«ՀԻՄԱ ՄԱՐԴՆ Է ՀԱՆԳՉՈՒՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ, ՈՒՍՏԻ ԵՎ ՄՇԱԿՈՒՅԹԸ» Հարցազրույցըՙ ՄԵԼԱՆՅԱ ԲԱԴԱԼՅԱՆԻ Հարցազրույց գրականագետ, Պահպանողական կուսակցության նախագահ Միքայել Հայրապետյանի հետ - Դուք միաժամանակ երկուՙ թերեւս իրար հակասող ոլորտներում եքՙ քաղաքական, Հայաստանի Պահպանողական կուսակցության նախագահն եք, եւ մշակութայինՙ գրականագետ եք, մանկավարժ: Անդրադառնանք երկրորդին, քանի վերջերս հայերենի հետ կապված տխուր պատմությունը առնչվում է ձեր աշխատանքային գործունեությանը: Ի՞նչ է ասում այս ասպարեզում քսան եւ ավելի տարիների դասավանդման Ձեր փորձըՙ ոչ մասնագիտական բուհական կրթության մեջ հայերենի ուսուցման նշանակությունը որքա՞ն էր եւՙ է: - Բուհերի ոչ հումանիտար բաժիններում հայոց լեզվի ուսուցումը ռազմավարական նշանակություն ունի: Նախՙ շատ ամոթալի է, երբ նույնիսկ մտավորական մարդիկ լեզու ասելով քերականություն են հասկանում. լեզուն առաջին հերթին մտածողություն է եւ մասամբՙ միայն քերականություն: Մենք, որպես պետություն, մեր կրթական համակարգի բարձրագույն օղակին պատվիրակո՞ւմ ենք կանոնիկ մտածողությամբ քաղաքացիներ կրթել, թե՞ բավարարում է կիսաարհեստական բանականությամբ պտուտակների սերիական արտադրությունը: Երկրորդՙ ամոթալի է, որ մինչ այժմ չի գիտակցվում բուհերի ոչ հումանիտար բաժիններում հայոց լեզվի մի անփոխարինելի, բացառիկ առաքելությունըՙ մասնագիտական տերմինաշինությունը. գիտությունն ազգություն չունի, բայց դատապարտված են այն ազգերը, որոնք գիտություն չունեն, մի՞թե մենք պատերազմ ենք հայտարարում հայերեն գիտական լեզվին, որն այնպիսի մեծ տառապանքով սկիզբ էր առել դեռեւս 5-րդ դարումՙ նույնիսկ ինքնուրույն գրականությանը նախորդելով: Մասնագիտական լեզվի միակ աշխատանոցը բուհերի հայոց լեզվի դասաժամերն են, եթե իհարկե պետությունն այնքան գիտակցություն ունի, որ նման խնդիր է պատվիրակում: Երրորդՙ հայոց լեզուն այն միակ հանդիպավայրն է, ուր միաձուլվում են ոչ միայն հոգին եւ միտքը, այլեւ հայոց մշակույթն ու պատմությունը: Մեծ անբարոյություն ու տգիտություն է հայ գրականությունն ու հայոց պատմությունը նույն շարքում դնել ու որպես հերթական առարկայի վերաբերել հայոց լեզվին: Ես լեզվաբան չեմ, այլ գրականագետ, ուստի նույնիսկ մասնագիտական նախանձախնդրություն ու շահ չկա: Չեմ կարծում, որ գիտության ասպարեզը տնօրինողները Վիկտոր Համբարձումյանի ծնկներին կհասնեն, ուստի լավ կանեին կարդային նրա կտակը: - Փոփոխությունների անհրաժեշտությունը ակնհայտ էՙ հատկապես հայոց լեզվի, հայ գրականությանՙ այսպիսի բուհերում դասավանդելու մոտեցումը որպես ոչ շարքային առարկայի, իսկ գուցե դասավանդման մեկ այլ բովանդակությանՙ ասենք, ընդհանուր մշակութաբանություն, հայերենագիտություն, ծրագիր առաջադրե՞լ: - Ո՛չ, երիցս ո՛չ: Մշակույթը, պատմությունը, ամեն-ամեն