«ԵՍ ՇՆՉՈՒՄ ԵՄ ՀԱՅԵՐԵՆ, ԵՍ ՆՎԱԳՈՒՄ ԵՄ ՀԱՅԵՐԵՆ. ԴԱ ԻՄ ԳԵՆԵՐԻ ՄԵՋ Է» Հարցազրույցը վարեց ՄԻՄԻ Հ. ՅՈԶԿԱԹՅԱՆԸ, Բեյրութ Հարցազրույց Սերգեյ Խաչատրյանի հետ - Սիրելի Սերգեյ, բարի եկած եք Լիբանան: - Շնորհակալություն: - Լիբանանցի հանդիսատեսը օտար չէ Ձեզի համար: 2006-ին Ալբուստանի (Լիբանան) ֆեստիվալին Ձեր առաջին ելույթը Ձեր քրոջՙ Լուսինեի ընկերակցությամբ պարզապես հոգեցունց էր: Անմոռանալի վայելք մը եւ երջանիկ հայտնություն: Դուք այսօր երաժշտական երկնակամարի վրա Ձեր հատուկ շողշողուն փայլքը ունիք եւ կդասվիք ամենամեծ վիրտուոզ ջութակահարներու կարգինՙ ի հպարտություն հայ ժողովուրդի: 15 տարեկան միայն 2000-ին, եւ Հելսինկիի մէջ առաջնությունը կխլեք Սիբելիուսի միջազգային մրցույթինՙ հանդիսանալով ամենաերիտասարդ դափնեկիրը այդ մրցույթի պատմության մեջ: Հավելյալ ի՞նչ տեղեկություններ կարող եք տալ այդ մասին: - Ճիշտն ասած, այն ժամանակ իմ մոտ այն հատվածն էր կյանքի, որ ես շատ էի սկսել սիրել Սիբելիուսի կոնցերտը եւ մինչեւ հիմա էլ կարող եմ ասել, որ շատ եմ սիրում, եւ այնպես ստացվեց, որ Սիբելիուսի մրցույթը արդեն շատ վաղուց մեծ պատմություն ունի եւ համարվում է ջութակի ամենաուժեղ մրցույթներից մեկը աշխարհում: Անպայման ուզում էի կոնցերտը սովորել: Դասատուի եւ ծնողներիս հետ մտածեցինք, որ պետք է նաեւ մասնակցել մրցույթին: Իհարկե տարբեր հնարավորություններ կան կարիերա անելու, բայց դա չի նշանակում, որ անպայման պետք է մրցույթի մասնակցես: Այսօրվա դրությամբ շատ հանգիստ, եթե ֆինանսապես կարողություններ ունես, կարող ես առանց որեւէ մրցույթի էլ, առանց նույնիսկ շատ լավ նվագելու էլի շատ լավ կարիերա անել: Բայց այն ժամանակՙ 1993 թ.-ին, ընտանիքով եկել էինք Գերմանիա, եւ ես այնտեղ ունեցա տարբեր դասատուներ, 96 թ.-ից գնացի արդեն իմ դասատուիՙ Յոզեֆ Ռիսինի մոտ: Կարող եմ ասել, որ ինքը ինձ դարձրեց ջութակահար, նաեւ պետք է ասեմ, որ ծնողներս ինձ շատ էին աջակցում, եւ ինչ-որ չափով նույնիսկ որպես երաժիշտ ես մեծացել եմ իմ հայրիկի շնորհիվ, եւ շատ է ինքը ինձ հետ աշխատել: Դա այն ժամանակ էր, երբ ես սովորում եւ զարգանում էի, եւ 2000 թ.-ին հնարավորություն էինք փնտրում ստեղծելու միջազգային կարիերա: Մեր պարագայում, մենք հայ լինելով Գերմանիայում, չեմ կարող ասել, թե շատ մեծ հնարավորություններ ունեինք կամ շատ ուժեղ կապեր, եւ ոչ էլ գերմանացի էինք, իմ պարագայում այնպես էր ստացվում, որ մրցույթը միակ հնարավորությունն էր, որ կարողանայի համաշխարհային անուն ձեռք բերել: Դրա համար էլ ես այդ տարում ոչ միայն նվագեցի Սիբելիուսի մրցույթում, կարելի է ասելՙ ամենակարեւոր մրցույթն էր, եւ դա էր կարեւոր միտքը մեր մասնակցելու, բայց մինչեւ Սիբելիուսը նույն տարվա մեջ ես մասնակցել եմ Կրեյսլեր անվան մրցույթինՙ Վիեննայում, եւ մինչեւ այդ էլ Շպորի անվան մրցույթինՙ Ֆրայբուրգում, որտեղ շահեցի 1-ին մրցանակ, Կրեյսլերումՙ 2-րդ մրցանակ, իսկ արդեն տարվա վերջում, կարծեմՙ նոյեմբերին էր, Սիբելիուսի անվան մրցույթն էր, որտեղ հաղթեցի: - 2005-ին Դուք Բրյուսելի մէջ նվաճեցիք նաեւ 1-ին մրցանակը Էլիզաբեթ թագուհիի անվան մրցույթին եւ պարգեւատրվեցաք սքանչելի ջութակովՙ Ստրադիվարիուս 1708 թ., տրամադրված Նիփոն հիմնարկության կողմէ: Որքա՞ն ժամանակ Ձեր տրամադրության տակ կարող է մնալ այս արժեքավոր գործիքը: - Այդ գործիքը ես արդեն հետ եմ վերադարձրել, որովհետեւ երբ հաղթում ես Էլիզաբեթ թագուհու մրցույթը, քեզ տալիս են որպես 1-ին մրցանակ, ոնց-որ դա մրցանակի մի մասն է, որը Ստրադիվարիուսն էրՙ 1708 թ. գործիքը: Բայց դա իրենք տրամադրում են մինչ մյուս մրցույթը, որը 4 տարի հետո է: Եվ ես պետք է դա վերադարձնեի հաջորդ 1-ին մրցանակակրին: Բայց բարեբախտաբար կարելի է ասել, որ դա էլ իմ կարիերայի ճանապարհի հաջողակ պահն էր: Շահելով այդ մրցույթը, ես հնարավորություն ունեցա կոնտակտ ստեղծել Nippon music foundation-ի հետ: Իրար հետ շատ լավ հարաբերություններ ունենք հիմա, եւ երբ վերադարձրեցի «Հակկինս» Ստրադիվարիուսը, ինձ տվեցին ուրիշ Ստրադիվարիուս, որի անունը «Լորդ Նյուլընս» է: Դա 1702 թ. գործիք էր, որը շատ էի սիրում եւ որը նվագել եմ 2-3 տարի: Այդ foundation-ում կար մի գործիք, որը ես միշտ երազել էի նվագել, դա այն գործիքն է, որը ես հիմա եմ նվագում, Ստրադիվարիուս չէ, այլՙ Գվարների դել Գեսուն, որը Պագանինին էլ է ունեցել: Այն ժամանակ, երբ ես խոսում էի այդ ֆոնդի տնօրենի հետ, ինքն ինձ ասում էր, որ հիմա զբաղված է այդ գործիքը, եւ ես միշտ հարցնում էիՙ հնարավորություն կա՞, որ նվագեմ այդ Գվարներիի վրա: Երկար տարիներ նրանք չէին տրամադրում... մինչեւ 2-3 տարի առաջ, երբ այդ կինն ինձ մոտեցավ - մենք միասնական համերգ ունեինք-, հարցրեցՙ ուզո՞ւմ ես փորձել այդ Գվարներին: Եվ ես ասացի, որ եթե ես ընդամենը պետք է փորձեմ, հետո էլի հետ տամ, ավելի լավ էՙ չփորձեմ, որովհետեւ դա ավելի վատ է: Նա ասացՙ ոչ, եթե փորձես ու շատ հավանես, մենք կմտածենք ոնց կարող ենք անել: Եվ գրեթե մեկ ամիս երկու գործիքն էլ ինձ մոտ էին, այսինքնՙ Ստրադիվարիուսը, որը ես նվագում էի, եւ Գվարներին, որը նրանք տվեցին: Ես նրանց ասացի, որ գործիքը այնպիսի բան էՙ ոնց-որ մարդու հետ հարաբերություն լինի, եւ դժվար է մի րոպեում կամ մեկ օրվա մեջ հասկանալ գործիքին: Ինչ-որ չափով պետք է շփվես գործիքի հետ, իրեն սկսես հասկանալ, ինչ-որ չափով ենթարկվես նրան, եւ իրար մեջ զգաքՙ դուք կարո՞ղ եք գտնել միասնական լեզուն: - Որքա՞ն ժամանակ հետո Դուք զգացիք Գվարներիի հետ միասնական ըլլալու, եւ արդյոք ջութակը ամբողջապես կընտելացվի՞: - Պետք է ասել, որ ավելի շուտ դո՛ւ ես ընտելանում եւ դու ես հարմարվում ջութակին, որովհետեւ ինքը կնոջ պես բան է, ինձ թվում է (ծիծաղում է): - Լրիվ համաձայն եմ: - Բայց եթե դու իրեն լավ հասկանում ես, այդ ժամանակ շատ հետաքրքրական է: Դրա համար ինձ ժամանակ էր պետք եւ ես իրենցից խնդրեցի, իրենք ինձ առիթը տվեցին որպես բացառություն, որովհետեւ իրենք արտիստներին չեն տալիս այդքան երկար ժամանակ երկու ջութակ, դա նաեւ ապահովագրության (ինշուրենս) հարց է եւ այլն: Ես մեկ ամիս փորձում էի: Այս Գվարներին շատ ավելի հայտնի գործիք է այն պատճառով, որ հանրահայտ կոմպոզիտոր եւ շատ ուժեղ ջութակահար է ունեցելՙ բելգիացի Իզաին: Դրա համար այս Գվարներիի անունը Իզաի է. 1740 թ. գործիք է: Երկար տարիներ այն նվագում էր Իսահակ Ստեռնը: - Անհասանելի երազ մըն է ամեն ջութակահարի համար: Ձեր կատարումներու ի՞նչ հավելյալ հնարավորություններ կուտար Ստրադիվարիուսը կամ կուտա Գվարներին. հավելյալ նրբությո՞ւն, հեշտությո՞ւն, ճշգրտությո՞ւն... - Կարծում եմ լավ ու միջին ջութակի միջեւ տարբերությունն այն է, որ ջութակը քեզ նույնիսկ ձայնային ու գունային... - Ձայնային ծավալը.... - Ոչ միայն ձայնային, որովհետեւ շատ գործիքներ կան, որ հզոր են հնչում, բայց հզոր հնչելը դա այնքան էլ հետաքրքրական չէ, այլ ավելի շուտ ձայնային գույներն են գլխավորը: Գործիքներ կան, որ այնքան խորն է նրանց ձայնային աշխարհը, որ միգուցե նույնիսկ երբ դու նոր ես սովորում, դու դեռ ինքդ էլ չգիտես եւ տարիների ընթացքում, երբ պարապում կամ շփվում ես եւ նվագում այդ գործիքի վրա, հայտնաբերես տարբեր տեմբրերՙ ձայնային ոլորտ: - Աղեղը ջութակին շունչն է: Ինչպե՞ս կորոշվի աղեղի ճնշման ճիշտ չափը լարերուն վրա: Դուք հարկավ վիրտուոզ եք, բայց կունենա՞ք այդպիսի մտահոգություն: - Գիտեք, ամեն ինչ կատարվում է ենթագիտակցորեն, որովհետեւ այն, ինչ դու ես անում, մարդիկ մտածում են, որ մարդը նվագում է ձեռքերով, բայց ես կարծում եմ, որ երաժիշտը առաջին հերթին նվագում է ականջներով: Եթե դու տիրապետում ես գործիքը, պարզ է, սկզբնական շրջանում, երբ նոր ես սովորում, պետք է մտածեսՙ տեխնիկայի մասին: Բայց եթե խոսում ենք պրոֆեսիոնալ երաժիշտի մասին, որը արդեն տիրապետում է գործիքին, այդ պարագայում այն ճնշման մասին, որ ասում եք, ամեն ինչ ղեկավարում ես ականջով: - Ինչպե՞ս կարժեւորեք Դուք Ձեզ որպես մենակատար-մեկնաբան, պատահա՞ծ է, որ ակամա հրաժարիք Ձեր ինքնաբուխութենէն, ձերբազատված կզգա՞ք այն մեծերու ազդեցութիւններէնՙ Փըրլման, Հեյֆեց... - Հետաքրքրական է, բայց փոքր ժամանակվանից ես միշտ ունեցել եմ իմը, միգուցե դա կարող է տարօրինակ հնչել, բայց ես շատ քիչ եմ լսում ուրիշ երաժիշտների: Ոչ թե այն պատճառով, որ ես մտածում եմ, որ ուրիշները լավը չեն, այլ որովհետեւ ես ներքուստ այդ կարիքը չեմ զգացել: Եղել է, իհարկե, պատանի ժամանակ, նվագս ինչ-որ օրինակների հետ համեմատելու պահեր, բայց ես ինչ-որ չափով կարելի է ասել տիպիկ ջութակահար չեմ, որովհետեւ մի քիչ տարբերվում եմ նրանով, որ առաջին հերթին ես շատ շնորհակալ եմ իմ երկու ծնողներին էլ, որոնք դաշնակահար են եւ ոչ թե ջութակահար, որովհետեւ նրանք տվեցին ինձ լրիվ ուրիշ տեսանկյուն դեպի երաժշտությունը: Դրա համար դժվար է ինձ ասելՙ շատ երաժիշտներ կան, շատ ջութակահարներ կան, որոնց ես հարգում եմ, բայց ինձ համար չի եղել այնպիսի մեկը, որի օրինակով ոգեւորվեմ կամ որին հետեւեմ: - Արդյոք կա՞ն ստեղծագործություններ, որոնց կատարումը կվերապահեք ապագային: - Որոնք ես չե՞մ նվագել: - Այո, ավելի հասուն տարիքին... - Ճիշտն ասածՙ ոչ: Պարզ է, տարիների ընթացքում ավելի հասունանում ես... Օրինակ մարդ կա, որ ասում էՙ Բախ չի կարելի նվագել պատանի ժամանակ, կամ Բեթհովենի կոնցերտ պետք է նվագես, երբ ավելի հասուն ես: Ես կարծում եմ, որ ամեն տարիք իր հետաքրքրական պահն ունի, եւ դա է պրոցեսը, որն ինձ համար շատ հետաքրքիր է երաժշտություն մեջ: Ես կարծում եմ, որ, ասենք, 10 տարի հետո ես միգուցե լրիվ ուրիշ կերպ կնվագեմ նույն գործը: - Հասունության... - Ոչ միայն հասունության հետ կապված... Ինչ-որ չափով դա էլ է կյանքի թելադրանքը, դա ինչ-որ մասնիկ է կյանքի եւ դրա համար բացի հասունությունից, նաեւ կա այն, թե ինչպես ես կյանքը ապրում, ինչ ես տեսնում, ոնց ես ապրում... influences, ազդեցությունները... դրանից էլ երաժշտությունը կարող է փոխվել: - Ներկա ժամանակներում կնկատենք, որ ամեն կողմ կտիրապետե sensational (զգայացունց) դառնալու ձգտումը: Մեծ խմբավար Վոն Դոհմանին կըսե. «Ներկա ժամանակները կորսնցուցած են piano, pianissimo, forte, fortessimo-ի միջեւ եղած տարբերությունները, կպակսի չափավորությունը»: Ի՞նչ է Ձեր կարծիքը: - Ճիշտն ասած, ես ավելի շուտ կասեի, որ այսօրվա դրությամբ piano-ն է պակասում, որովհետեւ մարդիկ այսօր ավելի ուզում են ամեն ինչ ավելի արագ, բարձր` ե՛ւ էֆեկտով, ե՛ւ շոուով, ե՛ւ..., որովհետեւ ինչ-որ չափով մի քիչ կորցրել ենք ընդհանրապես լսելու ունակությունը... - Այդպիսով ժամանակի պահանջներեն ետ չե՞նք մնար... - Այո, ընդհանրապես մի քիչ հակա է մեր արվեստը այսօրվա մեր կյանքին, որովհետեւ մենք նվագում ենք այն գործերը, որոնք գրված են 18-րդ, 19-րդ դարում, եւ այն ժամանակ մարդիկ իրենց ժամանակը ինչի վրա էին ներդնում, ոնց էին նրանք ապրում եւ ինչի վրա էին հոգս անում, այսօրվա հետ լրիվ չի խոսում: - Այո: Դուք մեծ conductor-ների հետ շատ աշխատած եքՙ Ֆեդոսեեւ,Հարդինգ, Աբադդո, Թոփչյան եւ այլն, ի՞նչ կպահանջեք հատկապես conductor-էն. մեկնաբանության ազատությո՞ւն, տեմբրներու ճշգրտությո՞ւն, թե՞ երկի ճիշտ ընթերցում: - Կարելի է ասել, որ կան տարբեր տիպի դիրիժորներ, հիմնականում երկու տիպ. մի տիպն այն է, որ, «կոպիտ ասած», քեզ հետեւում են, ինչը սոլիստի համար շատ հարմար է, բայց արդյո՞ք դա հետաքրքրական է: Շատ դժվար է այդ բալանսը գտնել: Այն խմբավարները, որոնք շատ հայտնի են եւ մեծ անհատականություն ունեն, երբ իրենց հետ նվագում ես, իրենցը ուզում են «մեջ բերել», բայց դա էլ արդեն սոլիստին է խանգարում: Ոչ միշտ: Կարող է ինքը մեջբերում է, ես լսում եմ կամ տեսնում ինքը ոնց է անում, տեսնում եմՙ շատ հետաքրքրական է, եւ ես իրեն միանում եմ: Բայց ինձ թվում է մեծ երաժիշտի արժեքը նրանում է, որ ամեն ինչ չի արվում առաջին հերթին էգո-ով, կամ այնքանովՙ որքանով ինքը հայտնի conductor է, կամ հայտնի սոլիստ, այլՙ երկուսս էլ փորձում ենք գտնել մեկ համաձայնություն երաժշտության համար, ոչ թե ինձ համար կամ իր համար, այլՙ երաժշտությա՛ն: Կարծում եմ, կապ չունի երկուսս որքանով ենք հայտնի, եթե երկուսս էլ այդ նույն ճանապարհով գնանք, միշտ ինչ-որ հետաքրքրական բան կստացվի: - Կոնչերտոներու կատարման ընթացքին ինչպե՞ս կյանք կառնեն զգլխիչ, հիանալի կադենցիաները, որոնք հիրավի կնկատվին ստորագրությունը վիրտուոզ յուրաքանչյուր ջութակահարի: Ինչպե՞ս կծնին կադենցիաները Ձեր մեջ: - Գիտեք, ես ճիշտն ասած շատ քիչ եմ կադենցիա գրել ինքս: - Բայց պիտի... - Չեմ կարող ասել... - Բայց չէ՞ որ ատիկա սոլիստի պարտքն է... - Չեմ կարող ասել: Դա կարելի է ասել գրեթե լրիվ ուրիշ տեսակ տաղանդի ոլորտ է եւ լրիվ ուրիշ մասնագիտություն միգուցե, եւ կարծում եմ, դու դա պետք է քո մեջ ունենաս: Ես չեմ գտնում, որ ես իմ մեջ ունեմ կոմպոզիտորական տաղանդ, նույնիսկ ցանկություն էլ երբեք չեմ ունեցել: Որովհետեւ այն երաժշտությունը, որ ես նվագում եմ, ինձ համար այնքան կատարյալ է, որ ես չեմ պատկերացնում, որ մի օր կարող եմ այնպիսի բան գրել, որ մոտ լինի դրանց, բացի այդ, ես, կարելի է ասել, հնադարյան մտածելակերպ ունեմ: Այսօրվա դրությամբ լրիվ բնական է, որ կոմպոզիտորները գրում են այսօրվա երաժշտությունը, դա այսօրվա դարին մի քիչ նման է: Այսինքնՙ շատ ատմոսֆերիկ երաժշտությունՙ ոչ այդքան զգացմունքային, ոչ այդքանՙ դրամատիկ կամ ռոմանտիկ... Շատ ուրիշ է: Եվ դա շատ բնական է, որովհետեւ եթե ես կոմպոզիտոր լինեի, կուզենայի գրել Բրամսի, Բեթհովենի նման, բայց դա սխալ է, որովհետեւ Բրամսն ու