Տեղադրվել է` 2015-01-15 21:07:44 (GMT +04:00)

Ընթերցված է` 3385, Տպվել է` 17, Ուղարկվել է էլ.փոստով` 4

ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՑ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ

Զրուցեցՙ ՄԱՐԻՆԵ ԿԱՐՈՅԱՆԸ

Մեր ընթացիկ շարքը («Արվեստային ոչ պետական ինստիտուցիոնալ միտումները Հայաստանում») շարունակում է ներկայացնել հետխորհրդային Հայաստանում ստեղծված արվեստի կրթության եւ ցուցադրության հաստատությունները: Մեր նախորդ նյութերում անդրադարձել ենք 90-ականներին ստեղծված ցուցադրության կենտրոններինՙ ՆՓԱԿ, ՀայԱրտ, Գյումրիի Բիենալե (տեսՙ «Ազգ», 2014 թ. 09/12, 10/10 եւ 10/31): Այժմ անդրադառնանք նույն տասնամյակի ավարտին ծնունդ առած արվեստային կրթության մի յուրօրինակ հանգույցի, որը կրթության ոլորտում անկախության յուրատեսակ մեկնաբանումներից էր:

Սկսած 80-ականների կեսերից, հայաստանյան ակադեմիական ֆունդամենտալ կրթության զավակ երիտասարդ արվեստագետները (մասնավորաբար «3-րդ հարկ» խումբը) կարեւոր քայլեր արեցին դեպի նոր արվեստի ստեղծում եւ ցուցադրություն: Արդեն 90-ականների սկզբներին ցանկություն առաջացավ արվեստի ստեղծման եւ ներկայացման վերջին տեխնոլոգիաները օգտագործել նաեւ արվեստի կրթության ոլորտում: Այդ գործընթացում մեծ ներդրում ունեցան կոնցպետուալ արվեստով ու նյութի գաղափարականացմամբ հետաքրքրված արվեստագետները: 1998թ մշակութաբան, արվեստագետ Արա Գուրզադյանի եւ արվեստագետներ Մանվել եւ Սամվել Բաղդասարյանների կողմից առաջին անգամ փորձ արվեց արվեստի նոր կրթական դաշտ ստեղծելու համատեքստում միավորել երիտասարդ արվեստագետների մասնագիտական, կառուցողական ուժերըՙ փորձված, ֆունդամենտալ, սակայն ակտուալությունից հեռու պետական բազմադիսցիպլինար կրթական համակարգի եւ քիչ թե շատ ձեւավորված մասնավոր կրթական կառույցների հետ: Սա 90-ականների կարիքներից բխող բնական զարգացում էր, որը մոդեռնիստական արվեստային մտածողությունից պոստմոդեռնիստականի, այլընտրանքայինի եւ փորձառականի անցման կրողն էր: Գրեթե մեկուկես տասնամյակի ճիգերի արդյունքը, սակայն, 2014թ-ին վերջնական պարզություն մտցրեց իրադրության մեջՙ ցցուն արտահայտելով մերօրյա հայաստանյան կրթական մտայնություններին այլընտրանքային արտիստական միջամտության անհնարինությունը: Այս հետաքրքրական խնդրի շուրջ զրուցեցինք Հայկական Բաց Համալսարան-Գեղագիտության ազգային կենտրոն համագործակցության համահիմնադիր, արվեստագետ Սամվել Բաղդասարյանի հետ:

- Սամվել, ո՞ւմ մտահղացումն էրՙ միջամտել արվեստի կրթությանը, ուղղորդել այն դեպի ավելի ակտուալ հոսք: Արդյո՞ք դրա առաջին քայլը Հենրիկ Իգիթյանի կողմից 1974-ին Գեղագիտության ազգային կենտրոնի ստեղծումը չէր:

Այդպես է: Հ. Իգիթյանը Գեղագիտության ազգային կենտրոնը հիմնեց Ժամանակակից արվեստի թանգարանի ստեղծումից երկու տարի հետոՙ 1974-ին: Դա կարեւոր քայլ էր, քանի որ դա արվեց պիոներ պալատների ժամանակաշրջանում: Սովետի ժամանակ Գեղագիտության ազգային կենտրոնը մի այլընտրանքային վայր էր, միակ տեղը, որտեղ հնարավոր էր արվեստի փորձարկումներ անել:

- Իսկ դու ե՞րբ միացար կենտրոնին:

- Կերպարվեստի եւ դեկորատիվ-կիրառական արվեստի ստուդիայում սկսեցի աշխատել 1984-ից: Ստուդիայի շրջանակներում հիմնեցինք խեցեգործական արվեստանոցը, որտեղ երեխաները ծանոթանում էին նաեւ կերպարվեստի հետ: Սա եւս արվեստի կրթությանը նոր ելքեր ցույց տալու սկիզբ էր: Այս սաղմնային իրավիճակը զուգահեռ էր ընթանում 1980-ականների վերջին եւ հատկապես 1990-ականների սկզբին իմ ու Մանվելի հայկական ժամանակակից արվեստի դաշտի ձեւավորման ակտիվ ներգրավվածության հետ, որն ինքնըստինքյան մեզ հուշում էր մեթոդների, ենթակառուցվածքային ու ստեղծագործական ռազմավարությունների պակասի ու դրանց անհրաժեշտ մշակման ձեւերի մասին:

- Ես հիշում եմ, որ բավական արագ ձեր «արվեստանոցը» (այդպես էր կոչվում Մոսկովյան 37 հասցեի նկուղային հատվածը) դարձավ մեկը երեւանյան սակավաթիվ այն վայրերից, որոնք կրողն էին ժամանակակից արվեստի զարգացումներին սրտացավ արվեստագետների հանդիպումների, բանավեճերի, ինչպես նաեւ տարատեսակ արտիստական նախագծերի:

- Մեր արվեստանոցը մեկն էր ժամանակի ազատ, ստեղծագործական հանգույցներից, որտեղ կարելի էր իրականություն դարձնել ամեն տեսակի այլընտրանքային նախագծեր: Սա, թերեւս, նույնպես 90-ականների պոռթկուն, անհանգիստ տարիների արդյունք էր:

- Եվ, ինչպես ամեն բան, այնպես էլ արվեստի այս հանգույցը զարգանում էր:

- Անշուշտ: Ժամանակի ընթացքում պարզ դարձավ, որ մենք պիտի մտածենք յուրատեսակ ուսումնա-ստեղծագործական համակարգ ստեղծելու մասին: Առաջին քայլը կրթության երկրորդ օղակիՙ քոլեջի ձեւավորումն էր: Դեռահասների այս խմբի հետ փորձում էինք ձեւավորել անցումային մի տարածք, որը երիտասարդ ստեղծագործողների համար ավելի ինքնուրույն մտահղացումների դաշտ պիտի բացեր:

- Դե, այժմ վերհիշելով 90-ականների արվեստագետների ակտիվությունը, դա պիտի որ աշխատեր:

- Այո, այո, երիտասարդների հետ աշխատում էինքՙ գեղանկարչությունից մինչեւ կոնցեպտուալ արվեստ: Ներգրավել էինք տեղական արվեստագետների ամբողջ դաշտը:

- Բայց շատ ժամանակ պետք չեկավ, որ հասկանալի դառնար փոքր տարիքից ձեր միջավայրում ձեւավորված սերունդը դժվարանում է գտնել իր շարունակությունըՙ կրթության իմաստով:

- Մենք հասկանում էինք, որ լիարժեք ձեւավորման համար մեր շրջանավարտներին անհրաժեշտ էր նաեւ նախորդ կրթությանը համապատասխանող բարձրագույն կրթություն ստանալ: Անկախ արվեստի դպրոց ունենալն ու ժամանակակից դաշտի շարունակությունը նոր սերնդի միջոցով տեսնելը դարձել էր հրամայական: Ցանկություն կար համակցել արվեստի այլընտրանքային կրթությունըՙ մանկավարժական այլընտրանքային մեթոդների հետ: Անհրաժեշտությունը գալիս էր այն իրողությունից, որ արվեստի կրթության ոլորտում այլընտրանք չունենալու պատճառով, մեզ մոտ կրթություն ստացած երիտասարդները, ստիպված էին կրթությունը շարունակել Գեղարվեստի պետական ակադեմիայում կամ Մանկավարժական համալսարանում: Այս իրադրությունը ստեղծում էր խզված, անհամատեղելի իրականություն. արդեն իսկ ժամանակակից, փորձառական հմտություններ ձեռք բերած երիտասարդ արվեստագետները նորից վերադառնում էին պահպանողական կրթական դաշտ: Այլընտրանքային մտածողություն ունեցող արվեստի մասնագետներից շատերը ներգրավված չէին ակադեմիական կրթական համակարգում (մինչ օրս էլ այդ խնդիրը չի գտել իր լուծումը): Սրանք էին այլընտրանքային բարձրագույն կրթության մասին մտածելու հիմնական դրդապատճառները:

- Ինչպե՞ս էիք պատկերացնում դա իրականացնել:

- Արա Գուրզադյանի ու եղբորսՙ Մանվել Բաղդասարյանի հետ որոշեցինք խոսել Հ. Իգիթյանի հետ: 1998 թվականն էր: Մտածում էինք Գեղագիտության ազգային կենտրոնի ստուդիա-քոլեջի նախապատրաստական խմբի հիմքի վրա համագործակցել արդեն աշխատող որեւէ բուհի արվեստի ֆակուլտետի հետ: Մեր ընտրությունը կանգ առավ ԼՔալաշյանի անվան Հայկական Բաց Համալսարանիՙ հումանիտար ուղղվածություն ունեցող մասնավոր բուհի վրա:

- Այդպիսով, փաստորեն, դուք փորձում էիք այլընտրանքային արվեստային կրթությունը տեղափոխել ավելի պաշտոնական տարածք:

- Ճիշտը դա է: Արդյունքում մենք ունեցանք Հայկական Բաց Համալսարանի հետ համատեղ գործող բարձրագույն կրթության կառույց, որը կարող էր դիպլոմավորված շրջանավարտներ ունենալ:

- Բարձրագույն կրթության իմաստը, ըստ իս, այն է, որ այն կարողանա արդեն հասուն մարդուն շարունակել կրթել այնպիսի միջավայրում, որը ոչ թե նոր սթրեսներ է պարունակում, այլ բացում է ավելի լայն ճանապարհՙ օգնելով երեւան հանել ներքին ռեսուրսներ, կարողություններ: Ձեր առաջարկած կրթական համակարգը արդյո՞ք ուղղված էր այսօրինակ խնդիրների լուծմանը:

- Պատասխանս դրական է: Մենք միշտ աշխատել ենք այդ ուղղվածությամբ: Մեր առաջարկած համակարգում արտիստական ներգրավվածությունը շատ մեծ էր: Արվեստագետներն ու համադրողներն ընդհուպ ներգրավված էին կրթական ծրագրերի կազմակերպմանը (Ռուբեն Արեւշատյան, Սուսաննա Գյուլամիրյան, Հարություն Զուլումյան եւ այլք): Ընդհանրապես արվեստի ամբողջ ժամանակակից դաշտը ներգրավված էր գործընթացին:

- Կարծում եմ, մեծ հաշվով, արվեստային կրթությունը պիտի լինի «pushing/հրում», ոչ թե «վարժեցում»: Այն պիտի ցույց տա այն կետերը, որտեղ կրթվողը «բոբիկ» է: Կրթելու համար ոչ թե պետք է սովորեցնես, այլ միջավայր ստեղծես, որ մարդն ինքը ցանկություն ունենա սովորելու: Արդյո՞ք ձեր առաջարկած համակարգը նպաստում էր այդպիսի միջավայրի ստեղծմանը:

- Համաձայն եմ, բարձրագույն համարվող կրթությունը պիտի քեզ ցույց տա, թե ինչ չգիտես: Դա կիսակրթվածությունը հաղթահարելու միակ եղանակն է: Մենք Բաց համալսարանի հետ համագործակցությունը սկսել ենք, երբ արդեն կայացած, գործող կառույց էինք Գեղագիտության ազգային կենտրոնի կազմում: Մենք դատարկ ձեռքերով չէ, որ համագործակցության առաջարկություն էինք անում: Մեր մեթոդը միշտ էլ ներառում էր ժամանակակից արվեստի դաշտում գործող տեղացի եւ արտասահմանյան տարբեր արվեստագետների հետ պարբերաբար տեղի ունեցող քննարկումներ ու համագործակցություններ, վարպետության դասեր, ֆորումներ, որոնք խթանում էին կրթական եւ ստեղծագործական նոր գործընթացներ: Այդ արվեստագետները մեծ նախագծեր էին իրականացնում հենց ուսանողների հետ:

Ասածիս համար լավ օրինակ կարող է ծառայել «Փոփոխություններ փոխանակումների միջոցով» փորձառական կրթական ծրագիրը: Մասնագիտական կրթության անբաժանելի մասն էին կազմում տարբեր թեմատիկ նախագծեր եւ ցուցահանդեսներ, հանրային ակցիաներ եւ միջազգային արտիստների հետ աշխատելու փորձառություն: Դա, անշուշտ, տարբերվում էր գոյություն ունեցող արվեստային կրթության կառուցվածքից:

- Իսկ այլ դիսցիպլիննե՞ր: Ի՞նչ առարկաներ էին ուսումնասիրում ուսանողները:

