյուր, բայց չունենք մասնագետներ, որոնք ճիշտ տեխնոլոգիայով կարող են պատրաստել գորշ հացը, իսկ քանի որ չկա վերահսկողություն, հետեւաբար մասնագետի կարիք էլ չկա»:
Դիետիկ հացատեսակներից թերեւս ամենաշատն օգտվում են շաքարային դիաբետով հիվանդները: Հայաստանում շաքարային դիաբետը տարածված հիվանդություն է: Մ. Հերացու անվան Երեւանի պետական բժշկական համալսարանի էնդոկրինոլոգիայի ամբիոնի վարիչ եւ «Մուրացան» համալսարանական էնդոկրինոլոգիական կլինիկայի ղեկավար Ելենա Աղաջանովան ասում է, որ շաքարային դիաբետը բավականին տարածված է ոչ միայն Հայաստանում, այլեւ ամբողջ աշխարհում: Ավելի քան 240 միլիոն մարդ աշխարհում տառապում է շաքարային դիաբետով: Հիվանդների 80-90 տոկոսը կազմում են 2-րդ տիպի շաքարային դիաբետ ունեցողները` 35 տարեկանից բարձր մարդիկ, իսկ մնացած 10 տոկոսի մեջ մտնում են առաջին տիպի շաքարային դիաբետով հիվանդները: Ելենա Աղաջանովայի փոխանցմամբ` հիմա Հայաստանում գրանցված են շաքարային դիաբետ ունեցող շուրջ 43 հազար հիվանդներ:
Բոլորս էլ գիտենք, որ շաքարային դիաբետով հիվանդները հատուկ սննդակարգով են սնվում: «Նրանց սննդակարգում սահմանափակում ենք հեշտ յուրացվող ածխաջրատները (ածխաջրերը), որոնք արագ են քայքայվում ու բարձրացնում արյան գլյուկոզան (շաքարը)», ասում է Ելենա Աղաջանովան: Օսլան հենց ածխաջուր է, ու եթե հացի մեջ շատ է օսլան, ապա դա բարձրացնում է արյան շաքարը: Դրա համար էլ բժիշկները հիվանդներին խորհուրդ են տալիս ուտել դիետիկ հաց, որի մեջ համեմատաբար քիչ օսլա կա: Ինչ վերաբերում է վառված շաքարին ու քիմիական հավելանյութերին, Ե. Աղաջանովան ասում է. «Վառված շաքարը, անցնելով արյան մեջ, իհարկե կբարձրացնի արյան շաքարը, իսկ քիմիական հավելանյութերը կվնասեն օրգանիզմի բոլոր բջիջները»: Փաստորեն, մեր շուկայում վաճառվող դիետիկ հացատեսակների մեծամասնությունը բնավ դիետիկ չէ:
Ալեքսանդր Սելիմյանը նաեւ նշում է, որ բանակում երիտասարդներին որակյալ հաց չեն տալիս. «3 տարի առաջ այս հարցով դիմեցինք պաշտպանության նախարարությանը, որպեսզի բանակում մեր երիտասարդներին տան որակյալ գորշ հաց, սակայն 3 տարվա ընթացքում մեր պայքարը դրական արդյունք չունեցավ»:
Ներկայումս վաճառքում նորմալ դիետիկ հաց պետք է «խոշորացույցով» փնտրել: Ինչեւէ, ստեղծված իրավիճակում շաքարային դիաբետով հիվանդներին, որոնց համար դիետիկ հացն առավել կարեւոր է, մասնագետներից ամեն մեկն իր մշակած լուծումն է առաջարկում: Ա. Սելիմյանը խորհուրդ է տալիս հացը թխել տանը բնական բարելավիչով` հացաթանով, որը վաճառվում է խանութներում: Հացաթանը, որի հեղինակը Ա. Սելիմյանն է, պարունակում է ածիկ, բիոմածունի շիճուկ ու ցորենի թեփ: Պատրաստման եղանակը հետեւյալն է` 1 կգ սեւ ալյուրին ավելացնել 1 թեյի գդալ հացաթան, 3 բաժակ ջուր եւ 1 ճաշի գդալ աղ: Խմորը գնդել եւ հասունացնել գնդի կրկնակի չափով, հետո թխել ջեռոցում 180-200 աստիճան ջերմության տակ: Ալեքսանդր Սելիմյանն ասում է, որ նույն եղանակով կարելի է թխել նաեւ սպիտակ ալյուրից, սակայն շաքարային դիաբետով հիվանդը հացը պետք է պատրաստի միայն սեւ ալյուրով:
Ելենա Աղաջանովան էլ հիվանդներին խորհուրդ է տալիս որպես փոխարինող հացին օգտագործել ցորենի թեփ, որը խանութներում վաճառվում է. «Սահմանափակելով հացի քանակը, հիվանդները կարող են ուտելիքին ցորենի թեփ ավելացնել, բայց դա պետք է զգուշությամբ անեն: Սկզբում ավելացնեն օրական միայն 1 ճաշի գդալ թեփ, եթե փորլուծ չի առաջանում, մյուս օրը կարող են օգտագործել 2 ճաշի գդալ եւ այդպես մինչեւ կհասնեն օրական 3 ճաշի գդալի»: Այսինքն, եթե թեփը փորլուծություն չի առաջացնում, դիաբետով հիվանդը կարող է օրական 3 ճաշի գդալ թեփ ավելացնել ուտելիքին, ամեն ուտելիս` 1 ճաշի գդալ: Ելենա Աղաջանովան ասում է. «Դժվար թե թեփ օգտագործելով հիվանդը հացի կարիք էլ չզգա, այնուամենայնիվ թեփն ավելի շուտ է կշտացնում»:
Մասնագետներից ամեն մեկն իր խորհուրդն է տալիս, սակայն խորհուրդներով հարց չի լուծվում: «Սպառողների ասոցիացիայի» նախագահն ասում է. «Հիմա կառուցվածքային փոփոխությունների հերթական գալարի մեջ ենք: Վերակառուցվում է այն համակարգը, որը պատասխանատու է սննդի անվտանգության ու որակի համար, բայց ես հաշիվս կորցրել եմ, թե սա արդեն որերորդ անգամն է»: Ճի՛շտ է, համակարգը շարունակ վերակառուցվում է, բայց, ըստ էության, «սայլը տեղից դեռ չի շարժվում»: