Արեւը ճաք է տվել, աչք է կուրացնում: Շուրջը ամայություն. լերկ բնությունՙ շեկ տափարակների, ոչ ծառ, ոչ ստվեր: Արեւը ոչ իրեն, ոչ մեզ չի խնայում: Տաք քարերը, անբուսածածկ, շեկ մանրաբլուրներն իրենց վրա երկյուղածորեն պահում են 7-րդ դարի հրաշալիքը-միջնադարի հին եկեղեցու կիսավերակըՙ Արտավազիկը: Ժամանակը թեեւ չի խնայել, բայց կիսով չափ պահպանված եկեղեցին ճարտարապետական սլացիկ, համաչափ գծագրությամբ այս ամայի, դատարկ տարածքը սքանչացնում, վեհացնում, իմաստավորում է խորհրդավորության անբացատրելիությամբ: Նա լուռ պատմող է, ժամանակների արձագանքողը:
Չոր խոտը ոտքիդ տակ սուր զգացնել է տալիս. մարդ չկա, թռչուն չկա, լռություն կա միայն, միջօրեի տապի թանձր լռությունը: Շրջակայքում քարակույտեր են. մեջընդմեջ եկեղեցու պատերից պոկված սրբատաշ քարերՙ դաջվածքներովՙ զարդաքանդակների, զարդանախշերի: Եկեղեցին մենակ է, ավերակները լքված, բայց կիսավերի ներսը շնչում է, այցելուներ կանՙ հավատացյալ կամ ոչ, հետքեր թողել ենՙ կիսահալ մոմեր սեւացած պատերին, չորացած աղոթագիրք, անձրեւից ու արեւից դեղնած-խունացած էջեր, սրբապատկերներ: Լքված է, բայց մոռացված չէ. գրատախտակի վերածված սրբատաշ քարերին սրա-նրա անունները հենց եկեղեցու ճակատամասին են, վերեւում թառած: Ինչ կարող ես անել. մարդիկ են, ուզում են իրենց հետքերը, անունները թողնել, այդպես են ուզում, այդպես են մտածում, այդքան են մտածում:
...Եկեղեցի տանող ճանապարհը դժվար չէ գտնել, գյուղում բոլորը գիտեն:
Բյուրականցիներին հարցնում եսՙ «Աղբը որտեղ թափենք», պատասխանը հետեւում էՙ «Քանդված եկեղեցու մոտ»: «Ծիծաղո՞ւմ են վրադ»,- մտածում ես: Բայց չէ, ճանապարհը լուրջ մատնացույց են անում: Նույն զառիվայրը, քարքարոտ, հողոտ, եզրերի փշեբույսի գլխիկներին քամին գույնզգույն թափանցիկ տոպրակներ է հագցրել, կամ կախ տվել կողքերից. մոտակայքի ճանապարհի ձախակողմյան մասի խոր ընկած մեծ փոսորակից են: Աղբանոցն է, որտեղ մեքենաների ջարդոնն ու կենցաղային աղբը առատորեն շաղախված են: Անհավանական տեսարան:
Հայացքդ բարձրացնում, թեքում ես աջ-դիմացը եկեղեցին է, մի 200 մետրի վրա. իսկապես որՙ քանդված եկեղեցու մոտ, ավելի նշանավոր կամ մատնանշող վայր իրոք չկա, մարդիկ ավելի հեշտ էլ ոնց բացատրեն: Միակըՙ եկեղեցին է. միակն ու մենակը: Արեւից քարերի գույնը շիկացել-շառագունել է: Ներսումդ ամոթն ու ցավը խառնվում են իրար:
«Ուրիշ ավելի հարմար տեղ չկա՞ր աղբանոցի համար, մտածում ես, փոխանակ ճանապարհը բարեկարգելու ու սրբավայրը զբոսաշրջության վայրի վերածելու. ընդամենը պետք էր մի փոքր հոգածություն, խնամք ու հատկացումներ: Հատկացումնե՞ր»,- մտածում ես ու հիշում գյուղաբնակների օրեր առաջ պատմածները հսկա խոտհարքների, արոտավայրերի, վտանգված անտառածածկերի, այծերի անհաշիվ հոտի, քաղցրահամ ջրերում բուծվող ձկների, դրանց տերերի, զավեշտի հասնող ընտրությունների, «Փարոսի» տարօրինակ օգնությունների ու էլի շատ ու շատ բաների մասին:
Վաղ միջնադարից ժամանակի բեռը ուսած եկեղեցին դեռ կանգուն է, չնայած կիսատ, բայց հրաշք է, չէ՞, սակայն հիշողն ով է: Լերկ տարածքում աչք է ծակում մետաղյա ցուցանակը սովետներից մնացած:
ՀՍՍՀ ՄԻՆԻՍՏՐՆԵՐԻ ԽՈՐՀՈՒՐԴ
ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԿՈՒԼՏՈՒՐԱՅԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՊԱՀՊԱՆՄԱՆ ՈՒ ՕԳՏԱԳՈՐԾՄԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅՈՒՆ
ԱՐՏԱՎԱԶԻԿ ԵԿԵՂԵՑԻ 7-ՐԴ Դ. ՊԱՀՊԱՆՎՈՒՄ Է ՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿՈՂՄԻՑ
Սովետների, աթեիստ գաղափարախոսների այդ երկիրը, այնուամենայնիվ, եկավ ժամանակ, որ հասկացավ անցյալի մշակութային, հոգեւոր արժեքները պահպանելու անհրաժեշտությունը, գնահատեց այն թանկ մասունքները, որոնց ժամանակը խնայել ու փոխանցել է հետնորդներին: Գուցե խորհուրդը, կյանքի գաղտնիքներից մեկը սրա մեջ է նաեւ, ժամանակից մազապուրծ եղած այս նշանների... իսկ մե՞նք, մենք հիմա ինչ ենք անում, ի՞նչ հիշում, ինչ գնահատում, ինչ ենք պահպանում, ինչով ենք մեր կյանքը լցնում-արժեւորում:
Գլխահակ հետ ենք դառնում, արեւը շարունակում է խանձել անխնա: Վերից իջնող ավտոմեքենան կանգ է առնում ճիշտ աղբանոցի դիմաց: Դուրս է գալիս բաց գույնի լայնեզր գլխարկով մեկը: Օտար է, հարցնում է եկեղեցի տանող ճանապարհը: Հայացքս աղբանոցից կտրում, շփոթված ցույց եմ տալիս քիչ այն կողմ բարձրացող երկնքին մերձեցած սրբավայրըՙ կիսավեր եկեղեցին մեր բացակա հայացքի ներքո-ճակատը վիրավոր:
ՄԵԼԱՆՅԱ ԲԱԴԱԼՅԱՆ