- Լեզուներ, փիլիսոփայություն, մանկավարժություն, համակարգչային գրագիտություն եւ գրաֆիկա, հատուկ մասնագիտական դասընթացներ (գեղանկարչություն, գծանկար, կոմպոզիցիա, պլաստիկա, պլաստիկ անատոմիա, հեռանկարչություն, գունատեսություն եւ գունատեխնիկա, հայ եւ արտասահմանյան արվեստի պատմություն, մշակութաբանություն, դիզայնի հիմունքներ): Մտածված նոր կրթական մեթոդը միտված էր զարգացնելու թե՛ յուրաքանչյուրի անհատական հնարավորությունները, եւ թե՛ խմբային աշխատանքի ունակությունները:

- Հիշում եմ, որ ձեր արդեն առաջին տարվա սաները մասնակցեցին Գյումրիի առաջին բիենալեին:

- Ամբողջ կազմով: Այդ տարիներին սերտ համագործակցում էինք նաեւ ՀայԱրտի հետ:

- Իմ տպավորությամբ կերպարվեստի ֆակուլտետի գլխավոր խնդիրը տեղի ժամանակակից արվեստագետների փորձը նոր սերնդին փոխանցելն էրՙ օգտագործելով կրթության նոր տեխնոլոգիաներ: Արդյո՞ք նոր գործիքակազմի օգտագործման գործընթացը հարթ էր: Սովորաբար նոր բանը դժվար է ընդունվում:

- 1998-ից մինչեւ 2006 մեր համագործակցությունը Բաց համալսարանի հետ էր: Սակայն 2006-ին մի քանի մասնավոր բուհեր, այդ թվում Հայկական Բաց համալսարանը, Երեւանի Հայբուսակ համալսարանը, Հ. Լազարյանի անվ. միջազգային հարաբերությունների ինստիտուտը եւ «Ռոսլին» դիզայնի ինստիտուտը միավորվեցինՙ հիմնադրելով Կրթության միջազգային ակադեմիան: Սկզբում ամեն ինչ կարծես հարթ էր ընթանում: Բայց ժամանակի ընթացքում, մեր այլընտրանքային ձեւաչափը ինչ-որ պատճառներով սկսեց «խանգարել, դուր չգալ, ձեռք չտալ» ակադեմիայի տնօրենությանը (մասնավորապեսՙ բուհի ռեկտոր Անահիտ Հարությունյանին), որը վերջին տարիների ընթացքում ընտրեց մեր բաժինը «մաշեցնելու» ուղին:

- Մաշեցնելո՞ւ:

- Այո, վերջին տարիների ընթացքում բուհի ղեկավարությունը մեթոդաբար կրճատում էր դասավանդվող առարկաների, մասնագետների քանակը: Արդյունքում անհասկանալի էր, թե հատկապես ինչի՞ համար պիտի վճարեր ուսանողը, եթե ստանում է հաշմված կրթություն:

- Ազնվորեն ասած, այլընտրանքային, ինչ-որ տեղ էքսպերիմենտալ որեւէ նախաձեռնության եւ նման անհասկանալի կիսատ-պռատ բուհ կոչված ձեւաչափի հետ որեւէ համագործակցություն ինձ համար ի սկզբանե բացարձակ աբսուրդի ժանրից է:

- Դա այդպես է: Դրա մասին ընդհանրապես խոսելու բան չկա. այդպիսի «բարձրագույն կրթությունը» այժմ միայն սոցիալական խնդիր է լուծում:

- Եվ այդ սոցիալական խնդիրը ավելի դյուրին կլուծվի, եթե «խանգարողներ» չլինեն:

- Ես ինքս էլ չէի կարող պատկերացնել, որ տասնհինգ տարի աշխատելու եմ բարձրագույն համակարգում, հետո մի վաշխառուի պատճառով այդ ամբողջ գործընթացը դադարելու է իրականություն լինել: Այս տարի ամեն ինչ վերջնականապես փոշիացվեց: Այժմ կերպարվեստի բաժինը վարչական լուծարման գործընթացի մեջ է: Այս ցավալի զարգացումները, անշուշտ, չի կարելի զատ դիտարկել Հայաստանի ներկա քաղաքական ու սոցիալական իրավիճակից ու պետության վարած քաղաքականությունից, ինչը ամեն ինչ վերածում է «անպետքության»:

- Բայց դու, կարծես, շարունակում ես մնալ լավատես:

- Այլ կերպ չի կարելի: Հակացուցված է: Առաջ չես կարող գնալ: Բաց համալսարանը այժմ վերադարձել է իր առաջնային «արվեստանոցի» ձեւաչափինՙ միաժամանակ փորձելով վերաձեւակերպել այլընտրանքային արվեստային կրթության սկզբունքները: Մեզ համար այժմ ակնհայտ է արտիստական պրակտիկաների (այդ թվում նաեւ կրթական որեւէ նախագծի) իրական օրինականացման անհնարինությունը: Համենայն դեպս... առայժմ...