«ԱԶԳ» ՕՐԱԹԵՐԹ

ԵԹԵ ԴՈՒՌԸ ՉԲԱՑՎԵՐ, ՀՈԳԵՈՐՍ ԵՀՈՎԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ «ՉԷՐ ՄՏՆԻ ԵՐԴԻԿԻՑ»

Հայաստանը հեղեղվել է ամենատարբեր աղանդներով, գաղտնի ուխտերով: Դրանցից են «Եհովայի վկաները», «Կյանքի խոսք» եկեղեցին (խարիզմատները): Հայկական սոցիոլոգիական ընկերակցությունը զանգվածային հարցումներ է անցկացրել Երեւան, Արմավիր եւ Մեծամոր քաղաքներում:

Հարցվողների եհովականների 55 տոկոսն իր անդամակցությունը արդարացնում է «Աստծո ճշմարտությանը հասնելու, քարոզվող գաղափարները հավանելու եւ գաղափարներին հարազատ լինելու» նկատառումներով: Առանձապես ընդգծել են իրենց հոգեւոր առաջնորդների հետ հաղորդակցվելու կարեւորությունը: Նրանց կարծիքով` «առաջնորդների հետ շփումը լուսավորում է իրենց ուղին, օգնում է ճանաչել Աստծո ճշմարտությունը, հաստատուն կանգնել հավատքի ուղու վրա»:

Կրոնական կազմակերպության մեջ նոր անդամներ ընդգրկելու նպատակով հայ բնակչության, հատկապես երիտասարդության շրջանում քարոզչություն է ծավալում հարցվողների 80 տոկոսը` մտնում են բնակարաններ (35,9 տոկոս), բռնվում զրույցի փողոցում (32 տոկոս), հանգստի վայրում (26,2 տոկոս) եւ այլոց: Հարցվողների 63,2 տոկոսի կարծիքով` քարոզչության նկատմամբ հակված են տարիքային բոլոր շերտերը, հատկապես` 25-40 տարիքի միջակայքում:

Աղանդներին հատուկ են հետեւյալ չորս հիմնական հատկանիշները.

1. Ունի բացարձակ հեղինակություն ունեցող առաջնորդ: Աղանդավորների կապը ոչ թե Աստծո հետ է, այլ առաջնորդի (գուրուի) հետ: Վերջինիս կարելի է բնորոշել, պատկերավոր լեզվով ասած, «կրոնական ֆյուրեր», «կրոնական Ստալին», կամ «հավատքի Չապաեւ»: 2. Ունի բրգաձեւ կառուցվածք, որի գագաթին կանգնած է նույն ինքը` «հավատքի միապետը»: 3. Ունի մարդկանց նվաճելու իր մեթոդը («Մենք ձեզ կբժշկենք», «Դուք կունենաք դրախտային վայելք», «Դուք կարող եք նույնիսկ թռչել օդում» եւ այլն), բայց որի բանալիները գտնվում են տվյալ կազմակերպության կամ գուրուի ձեռքին: 4. Հարուցում է, այսպես ասած, «էզոթերիկ խզում»: Այն հարուցում են, օրինակ, «գուրուին» ուղղված աղոթքով կամ ուսուցչի հրահանգած մանթրան (վանկը), իբր թե խորագույն գաղտնիքը, արտասանել տալով: Նման «Էզոթերիկ խզումը» բնորոշ է նաեւ մունական աղանդին, որտեղ աղանդավորներին տալիս են նոր, «Մերսեդեսով» կամ «Բոյինգով» շրջող Մեսիայի պատկերացումը, Քրիստոսին անվանելով «իշուկով շրջող աղքատ», ով, ավաղ, թույլ տվեց, որ իրեն խաչեն:

Խումբն ընդլայնվում է աղանդավորության վնասներին անտեղյակ նորելուկներին եռանդուն հավաքագրելու շնորհիվ:

Աղանդի մեջ ներգրավվելու լուրջ շարժառիթներից մեկը թերեւս աշխատանքով ապահովվելու խնդրի լուծման հնարավորությունն է:

