ԶԱՎԵՆ ՊԱՐԵ. ՏԻԿՆԻԿ-ՌՈԲՈՏՆԵՐԻՑ ՄԻՆՉԵՎ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՕԲՍԻԴԻԱՆԸ Արծվի ԲԱԽՉԻՆՅԱՆ Ֆրանս-բրազիլական նկարիչ եւ մեդիա-արվեստագետ Զավեն Պարեն, ծնված 1961 թվականին, ունի բազմազան եւ հարուստ ստեղծագործական կենսագրություն: Նա իր կարիերան սկսել է 1987-ինՙ որպես Բովեի գոբելենների պետական արտադրության նկարիչ, իսկ 1991-ին եղել է Սեւրի պետական մանուֆակտուրայի նկարիչ: 1988-ին Կալյարիի Օլիմպիական խաղերի արվեստի փառատոնում ստեղծել է իր առաջին ուռուցիկ դեկորացիան խորեոգրաֆ Մարի Շուինարի բեմադրության համար եւ համագործակցել կանադացի հայտնի փորձարար խորեոգրաֆ Էդուարդ Լոկի հետ: 1990-ին ստեղծել է շրջանաձեւ տեսացուցադրման էկրաններ հանրաճանաչ երգիչ Դեյվիդ Բոուիի շրջագայության համար, իսկ 1992-ին Մոնրեալի ժամանակակից արվեստի թանգարանում ձայնային ինստալացիա է նախագծել կոմպոզիտոր Մաուրիսիո Կագելի համար: Նա աշխատել է տարբեր երկրների թատրոններում. «Ուբու» թատրոնի համար ստեղծել է դեկորներ եւ զգեստներ «Վոյցեկ» եւ «Ֆեռնանդո Պեսոայի վերջին երեք ժամը» բեմադրությունների համար, իսկ Փարիզի Բաստիլի օպերայում ձեւավորել է «Դոն Ժուան» օպերան: Համագործակցել է նաեւ «Լալալա հյուման սթեփզ» պարախմբի եւ Ամստերդամի ազգային բալետի հետ: 1993 թվականից Զավեն Պարեն բնակվում է Բրազիլիայում: 1996-ին նա Կանադայում նախագծել է իր առաջին էլեկտրոնային մարիոնետը վիդեո ռետրո-պրոեկտման աղբյուրից, որին հաջորդել է դրաՙ ստեղնաշարի միջոցով կառավարվող թվային տարբերակը (թվային տիկնիկագործությունՙ էլեկտրոնային ղեկավարմամբ), Կալիֆոռնիայի Արվեստի ինստիտուտի Քոթսեն կենտրոնի տիկնիկային ներկայացման համար: 2002-ին Զավեն Պարեն նախագծել է իր էլեկտրոնային մարիոնետի մի տարբերակն Ավինյոնի փառատոնում, որը վերահսկվում էր ֆրանսիացի թատերագիր Վալեր Նովարինայի ձայնի հսկողությամբ: Նա պրոֆեսոր Հիրոշի Իշիգուրոյի ռոբոտային դերասանների նախագծի հետազոտողներից է: Ներկայումս Զավեն Պարեն Ժուիս դի Ֆորայի Դաշնային համալսարանի (Բրազիլիա) պրոֆեսոր է: - Հարգելի Զավեն, առաջին անգամ ձեր մասին կարդացել եմ 1994 կամ 1995 թվականին, «Նուվել դ Արմենի» ամսագրում, եւ այդ ժամանակվանից ի վեր հետեւում եմ ձեր գործունեությանը ու հիացած եմ ձեր հետաքրքրությունների լայն ոլորտով ու ստեղծագործականությամբ: Որո՞նք են աղբյուրներըՙ նման շարունակական ստեղծարար գործունեության համար: - Միշտ փորձում եմ պահպանել նույն հետաքրքրասիրությունն ու ինքնաբուխությունն այն ամենի հանդեպ, ինչ որ անում եմՙ արվեստից մինչեւ տեխնոլոգիա: Մյուս աղբյուրը միգուցե ազատության որոշակի զգացողությունն է, այնքանով որքանով հանգամանքները միշտ էլ բարեհաճ են եղել իմ երեւակայության խթանման հանդեպ: - Ինձ միշտ հետաքրքրել է, թե արդյո՞ք մեդիա-արվեստով զբաղվող արվեստագետին անհրաժեշտ է ունենալ որոշակի տեխնիկական պատրաստվածություն, թե՞ նա պարզապես կարող է մնալ տեխնիկների հետ համագործակցող... - Օրեցօր ավելի ու ավելի անհրաժեշտ է դառնում աշխատանքի համատեղ դիտարկումըՙ ոչ միայն ձիրքերի կամ ինժեներական հմտությունների եւ մասնավորապեսՙ սարքերի շատ արագ զարգացման առումով, այլեւ այն պատճառով, որ ստուդիաներում կամ լաբորատորիաներում միայնակ աշխատելը գնալով դառնում է պակաս կենսունակ: Փոխադարձ կապը անհրաժեշտ է նաեւ գեղարվեստական պրակտիկայում: Երկար ժամանակ իմ նախագծերի մեծ մասը մենակ զարգացնելուց հետո ես հասկանում եմ, թե ինչպես է փորձի եւ իրավասությունների փոխանակումն իմաստավորում այդ գործունեությունը: - Որեւէ մեկը կարո՞ղ է կանխատեսել, թե ինչ անակնկալներ կարող է մատուցել մեդիա արվեստը մարդկությանը: - Երբ 2012-ին Չենգդուում մասնակցում էի սոցիալական ռոբոտաշինության համաժողովին, իմ սեղանակից ռոբոտաստեղծ Սինթիա Բրիզելը նույն հարցը տվեց ինձ: Գեղարվեստական առումով դա կախարդանքի հարց էՙ առաջարկելով պատմելու նոր ձեւեր: Իսկ տեխնոլոգիական առումով, կարծում եմ, որ Սինթիայի JIBO խոսող ռոբոտը, թողարկված 2014-ին, հիանալիորեն համապատասխանում է այդ ծրագրինՙ փորձելով զարգացնել պատմելու ուրիշ ձեւերՙ առարկաների հետ հարաբերությունների նոր ձեւերի միջոցով, անկախ այն բանիցՙ դրանք խելացի են, թե՞ ոչ: - Դուք երկար տարիներ աշխատում եք Բրազիլիայում: Հարմա՞ր վայր է այն մեդիա արվեստի համար: - Ցանկացած տեղ էլ հարմար է այն առումոով, որ երբեմն, եթե չեն բավարարում անհրաժեշտ տեխնոլոգիական միջոցները, ստիպված ես դրանք զրոյից հորինել եւ դառնալ ստեղծագործ, կամ էլ գտնել այլ եղանակներՙ ակնկալվող արդյունքներին հասնելու համար: Նկատի ունենաք, որ ես իմ առաջին ռոբոտ տիկնիկները հորինել եմ հենց Բրազիլիայում, 1990-ականներին: - Զավեն, դուք առաջին ռոբոտ-տիկնիկի ստեղծողն եք: Ի՞նչ եք կարծում, տիկնիկային թատրոնի ապագան պատկանում է ռոբոտաշինությա՞նը: - Դա անցյալ տարվա աշնանը Մոսկվայի տիկնիկային միջազգային փառատոնի հարցերից մեկն էր: Այո, միգուցե որոշ ժամանակ այն կարող է դառնալ ժանր, բայց դրանք արդեն 2009 թվականից Ճապոնիայում պրոֆեսոր Հիրոշի Իշիգուրոյի լաբորատորիայի ռոբոտ-դերասանների նախագծի երկացանկի լիիրավ մաս են դարձել: - Տարիներ առաջ Կալիֆոռնիայի արվեստի ինստիտուտում դուք հիմնել եք «Ականջների թատրոն»: Անվանումը փոքր-ինչ զվարճալի է... - «Ականջների թատրոն» անվանումը վերցված է Վալեր Նովարինայի մի գործից: Այս ականջներն, անշուշտ, վերաբերում են ունկնդրի, հանդիսատեսի ականջներին, բայց նաեւՙ պիեսի հեղինակի ականջներին: Որովհետեւ այս գեղարվեստական ծրագիրը բեմադրում է այն երկընտրանքը, որն առկա է թատրոնում հեղինակի եւ ռեժիսորի միջեւՙ էլեկտրաէներգիայի գյուտից ի վեր: Այս կոնկրետ դեպքում իմ աշխատանքը հեղինակին ռոբոտ-տիկնիկի տեսքով վերարտադրելը եւ բեմում տեղադրելն էրՙ համարյա անշարժ, դատապարտված դիտարկելու իմ բեմադրությունն իր սեփական տեքստի տարածության մեջ: Տեքստն արտասանում էին մի քանի հեռակառավարվող խոսնակներ, որոնք շրջան էին գծում բեմում, նրա ոտքերի մոտ... - Հատուկ հետաքրքրություն ունենալով խորեոգրաֆիայի նկատմամբՙ կցանկանայի իմանալ, թե որն է եղել ձեր ամենից յուրահատուկ համագործակցությունն այդ ոլորտում... - Կարծում եմՙ հիմնականում երեք փորձառություն ուշագրավ էր: Առաջինը, երբ ձեւավորեցի Ամստերդամի Ազգային բալետի խմբի հագուստները 1988-ին: Երկրորդը, նույն տարի Լոնդոնում աշխատանքս Դեյվիդ Բոուիի ներկայացման համար, որը միջոցառում էր կազմակերպել Ժամանակակից արվեստի ինստիտուտի 40-ամյակի առթիվ: Եվ վերջապես, Մարի Շուինարի բեմադրած Ստրավինսկու «Սրբազան գարուն» բալետի զգեստների եւ դնովի անդամների (պրոթեզներ) պարագաների ձեւավորումը: Այս գեղարվեստորեն