բան ածանցվում են լեզվից: Լեզվից ավելի բարձր անուն գտնելն անհնարին է: Պարզապես տհասություն, դավադրություն, խորհրդային ամբողջատիրական մտածողության հետեւանք է լեզուն միայն քերականություն ընկալելը, ներկայացնելը: Փոփոխությունը պետական պատվերի՛ մեջ պետք է լինի, ըստ էությա՛ն պետք է լինի, լեզվի դերի լայն ըմբռնմա՛ն մեջ պետք է լինի: - 20-րդ դարասկզբի հայ գեղարվեստական հուշագրության, մասնավորապես Լեոյի «Անցյալից» արժեքավոր գործի Ձեր ուսումնասիրությունները ի՞նչ դիտարկումների են հանգեցրել, ազգային ու մշակութային կյանքի ինչպիսի՞ աղերսներ եք նկատել ներկայի հետ: - Պատմությունը կրկնվում է, երբ այն չեն կերտում: Այսօրվա եւ 100 տարի առաջվա միջավայրը, մարտահրավերները նույնն են: Մենք կարող ենք ըստ էությա՛ն կարդալով թե՛ Լեոյի «Անցյալից»-ը, թե՛ ժամանակակիցների այլ հուշագրություններըՙ խուսափել նույն սխալների կրկնությունից, ազգային նույն ճակատագրին արժանանալուց: - Ազգային նկարագրի, հոգեբանության, մտածողության մասին ի՞նչ կասեք, որքա՞ն է դրանց դերը ներկա գործընթացներում: Եւ առհասարակ քաղաքակրթական մեր այսչափ երկվության պատճառները որո՞նք են: Դուք աշխատություն ունեքՙ «Քաղաքակրթական ընտրանքի խնդիրը հայ մշակույթում», հնարավո՞ր էՙ հակիրճ անդրադառնաք այս խնդրին: - Ազգերի ճակատագրերը հենց նրանց հոգեբանությունն ու մտածողությունն են վճռում: Մենք, այո, երկվության նկարագիր ունենք. թե՛ արեւելցի ենք, թե՛ արեւմուտքցի: Միշտ հնարավոր է օբյեկտիվ իրողությունն ի նպաստ օգտագործել, ոչ թե կքել նրա բացասական հետեւանքների տակ ու մի օր էլ անհետանալ պատմության թատերաբեմից: Պետականազրկության հարյուրամյակների մեր հոգեբանությունն ու մտածողությունն է պետք հանգեցնել պետականակիր ազգերին հատուկ արժեհամակարգի, առաջնահերթությունների ճանաչման: Մնացյալը Ձեր հիշատակած աշխատության մեջ ասված է դեռեւս 2003թ.-ին: - Ձեր ղեկավարած կուսակցության վերջին հայտարարությունների մեջՙ որպես վերաբերմունք տեղի ունեցող ներքաղաքական իրողությունների, առանձնահատուկ ընդգծված է հոգեւոր անվտանգության խնդիրը: Հանրային պղտորված այս տրամադրությունները, սուր բեւեռացումները ո՞ւր կտանեն մեզ, մանավանդՙ աշխարհաքաղաքական լուրջ փոփոխությունների միտվող, լարված այս ժամանակաշրջանում սա ո՞ւմ է ձեռնտու: - Ինչպես ասացի, ամեն բան ածանցվում է լեզվից, լայն առումովՙ հոգեւորից: Հոգեպես ջլատված անձի ու հանրույթի հետ կարելի է վարվել ուզածի պես: Եթե մենք ուզում ենք ողնաշարներս շտկել, ապա ամենալուրջ ուշադրությունը պետք է դարձնենք հոգեւոր անվտանգությանը, այլապես այսպիսի անողոք աշխարհաքաղաքական միջավայրում դատապարտված ենք լինելու: Մենք թեեւ շատ հին ազգ ենք, սակայն որպես պետական ազգ ընդամենը 30 տարեկան ենք: Մենք խնդիր ունենք մի կողմիցՙ պահպանելու այն հատուկենտ ազգային արժեքները, որոնք անթեղված դեռ մնացել են պղտորված մեր արժեհամակարգում, մյուս կողմիցՙ խնդիր ունենք արդիականացվելու եւ ձեռք բերելու այն առողջ արժեքները, որոնք հնարավորություն կտան համարժեք լինել արագ փոփոխվող աշխարհում: Այս կենսական, հոգեւոր անվտանգային մարտահրավերին անգիտանալը, բնականաբար, ձեռնտու է բոլորին, բացի մեզնից: Բնության օրենքի համաձայնՙ սննդային այս շղթայում շահառու են բոլորը. սուրբ տեղը պարապ չի մնում: - Որո՞նք են առաջնային այն փոփոխությունները, որ կտանեն հանրային համեմատական համերաշխության, սոցիալական որոշակի արդարության: Հանրային գիտակցությունը փոխելու անհրաժեշտություն կա, իսկ սա լուծելի է մշակույթի, կրթության տիրույթում: - Ինքներդ ասացիք, համաձայն եմ. բոլոր փոփոխությունները սկսվում են լայն առումով մշակույթի եւ իրական կրթության ոլորտից: Մնացյալն ածանցյալ է: Իսկ փոփոխությունների պարագայում պետք է հիշել, որ կրթական ոլորտը կանոնիկ է, անթույլատրելի է հեղափոխական մեթոդոլոգիան: Հենց այդ փոփոխությունիցՙ հեղափոխականությունը պահպանողականությամբ փոխարինելուց է պետք սկսել: Խորհրդային ստոր ավանդույթով հաճախ պահպանողականությունը ներկայացվում է որպես ավանդապաշտություն կամ հետադիմականություն, մինչդեռ հակառակն է. նույն ստոր ավանդույթով պանծացվել է հոկտեմբերյան հեղափոխությունը: Իսկ հեղափոխություններն ամենուր ծնել են միայն անհանդուրժողականություն, ԳՈՒԼԱԳ-ներ, անհատի կռապաշտեցում եւ կործանարար այլ հետեւանքներ: - Չե՞ք կարծում, որ այսչափ քաղաքականացված մեր կյանքը (իրականումՙ պսեւդոքաղաքական), ստվերում, մի կողմ է դնում տարբեր բնագավառների հանդեպ հետաքրքրությունը եւ դրանց կարեւորությունը. մասնավորապես մտահոգությունը մշակույթն է, որն էլ ավելի անտեսված, անկյուն քաշված է: Սա՞ էլ ենք կորցնումՙ աշխարհին մշակութային բարձր արժեքներ տվածի «արժանապատվությամբ»: - Միայն քաղաքականացված, քաղաքացիականացված ազգերն են ի զորու ստեղծելու իրական մշակույթ: Ինչպես իմ սիրելի Ուսուցիչըՙ Լեւոն Ներսիսյանն էր ասումՙ մարդը պետք է դիրքորոշում, տեսանկյուն ունենա: Իսկ մարդը հենց մշակույթն է, բարձր մարդըՙ բարձր մշակույթը: Մենք մրցունակ մշակույթ ունեցել ենք միայն այն պատմաշրջաններում, երբ ունեցել ենք մարդորեն մտածողն ու զգացողը: Հիմա մարդն է հանգչում Հայաստանում, ուստի եւՙ մշակույթը: Ազգի սերուցքի առաքելությունն է անհատին տալ այն արժեքները, որոնց կրողը միայն կարող է իրական մշակույթ արարել: Ցավոք, այսօր սերուցքն ու քափը փոխվել են տեղերով, խառնվել, եւ դա բոլորն են տեսնում հեռուստատեսությունից, սոցցանցերից, փողոցներից... Մեզ Սեր ու Նվիրում է պետք Հոգեւոր Հայաստանի համար, ինչպես Տերյանն էր ասում: Իսկ առանց Հոգեւոր Հայաստանիՙ դատապարտված են լինելու նաեւ աշխարհագրական Հայաստանն ու անդեմ բազմությունները: |