Այն հարցին, թե կրոնական ձեր կազմակերպության մեջ կա՞ն այնպիսի անդամներ, ովքեր արտագաղթել են արտասահման, հարցվողների 50 տոկոսը պատասխանել է` այո: Հարցման ենթարկվածների 13,3 տոկոսը գտնում է, որ արտագաղթել են ծանր սոցիալ-տնտեսական պայմաններից ելնելով: Մնացած 5 տոկոսը գտնում է, որ հայրենիքը լքել են կրոնը քարոզելու, 3,3 տոկոսը` երեխային բանակից ազատելու համար, մնացածը պատասխանել են` «կրոնական հետապնդումներից ազատվելու համար, այստեղ ինձ ավելի ազատ կզգամ», «արտասահմանյան երկրի բարեկամների հրավերով»:

Հարցման ենթարկվածների 25 տոկոսը ազատորեն մասնակցում է արտասահմանյան երկրներում անցկացվող քույր կազմակերպությունների հավաքներին: Առհասարակ, «դրսի» ազդեցությունը մեծ է, այն աղանդի սնուցիչ աղբյուրն է:

Հարցվածների զգալի մասը 25-40 տարեկան են: Պարզվել է, որ աղանդավորական քարոզչության նկատմամբ հենց այդ տարիքի մարդիկ են առավել զգայուն: Նրանց 40 տոկոսն ունի բարձրագույն կրթություն, 30 տոկոսը` միջնակարգ մասնագիտական եւ 20 տոկոսը` միջնակարգ: Գործազուրկ է հարցվողների 36,6 տոկոսը, պետական ծառայող` 23,3 տոկոսը, մասնավոր ձեռնարկության աշխատող` 15 տոկոսը, մտավորական է 6-7 տոկոսը, բանվորներ ու թոշակառուները` 5-ական տոկոսը, 3,3 տոկոսը ուսանողներ են եւ այլն: Ինչպես տեսնում ենք, աղանդավորների մեծ մասը կրթված մարդիկ են, նրանց աղանդ են բերել հոգեւոր որոնումների ծարավը, կրոնական հողի վրա շփվելու կարոտը:

Աղանդների դեմ պայքարելու համար անհրաժեշտ է, նախ եւ առաջ, բացահայտել նրանց կրոնական վարդապետության հիմնադրույթները:

Սկսենք նրանից, որ այս աղանդի ներկայացուցիչները իրենց համարում են Աստծո ուսմունքի միակ ճշմարիտ կրողները: Նրանք գտնում են, որ «Եհովայի վկաներ» անվանումը վերցված է Սուրբ գրքից: Մնացած կրոնական կազմակերպությունները եւ եկեղեցիները չեն առաջնորդվում Աստվածաշնչով, չեն կատարում նրա պատվիրանները, մասնավորապես` «Մի սպանիր» պատվիրանը: Նրանք գտնում են, որ Աստվածաշնչում բացակայում է «Սուրբ երրորդություն» հասկացությունը, այն համարում են սուրբ հայրերի մտացածին հավելումը: Մերժում են Աստծո Որդու` Հիսուս Քրիստոսի` Աստծուն հավասարապատիվ լինելը, ինչպես նաեւ Սուրբ Հոգու Աստված լինելը: Նաեւ չեն ընդունում Սուրբ Հոգու` անձնավոր եւ բանական լինելը: Նրանք կարծում են, թե Սուրբ Հոգին ընդամենը Աստծո գործուն կարողությունն է, այլ ոչ թե Սուրբ Երրորդություն անձերից մեկը: Դրանով իսկ ուրանում են Հորը, Որդուն եւ Սուրբ Հոգուն, անտեսում են Հովհաննես առաքյալի ուղերձի այն դրույթը, թե «Ամեն մարդ, որ ուրանում է որդուն, իր մեջ չունի նաեւ Հորը»: Միաժամանակ, անգիտանալով կամ մերժելով Սուրբ Հոգու գործունեությունը, մերժում են փրկության ճանապարհը: Նրանց դեմ է խոսում նաեւ Պողոս առաքյալի` հռոմեացիներին ուղղված թուղթը (գլ. 7-8), որում հստակորեն պարզաբանվում է, որ մարմնի մեջ հաստատված մեղքի եւ մահվան օրենքից կարող է փրկել միայն ներաբնակ Սուրբ Հոգին, որը Հիսուս Քրիստոսի շնորհիվ հաստատվելով մարդու մեջ` նրան կերտում է Աստծո Որդու պատկերի հանգույն (նման):