ցնցող ներկայացումը 25 տարի շարունակ շրջում է աշխարհով մեկ... - Դուք նաեւ գրքերի եւ սցենարների հեղինակ եք: Ի՞նչ թեմաներ եք արծարծում ձեր գրվածքներում: - Լինելով ռոբոտաշինության պատմության վերջին վճռական պահի դերակատարը եւ ականատեսը, նաեւ հանդիպելով նրա գլխավոր հերոսների մեծ մասին (հատկապես Ճապոնիայում)ՙ այսօր ես փորձում եմ խոսել այդ ոլորտի հարցերի մասին մարդաբանական տեսակետից կամ կատարողական արվեստների առնչությամբ: Իմ վերջին գիրքըՙ «Ճապոնական ռոբոտաշինության ոսկե դարը», լույս տեսավ ֆրանսերեն լեզվով, Փարիզում, 2016-ին: - Զավենը տարածված հայկական անուն է: Խնդրում եմ պատմեք ձեր հայկական արմատների մասին: - Տարածված հայկական անուն ունենալն արդյունավետ կերպով մատնում է անձի ազգային պատկանելիությունը: Իրականում իմ մայրական տատն ու պապը Ֆրանսիա են գաղթել այն ժամանակ, երբ հայությունը ցրված էր այն երկրներում, որտեղ գոյություն ուներ որոշակի կոսմոպոլիտիզմ: Այդ ժամանակ երկիր չունենալու գաղափարը կարող էր պատճառաբանվել որպես մի առավելություն, որը հնարավորություն էր տալիս բացվել այլ մշակույթների առջեւ, այնուհետեւ ապրել այնտեղ, որտեղ ուզում ենք: Տատիկս եւ պապիկսՙ Հայկ եւ Գյուլջան Զատիկյանները, երկուսն էլ ծնվել են Մաջարյան ընտանիքում եւ ծագումով Արեւմտյան Հայաստանի Պողազլյան գավառից էին: Երբ չափահաս դարձա, ես «ջրեցի» այն դրույթը, որ պետք է գտնել մեր արմատները: Այլեւս որ-է տեղին կապված չլինելու գաղափարն, ի վերջո, առավելություն էր, որն ինձ թույլ տվեց ապրել Ֆրանսիայում, Կանադայում, Բրազիլիայում եւ Ճապոնիայում: Ավելին, եթե ես դեռ կարողանամ նույնանալ այն մտքի հետ, թե ինչ է նշանակում մասամբ Սփյուռքին պատկանելը, ապա հուսով եմ, որ կոսմոպոլիտիզմի այս ճաշակը կփոխանցվի իմ զավակներին նույնպես մի աշխարհում, որտեղ համայնքները նահանջ են ապրում: - Ուստիեւ ենթադրում եմ, որ կապեր չունեք բրազիլահայ համայնքի հետ: - Իրականում երբեւէ կապ չեմ ունեցել իմ ապրած երկրների հայ համայնքների հետ: Ունեմ հայ ընկերներ, եւ երբեմն նրանց համարում եմ անդամները հայկական այն ընտանիքի, որը ես կուզեի հորինել: Այդուհանդերձ, Հայաստանիՙ 1988 թվականի երկրաշարժից հետո ինձ անհանգստացնում են այն պատահարները, որոնք շարունակաբար կատարվում են այդ երկրում եւ նրա բնակիչների հետ: - Անցյալ տարվա նոյեմբերին դուք հրավիրված էիք Ռուսաստանՙ որպես Մոսկվայի «Գեֆեստ-3» միջազգային տիկնիկային փառատոնի պաշտոնական խորհրդատու: Իսկ ե՞րբ կայցելեք Հայաստան: - Ես չափազանց տպավորված էի այս հրավերով եւ իմ մասնագիտական արժեւորմամբ, որը հարգանքի տուրք էր իմ կարիերայի եւ ներդրման հանդեպ, որի շնորհիվ ես դարձա այդ փառատոնի պատվավոր հյուրը: Մոսկվան ինձ հիացրեց. որպես հայ այնտեղ լինելը նույնպես շատ ավելի ապրող իրականություն էր, քան որեւէ այլ վայրում, քանի որ Հայաստանը նախկին ԽՍՀՄ հանրապետություն էր: Բացի այդ, ես առաջին անգամ զգացի դեպի Արեւելք դուռը հատելու զգացողությունը, որը վերջապես ավելի մոտ էր, քան ես կարծում էի: Ներկայումս ես նաեւ նախագծել եմ օբսիդիանի առարկաներ, որոնք պատրաստվել են Հայաստանի օբսիդիանիցՙ խմբագիր Միշել Տեր-Հակոբյանի համար: Այնպես որ գուցե իմ հետաքրքրասիրությունը ինձ է՛լ ավելի կմոտեցնի Հայաստան կատարելիք այսպիսի մի ուղեւորության հեռանկարին... | 
