Ստանիսլավսկու անվ. ռուս. դրամ. թատրոնում դերասանուհի Մարի Ռոզ Աբուսեֆյանը (Սան Ֆրանցիսկո) երեկ սկսեց ներկայացնել Ֆ. Վերֆելի «Մուսա լեռան 40 օրերը» վեպը: Միայնակ, 20 դերակատարումով նա վեպը ներկայացրել է աշխարհի տարբեր ծայրերում: Նա ինքն է գրում ու մշակում իր բոլոր ներկայացումները, բեմադրում, ինքն է ընտրում երաժշտական ձեվավորումը, ինքն էլ կատարում է իր ինքնատիպ մեկնաբանությամբ: Հայաստանում նրա ներկայացումների կազմակերպիչ Գրետա Սահակյանը հարցազրույց ունեցավ Մարի Ռոզ Աբուսեֆյանի հետ:
- Ինչո՞ւ ընտրեցիք մենաներկայացման ժանրը:
- Այս ժանրը իմ մտքում սնվում էր դեռ թատրոնում աշխատած տարիներին: Բայց Ամերիկա փոխադրվելուց անմիջապես հետո պրոֆեսիոնալ հայ թատրոնների պակասը ինձ մղեց իմ մեջ կուտակածը բացահայտելուն: Տեսնելով, որ սփյուռքահայ ժողովուրդը ընդհանուր առմամբ արվեստի սիրողական մակարդակով կրթված եւ հիմնականում գրականության սակավ գիտելիքներ ունի, իմ մենաներկայացումները սկսեցի պոեզիայով, այն խաղարկության վերածելով, միեւնույն ժամանակ տվյալ հեղինակի մասին կենսագրական եւ վերլուծական տեղեկություններով: Այդպես սկսվեց իմ «Այս երեկո Վ. Տերյանի հետ», «Պ. Սեւակ», «Տատրագոմի հարսը» Վ. Պետրոսյան «Կարսից Տրոյա» եւ այլ մենաներկայացումները: Բայց ցավով պիտի ավելացնեմ, որ ժողովուրդը ասմունքից բացի ծանոթ չլինելով արվեստի այլ տեսակներին, իմ մենաներկայացումները ընդունեց այդ չափանիշի մեջ: Մինչեւ օրս էլ սփյուռքի համար ներկայացում հասկացողությունը սահմանափակվում է միայն մի քանի հոգիներով, բեմային հարդարանքներով ծանրաբեռ ներկայացումներով:
Չունենալով հարմար թատերգություններ մեկ անձի համար, ստիպված ես սկսեցի գրել իմ նյութերը: Այսպես սկսվեց իմ մենաներկայացման երթը:
- Ձեր ստեղծած կերպարներից ո՞րն է ամենից թանկ:
- Իմ ստեղծած կերպարները հավասարապես սիրելի են ինձ, քանի որ դրանք ստեղծելու պահից ապրում են իմ մեջ, ինձ հետ: Ինձ համար ե՛ւ Հովանը, ե՛ւ Սանան, ե՛ւ «խենթ» բանաստեղծը, ե՛ւ Անդրանիկը, Դրոն, Բագրատյանը, Թեհլերյանը, Զոհրապը, Վարուժանը, ո՞ր մեկը թվեմ, բոլորն էլ իմ էության մեջ թրծված էակներ են: Ես հավատում եմ, որ այդ պահին ես իրենք եմ, այդ անձերը, եւ այդ հավատով եմ բեմ մտնում:
- Աշխարհի ո՞ր քաղաքներում եք հանդես եկել, ինչպիսի՞ տարբերություն կա Հայաստանի եվ Սփյուռքի հանդիսատեսի միջեւ:
- Եղել եմ աշխարհի համարյա հայաշատ բոլոր քաղաքներում, եւ անշուշտ տարբեր երկրներում հայության հետաքրքրությունն ու հոգեբանությունն էլ տարբեր է: Առաջինըՙ լեզվի հարցը: Սփյուռքը ձեւավորած սերունդը հայերենի սահմանափակ իմացություն ուներ, նրան հաջորդած սերունդը միայն Միջին Արեւելքում հղկեց իրեն, իսկ արեւմտյան երկրներում ավելի զարկ տվին տեղական լեզվին եւ ուրեմն լեզվի ընկալումը միանշանակ չէ սփյուռքի տարածքում: Իսկ թատերային արվեստը հիմնականում լեզվի հասկացողության վրա է հիմնված: Այսօր նույնիսկ օպերաներում, որը նույնպես մտնում է թատերային արվեստի մեջ, էլեկտրոնային թարգմանագրությունն է օգտագործվում տվյալ նյութը ամբողջովին ըմբռնելու համար: Երկրորդՙ պրոֆեսիոնալ թատրոնների չգոյությունը եւ բարձրարվեստ ներկայացումների պակասն ազդել է լուրջ հանդիսատես կրթելու գործին: Հակառակ Սփյուռքինՙ Հայաստանի հանդիսատեսը օժտված է այս երկու առավելություններով եւ դերասանի համար մեծ հաճույք է դառնում յուրաքանչյուր ելույթ: Մեր հայաստանի դերասանները իրապես բախտավոր են, որ ամենօրյա ելույթ ունեն, տարբեր խաղացանկ ու թատերասեր հանդիսատես:
- Ձեր կարծիքով, որքանո՞վ է հայ մշակույթը ինտեգրված համաշխարհային մշակույթին:
- Անշուշտ մշակույթ հասկացողությունը բավական ընդգրկուն է, եւ անհնարին է նրա առանձին ճյուղերը կենտրոնացնել մեկ բառի կամ հասկացողության մեջ ու որակավորել: Հետո, նկատի պիտի ունենանք այսօրվա համաշխարհային հասկացողությունը նաեւ: Որ՞ն է դա: Ամերիկյա՞նը, թ՞ե Արեւմուտքինը. դրանք էլ բավական տարբեր չափանիշներ են: Տեսեք, օրինակ, լատինաամերիկյանը բոլորովին նոր չափանիշ է ստեղծել, հատկապես գրականության մեջ:
Մեր հայ նկարչությունը, երաժշտությունը, խոսքս այսօրվա մասին է, այո համամարդկային է: Մեր այսօրվա գրականությունըՙ ոչ:
- Ձեր կարծիքով դուք լիովին ռեալիզացրե՞լ եք Ձեր պոտենցիալը, ունեք երազանք, որը դեռ պետք է իրականացնեք:
- Մեր սերունդի ճակատագիրը այնքան էլ բարեհաջող չդասավորվեց: Մեր ձեռք բերած մասնագիտությունները, կամ ձգտած երազանքները քաղաքական վիճակներին զոհ դարձան: Եթե հետեւեք իրավիճակներին կտեսնեք, որ սովետական տարիներին լրջորեն մասնագիտություն ձեռք բերածներից շատ քչերը հետամուտ եղան, կամ հնարավորություն ունեցան շարունակելու իրենց սկսածը: Ոչ միայն երկրից հեռացածները, այլ հենց մեր երկրում ապրողները, թողեցին իրենց մասնագիտությունը եւ իրենց առօրյա ապրուստի ճնշման պարտադրանքից մղված այլ գործերի մեջ մխրճվեցին: Այս իրավիճակներում, երբ ժամանակը կարեւորագույն գործոն է, մեր այդ սերունդը վատնեց ինքն իրեն նոր միջավայրին, քաղաքական նոր մտածողության ու հոգեբանությանը հարմարվելուն: Իսկ դա ժամանակի հսկայական վատնում է եւ բնականորեն ես էլ ներառյալ նրանց հետ իմ ունեցած կարողության միայն չնչին մասը իրականացրի: Սա ծուլության քողարկում կամ անգործության արդարացում չէ, այլ իրականություն եւ հատկապես ստեղծագործողի խոստովանություն:
Անշուշտ չիրագործած երազանքներ յուրաքանչյուրս ունենք եւ ամենքս էլ փորձում ենք իրականացնել դրանք, բայց կյանքը որքանո՞վ հնարավորություն կտա դա անելուն, ոչ մեկս չգիտենք: Հուսամ, որ կյանքը բարի կգտնվի իմ հանդեպ:
Հարցազրույցը վարեց ԳՐԵՏԱ ՍԱՀԱԿՅԱՆԸ