Եհովականների հույսը Աստվածաշունչն է, այն էլ որոշ տեղերում փոխված` ըստ իրենց «վարդապետության»: Օրինակՙ Հիսուսի խոսքը, ասված խաչված ավազակներից մեկին. «Ճշմարիտ եմ ասում քեզ, այսօր ինձ հետ դրախտում կը լինես» (Ղուկ. 23:43), իրենց Աստվածաշնչում փոխում են ստորակետի տեղը եւ ստացվում է այսպիսի մի բան, «Ճշմարիտ եմ ասում քեզ այսօր, ինձ հետ դրախտում կը լինես»: Սա հակասում է հենց աստվածաշնչային մտածողությանը եւ իրականությանը, որովհետեւ Հիսուսը «այսօր» չէ, որ ասում է «ճշմարիտը», այլ միշտ: Կարծում են, թե Աստվածաշունչն ընթերցելով եւ նրա ճշմարտությունները նենգափոխելով եհովական ուսմունքի համաձայն` կարող են մաքրագործվել կամ քայլել Հիսուսի հետքերով, ինչն անհնար է առանց Սուրբ Հոգու ներգործության:

Եհովականները մերժում են խաչը, համարում են մահվան գործիք` չհասկանալով, որ Գողգոթայի խաչի վրա Հիսուս Քրիստոս խաչեց մեղքը, ուստի խաչի վրա հաղթեց մեղքի ու մահվան օրենքին եւ կործանեց սատանայի զորությունը: Ավելին, նրանք գտնում են, որ Հիսուսը խաչվել է ոչ թե խաչաձեւ փայտի, այլ` գերանի վրա:

Հայ դավանաբանական միտքը, իչպես եւ ողջ ընդհանրական եկեղեցին ճշմարտապես ընթերցելով Սուրբ Գիրքը եւ առաքելական գրվածքները, եկել են այն ճշմարիտ եզրահանգման, որ խաչը հաղթության նշան է, զենք` սատանայի զորության դեմ, ուստի խաչով է քրիստոնյայի փրկությունը: Նարեկացին խաչը անվանել է «կենսազեն», այսինքն` կյանքի զենք, որով տապալվում է մեղքի եւ մահվան հեղինակը` հակառակորդ սատանան: Եհովականները, պարզապես, շահարկում են Սուրբ Եհովա անունը, որը նշանակում է «Ես եմ է-ն» կամ, պարզապես, «Ես եմ, որ կամ»: Եսայու մարգարեության մեջ մարգարեացվող մեսիան` Հիսուս Քրիստոսը, ասում է. «Տե՛ր, Եհովայի Հոգին ինձ վրա է»: Բավական է ասել` եհովականները ուրանում են, որ Սուրբ հոգին Տեր Եհովայի Հոգին է: Ուրեմն, ուրանալով Աստծո Հոգին, նրանք ինչպե՞ս են իրենց անվանում «Եհովայի վկաներ»: Եզրակացությունը մեկն է` առաջինը նրանք են ուրացել Սուրբ Եհովային, քանի որ ուրացել են Աստծո Հոգին: Նրանք նաեւ, հակասելով Աստվածաշնչի պատվիրանին, թե մի քննեք ժամերն ու ժամանակները, որովհետեւ դրանք տրված են Աստծո իշխանության մեջ եւ ոչ ոք չի կարող ասել Աստծո գալստյան ժամանակը, անպատշաճաբար եւ տգիտորեն զբաղվում են ժամերի ու ժամանակների անխորհուրդ քննարկումներով: Այսպես, օրինակ, նրանք ասում են, որ Հիսուս Քրիստոսն արդեն եկել է, եւ նշում են կոնկրետ թվականը` 1914-ը: Իսկ երբ հարցնում ենք, թե ինչու Աստծո թագավորությունը երկրի վրա չի հաստատվել, նրանք ասում են, թե նա հայտնվել է աներեւութաբար, դեռեւս օդի մեջ է, Քրիստոսին տեսնելու եւ նրա հետ շրջագայելու մենաշնորհն ունեն միայն Աստվածաշնչում հիշատակված 144 հազար ընտրյալները: Սա ակնհայտորեն խեղաթյուրում է Աստվածաշունչը եւ խախտում քրիստոնեական եկեղեցիների եւ քրիստոնյա մարդկության սպասումները:

Հայ քրիստոնյաների հոսքը դեպի աղանդներ բացատրելի է ոչ միայն սոցիալական վատթար կացությամբ, ոչ միայն բարոյահոգեբանական ճնշումներով ու մարդու իրավունքների եւ ազատությունների կոպիտ, խախտումներով, այլեւ Հայ եկեղեցու անգործունյա լռությամբ, բարեփոխվելու ցանկության եւ, ամենակարեւորը, քրիստոնեական սոցիալական ուսմունքի ու պրակտիկայի (այսինքն` սոցիալական դիակոնիայի) բացակայությամբ: Քրիստոնեական առաջին համայնքների խնդիրներից էր, ինչպես ցույց են տալիս աստվածաշնչյան բոլոր գրքերը եւ, մասնավորապես, «Գործք առաքելոց»-ը (տես Գործք 4:32-37, 5:1-11, 6:1-7 եւ այլն)` սոցիալական դիակոնիայի հիմնումը, որի խնդիրն էր` հոգալ քրիստոնեական համայնքի բոլոր անդամների կարիքները, ձեռք բերել սնունդ եւ հագուստ, բաշխել նվիրատվությունների ստացած եկամուտները եւ այլն: Հիշենք, որ առաջին դիակոններից (դիակոն-սարկավագ) էր սուրբ Ստեփանոսը, ով քարկոծվեց Հիսուսին Աստծո Որդի վկայելու համար: Իսկ ովքե՛ր են այսօրվա դիակոնները, կա՞ն այդպիսիք: Եթե կան էլ` չեն երեւում: Թեեւ Եկեղեցիների համաշխարհային խորհրդի հայաստանյան միջեկեղեցական բարեգործական Կլոր սեղանի ծրագրով դանիական բարձրագույն դպրոցում պատրաստվում են սոցիալական դիակոնիայի հայ մասնագետներ` արտասահմանյան երկրների առաջավոր փորձը Հայաստանում ներդնելու եւ կիրառելու համար, սակայն, ինչպես ասում են` «անունը կա, ամանումը չկա»: Իհարկե, կան թանկուկրակ հիվանդանոցներ` հիմնված համաքրիստոնեական ու հայ սրբերի անուններով, բայց հենց այդ հիվանդանոցներում բուժվելը շատ ավելի ծանր է նստում «սիրելի հայորդյաց» վրա: Մի ազնվաբարո եւ լուսամիտ մտավորական, որի անունը հարկ չենք համարում տալ, վերջերս «բուժվել» էր «Ներսես Մեծ» հիվանդանոցում: Եվ ի՞նչ. ծախսել էր ահռելի գումարներ, իսկ առողջական խնդիրը փաստորեն չէր լուծվել: Պարզ չէ՞, որ այդ «Ներսես Մեծը» հակասում է 4-րդ դարի իսկական Ներսես Մեծին, ով բաց էր արել անկելանոցներ, բորոտանոցներ, աղքատախնամ հիմնարկներ եւ մարդկանց ոչ միայն ձրի ուսուցանում էր, այլեւ հագցնում ու կերակրում` կիրառելով Հովհաննես առաքյալի պատգամը. «Որդեակներ, խօսքերով ու լեզուով չսիրենք, այլ` գործով եւ ճշմարտութեամբ» (Ա Հովհ. 3:18):