Բեթհովենը արդեն եղել են: - Եվ նրանց ջութակի կոնչերտոները այնքան նման եւ տարբեր են իրարմէ... - Այո: - Անցյալի փայլուն ջութակահարներեն ովքե՞ր կնախընտրեիք եւ Ձեր դատողությամբ անոնք ի՞նչ դրոշմ կամ ժառանգ թողած են ներկա ջութակահար սերունդին վրա: - Ես չունեմ նախընտրելի ջութակահար: Կան ջութակահարներ, որոնց տարբեր գործերը ես ավելի շատ եմ հավանում, բայց ինչպես նշեցի, փոքր տարիքից չի եղել ինչ-որ մեկը, որին պաշտեմ, ասեմՙ այ, ես իր պես եմ ուզում լինեմ: Համենայնդեպս, պետք է նշեմ, որ իսկապես ինչ-որ մենք այսօրվա գիտելիքներն ունենքՙ թե՛ ջութակի, թե՛ երաժշտության մասին, ամեն ինչ այն ջութակահարների շնորհիվ է, որոնք մինչեւ մեզ եղել են, որովհետեւ իրենք ինչ-որ չափով այդ ամենը զարգացրել են: Իհարկե, դու ծնվում ես եւ զարգանում արդեն գիտելիքների որոշ մակարդակի վրա: Առանց այդ մարդկանց, որոնք մինչ քեզ եղել են, հասցրել են մեզ, դա չէր լինի: - Երաժշտին ազգային ծագումը որոշ ներգործություն կունենա անոր արվեստին վրա: Ինչպիսի՞ ապրումներ կառաջանան Ձեր մեջ, երբ կմեկնաբանեք հայկական երաժշտությունը: Օրինակՙ Արամ Խաչատրյանի ջութակի կոնչերտոն, մանավանդՙ հարազատ կոմիտասյան երկերը... Ես լսեցի Ձեր «Կռունկը»........ խելագարվելիք էր: - Շնորհակալ եմ: Դժվար է բառերով ասել, որովհետեւ երբ նվագում ես քո երաժշտությունը, դա ինչ-որ մի զգացմունք է, որը կարծում եմ շատ ուժեղ է մեր մեջ նստածՙ լինելով հայ, եւ իսկապես դժվար է բացատրելՙ ինչու է այդպես: Բայց, համենայնդեպս, դա իմ հոգին է, որովհետեւ ես շնչում եմ հայերեն, ես նվագում եմ հայերեն, քանի որ ես այդպես դաստիարակվել եմ եւ դա իմ գեների մեջ կա, եւ դրա համար, երբ նվագում եմ իմ երաժշտությունը, դա լինի Կոմիտասի երաժշտությունը (Կոմիտասին շատ եմ սիրում, շատ եմ պաշտում), թե նույնիսկ Խաչատրյանի կոնչերտոն, որը, ցավոք սրտի, Եվրոպայում այդքան չեն հասկանում: Գիտեք, ինձ թվում է հայկական երաժշտության պրոբլեմատիկան այն է, որ ինքը հանճարեղ երաժշտություն է, բայց ունիվերսալ չի, որովհետեւ իր մեջ շատ ֆոլկլորիստիկ բան կա: Եվ այն ազգերը, որոնք չեն զգում կամ չեն հասկանում այդ ֆոլկլորիստիկան, իրենց համար դժվար է: Հնարավոր է, իհարկե, այլ ազգի կատարողներն էլ լավ նվագեն, բայց դրա համար պետք է մի քիչ ավելի շատ լսեն հայկական երաժշտություն, հայկական ֆոլկլոր, որ կարողանան: Դա ունիվերսալ երաժշտություն չիՙ ոնց որ Բեթհովենի երաժշտությունն է: - Սիրելի Սերգեյ, այս երեկո պիտի նվագեք Բեյթեդդինի միջազգային փառատոնի ծիրեն ներսՙ նվիրված Ցեղասպանության 100-ամյակին: Ի՞նչ նշանակություն ունի Ձեզի համար այս բացառիկ ազգային ձեռնարկը Լիբանանի մեջ: - Ոչ միայն Լիբանանի մեջ, այլ ընդհանրապես, գրեթե 5-6 համերգ նվագել եմ նվիրված Ցեղասպանության 100-ամյակին: Այն, ինչ որ կատարվել են 1915-16 թթ-ներին, շատ մեծ ողբերգություն է մեր ազգի համար, բայց կարծում եմ, կարեւորը ոչ միայն 100-ամյակի նշումն է, այլեւՙ ընդհանրապես շեշտելը, թե փորձել են հայ ազգը ոչնչացնել, բայց մենք գոյատեւել ենք, եւ կարծում եմ կգոյատեւենքՙ շնորհիվ մեր արվեստի: Որովհետեւ կարծում եմ, այսօրվա դրությամբ հայ ազգը կա այն պատճառով, որ մենք միշտ կարողացել ենք մեր արվեստով գոյատեւել եւ այդ ողբերգությունից չջնջվել որպես ազգ եւ շարունակել ապրել: Այս համերգները շատ մեծ օրինակ են, որ այսօրվա դրությամբ մենք 100-ամյակի տարելիցը չենք նշում այլ կերպՙ քան մեր երաժշտությամբ եւ արվեստով: - Վերջին հարցումս, որ միշտ կհարցնեմ երաժիշտներուն: Ենթադրենք, առիթը տրվեցավ Ձեզի հանդիպելու երաժշտության մեծ վարպետներեն, կոմպոզիտորներեն ոեւէ մեկուն հետ, հին ժամանակներէն մինչեւ օրս, որո՞ւն պիտի ուզեիք հանդիպիլ. մե՛կ հոգի: - Դա մի քիչ երկար պատասխան է ենթադրում: - Մե՛կ անուն... - Ճիշտն ասած... - Չէ, կարճ պատասխան... - Չի լինի... Ճիշտն ասած, ոչ մեկին չեմ ուզենա հանդիպել, որովհետեւ ես կարծում եմ, որ այն կոմպոզիտորները, որոնք..... - Նույնիսկ Մոցարտի՞ն պիտի չուզեիք հանդիպիլ: - Բացատրեմՙ ինչու: Երբ ես փոքր էի, միշտ ասում էի, որ Շոստակովիչին շատ եմ սիրում: Բայց դա սխալ է: Որովհետեւ կարծում եմ, այն, ինչի համար ես Շոստակովիչին սիրում եմ, դա իր երաժշտությունն է: Չեմ կարծում, որ երբ հանդիպես Շոստակովիչ-մարդուն իր առօրյայի մեջ, դու դա կզգաս: Որովհետեւ այդ կոմպոզիտորների մեջ դա նրա մի մասնիկն է: Օրինակ, Մոցարտը իր կյանքում շատ հասարակ տիպ ա եղել, եթե ոչ ավելին... - Տաղանդի առումով... - Ես կարծում եմ, որ նրանք երբ գրում են, նրանք այնպիսի մի աշխարհում են, որը այսերկրային չի... - Երաժիշտի աշխարհը... - Երբ երաժիշտը ստեղծագործում է, հատկապեսՙ կոմպոզիտորը, կարծում եմՙ նա այս աշխարհում չէ: Եթե նույն մարդուն հանդիպում եմ սեղանի շուրջը, ես չեմ կարծում, որ կարող եմ ստանալ այն, ինչը ես ստանում եմ նրա երաժշտությունից: Միգուցե հետաքրքրական հանդիպում լինի, մենք այդպես ենք պատկերացնում: Բայց եթե ես Մոցարտին հանդիպեմ, չեմ կարծումՙ կզգամ ինքն ով է... - Երգեհոնահարին երբ երեկ տվի նույն հարցը, ինքը առանց մտածելու պատասխանեցՙ Ստրավինսկի, զարմանալի էր ինձի համար: - Հետաքրքրական պատասխան է: Ես իրեն այդքան էլ չեմ սիրում: - Իսկապես հետաքրքրական է երաժիշտներու աշխարհը: Շատ շնորհակալ եմ: - Ես էլ եմ շնորհակալ: Նկար 2. Միմի Յոզկաթյանը Էդվարդ Թոփչյանի եւ Սերգեյ Խաչատրյանի հետ, Բեյրութում, Բեյթեդդինի համերգի նախօրեին |
