ՎԱԶԳԵՆ Գ. ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄՅԱՆԻ ՀԵՂԻՆԱԿԱԾ «ԳՐԱԲԱՐԻ ՁԵՌՆԱՐԿ» ԱՇԽԱՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ԱՇԽԵՆ ՅՈՒԶԲԱՇՅԱՆ, բ.գ.թ., դոցենտ Հին հայերենը` գրաբարը, այն հիմնական ատաղձն է, որով կերտվում է հայոց լեզվի պատմությունը, բացահայտվում են նրա հնչյունական, բառապաշարային, քերականական եւ ոճական առեղծվածային շերտերը: Մեր օրերում էլ գնալով ավելի են հետաքրքրվում գրաբարով, մասնավորապես գրաբարյան բնագրային տեքստերի ուսումնասիրություններով: Գրաբարը սովորում են ավագ դպրոցում, բուհական տարբեր դասընթացներում: Բուհական դասընթացներում այն դասավանդվում է տարբեր կողմերից` ե՛ւ քերականությունը, ե՛ւ գրաբարով ավանդված ծավալուն գեղարվեստական ու գիտական գրականությունը: Դասագրքերը, ուսումնամեթոդական ձեռնարկները ստեղծվում են նպատակային, որոնք համահունչ պետք է լինեն ժամանակի պահանջներին: Այսպիսի ձեռնարկ է Վազգեն Համբարձումյանի հեղինակած «Գրաբարի ձեռնարկը»: Առհասարակ, դասական լեզուների ուսուցման գործընթացը բավական տարբեր է, քանի որ տվյալ լեզվով խոսող հանրություն չկա: Նման ձեռնարկներում մեծ տեղ պետք է հատկացնել բնագրային նյութերին, ինչ էլ արված է պրոֆեսորի կողմից: Ձեռնարկում զետեղված են մոտ հարյուր բնագրային ընթերցանության նյութեր, որոնք ընտրված են գրաբարյան ինքնուրույն եւ օրինակելի թարգմանություններից: Ընթերցանության նյութերի բազմաժանրությունը (աստվածաշնչյան, ճառեր, թղթեր, իմաստասիրական, ինքնուրույն գեղարվեստական երկեր) հնարավորություն են տալիս հին հայերենը ուսումնասիրել իր բոլոր առանձնահատկություններով`ընկալելով գիտական, գեղարվեստական, թարգմանական երկերի լեզվական, ոճական պերճությունը: Դասական լեզուների ուսումնասիրությունը եւ ուսուցումը հիմնականում տրվում է երկու ուղղվածությամբ` բանասիրական, որտեղ, բնականաբար, մեծ ուշադրություն է դարձվում լեզվական իրողություններին, եւ, առհասարակ, իբրեւ գիտական եւ մշակութային արժեք, որը հետաքրքրում է ավելի լայն շրջանակների: Վերոհիշյալ գիտական ձեռնարկը ունի մեթոդական ուրույն լուծում, քանի որ ընթերցանության նյութը համապատասխանեցված է լեզվական նյութին: Մյուս կողմից` լեզվական նյութը գրված է պարզ լեզվով, այսինքն ընտրված է ընկալունակությունը ապահովելու համար «պարզից բարդը» իմաստասիրական եղանակը: Լեզվական նյութերը պարունակում են համապարփակ տեղեկություններ, որոնք վերաբերում են լեզվի բոլոր բաժիններին: «Գրաբարի ձեռնարկում» ընդգրկված են տասնմեկ գծապատկերներ, որոնք նպաստում են տեսողական ընկալունակությանը, կառուցվածքային լեզվամտածողության ձեւավորմանը: Գծակարգերի կազմումը կամ պատրաստի աղյուսակների գործածությունը լեզվաբանության դասերին, կարծում ենք, մեծ նշանակություն ունի: Քանի որ մարդկանց ընկալման կարողությունները տարբեր են, նրանք, նյութը լսելով, ստեղծում են տարբեր մոդելներ: Ձեռնարկում ներառված նյութը բաշխված է ըստ բաժինների, թեմաների եւ պարագրաֆների: Հետաքրքրական են հեղինակի ստեղծած վարժությունները, որոնք սովորողներին անհրաժեշտաբար ստիպում են որոնել, մտածել, նպաստում են գրաբարյան տեքստերի ընթերցանությանը, թարգմանական կարողությունների ձեռքբերմանը: Ձեռնարկն ընդգրկում է գրաբարի ողջ քերականությունը, ներառյալ ուղղագրություն եւ ուղղախոսություն, քերականությունը` իր բոլոր բաժիններով, որը ամրակայվում է լեզվական նյութին համապասխան բնագրային հատվածներով: Առաջին բաժնում` «Հնչյունաբանություն»-ում, ներառված են հայոց գրերի, հնչյունափոխության, տառադարձման, ինչպես նաեւ ուղղագրության կանոնարկման հարցերը: Վերոհիշյալ հարցերի քննությունը անհարժեշտ է ոչ միայն գրաբարի դասընթացում, այլեւ հայոց լեզվի պատմության, ընդհանուր լեզվաբանության դասընթացներում: Հնչյունաբանական նրբությունների իմացությունը նպաստում է տվյալ լեզվի տաղաչափության, հնչյունների շարժունակության պատկերացումների ամբողջացմանը, որն էլ հնարավորություն է ընձեռելու պատկերացումներ ունենալու հին հայերենի կանոնավոր կշռույթների մասին, քանի որ գրաբարով ավանդված գրականությունը աչքի է ընկնում յուրահատկությամբ. երաժշտականությունը, բաղաձայնույթը, առձայնույթը, բառախաղը եւ այլ արտահայտչամիջոցներ շատ հաճախ հանդիպում ենք ոչ միայն չափածո երկերում, այլեւ արձակ ստեղծագործություններում: Այս առումով հնչյունական համակարգի համալիր նկարագիրը ձեռնարկում հնարավորություն է տալիս հասկանալու հայոց գրի բավական նուրբ առեղծվածներ: Ձեռնարկում մանրամասնորեն տրված են քերականության երկու բաժինների` ձեւաբանության եւ շարահյուսության լեզվական նկարագիրը, ինչպես նաեւ համապատասխան հարացույցները եւ բովանդակային առումով համընկնող ստեղծարար վարժությունները: Ձեռնարկում զետեղված է նաեւ բառարան, որը կօժանդակի ինքնուրույն թարգմանություններ կատարելուն: Կարծում ենք, դոկտոր, պրոֆեսոր, Հայկական պետական մանկավարժական համալսարանի լեզվաբանության ամբիոնի վարիչ Վ. Համբարձումյանի հեղինակած «Գրաբարի ձեռնարկը» օժանդակում է ոչ միայն բանասերներին գրաբարի ուսումնասիրության համար, այլ նաեւ այն բոլոր մարդկանց, ովքեր ցանկանում են սովորել եւ ուսումնասիրել հին հայերենը, նրանով ավանդված բազմաժանր գրականությունը, որը համամարդկային գիտական եւ մշակութային արժեքներից է: |