Այսօրվա Հայ եկեղեցին հետեւո՞ւմ է առաքելահիմն նախնական եկեղեցու եւ հայազն սուրբերի պատգամներին, թե՞ միայն ասում է ծայրաստիճան աղքատացած իր զավակներին` «Գնացէ՛ք խաղաղութեամբ, տաքացէ՛ք եււ դատեցէ՛ք», ցո՞ւյց է տալիս իր «հաւատը գործերով» (Յակոբոս 2:14-20): Հնարավոր է, որ հանդես գան կեղծ առաքելականներ ու կեղծ հայրենասերներ եւ ասեն` մենք արել ենք այսինչ կամ այնինչ գործը, որին դուք տեղյակ չեք: Իսկ ես այդ դեպքում կտամ հակադարձ հարցը` այդ ի՞նչ մանր բաներ եք արել, որ չի երեւում. ինչո՞ւ չեք հետեւում բուն Ներսես Մեծին, ինչու՞ եք շահարկում մեր իսկ մեծերի անունները: Ո՞ւր են ձեր բարեգործական հաստատություններն, ո՞ւր են ձեր, ասենք, «Կարիտաս» բարեգործականը, ծերանոցները, մանկատները, հիվանդանոցները: Այս ուղղությամբ էլ եթե մեզանում աշխատանք է տարվում, ապա միայն ձեւականորեն եւ ձեւի համար, թե տեսեք, տեսեք... Եվ, վերջապես, ինչո՞ւ չի դրսեւորվում առաքելահաստատ մեր հայ եկեղեցու գթասիրությունը, հենց մեր իսկ առաքելական եկեղեցու ներկայացուցչի` ԺԳ դարի հոգեւոր գործիչ Հովհաննես Երզնկացու պահանջը` «լինել արդարամիտ եւ խիզախ, սիրել Աստծուն ու մարդկանց...»: Մի՞թե խոսքի ու գործի այս տարտամությունը չէ պատճառը, որ օրեցօր շատանում են «հոգեւոր գաղթականները», որոնք գնում ու հաստատվում են մորմոնների, մունականների եւ նույնիսկ «հերբալայֆականների» վրանների տակ` նյութական ու հոգեւոր սնունդ հայթայթելու ակնկալիքներով...

Ժողովուրդը, տեսնելով, որ պետությունը եւ մայր եկեղեցին ոչ մի իրական քայլ չեն կատարում, կամ հապշտապ կերպով չվում է այլ երկրներ, կամ էլ որոշ նյութական ու հոգեկան օժանդակություն ստանալու հույսով համալրում է աղանդավորների շարքերը: Թվում է, թե աղանդավորական կազմակերպությունները ստանձնել են պետության եւ կառավարության դերըՙ մենք ձեզ կօգնենք, մենք ձեզ կտանք նյութական ու հոգեկան օժանդակություն, այն անհրաժեշտ «զամբյուղը», որը զլանում է տալ կամ չի էլ կարող ձեզ տալ ոչ ձեր, ոչ ձեր պետությունը, ոչ էլ, մանավանդ, ձեր ազգային եկեղեցին:

Մինչ այս, մինչ այն, հայտնվում է «ազգային», «ուղղադավան» չինովնիկըՙ կրոնական գործչին թեւանցուկ եւ սկսում է աղաղակելՙ «Էյ, դուք, հոգեորս աղանդավորներ, ինչո՞ւ եք որսում մեր քրիստոնյա հայերին»: Ոմանք էլ հոխորտում ենՙ Աբովյանի «Վերք»-ի առաջաբանի խոսքերը թռցրածՙ «Էս ու՞մ վրա եք սուր բարձրացրել, հայոց մեծ ազգին չե՞ք ճանաչում»: Մի հարցնող լինիՙ իսկ դուք ե՞րբ պիտի հոխորտաք, ցուցադրվեք ու խաղաքՙ ի սեր պաշտոնի, ինչո՞ւ գործնականում հոգ չեք տանում այն մասին, որ այդ «մեծ» ազգը չկեղեքվի նյութական ու հոգեւոր մաշող տագնապից: Մի՞ թե դուք չեք, որ ազգին մղում եք դեպի այդ օտարոտի ափերը:

ՄԱՆՈՒԿ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ, Փիլիսոփայական գիտությունների թեկնածու