ԱՄԵՆԱՀԱՅ ՀԱՅՈՒ ՄԸՙ ԳԵՂԱՆԿԱՐԻՉ ՅԱԿՈԲ ՅԱԿՈԲԵԱՆԻ ՄԵԿՆՈՒՄԸ ԹՈՐՈՍ ԹՈՐԱՆԵԱՆ Օրը Շաբաթ, 2013-ի Մարտ 9-ը: Հեռատեսիլէն կանանց միջագային տօնին առթիւ գեղեցիկ խօսքեր կը շարունակէին հնչեցնել: Յանկարծ Երեւանէն թոռնուհիիս` Նուշիկին տխուր ձայնը կը հնչէ, - մեկնած է բոլորիս սիրելի վարպետը` Յակոբ Յակոբեանը... Չեմ ուզեր հաւատալ, կը մերժեմ հաւատալ... Տան մէջ երեքով ենք` երեք մեծահասակ. ես, դուստրսՙ Անին եւ ամուսինը` Էդուարդ Գրիգորեանը: Արցունքները անդիմադրելի կը դառնան... Յակոբեանը չկա՜... Չկա մեծ հայը, լրջախոհ այն արուեստագէտը, որուն խորհուրդներուն դեռ այնքան պէտք ունէինք, այնքա՜ն... Բայց ինչպէ՞ս: Սխալ մը կայ այս մեկնումին մէջ: Հապա Մարտ 19-ի իր անհատական ցուցահանդէ՞սը, որուն կը պատրաստուէր ու կը սպասէր անհամբեր... Դժուար է գրելը: «Ազգ» օրաթերթի մշակութային էջերուն մէջ առաջինը իր անունը կը փնտռէինք եւ անհամբերութեամբ յաջորդ գրութեան կը սպասէինք: Չեմ ուզեր հաւատալ լսածիս: Ինք, որ իննսունի սեմին էր, տակաւին բազմաթիւ ծրագիրներ ուներ: Ուրեմն... ուրեմն կը մնայ զանոնք իրագործել: Ժամանակին Զօրավար Անդրանիկին ըսածին պէս` «Գործս կիսատ մնաց»: Համընդհանուր սէր կը վայելէր գեղանկարիչ Յակոբեանը: Հիմա, այս հեռուներէն, Բէյրութի մէջ, բոլորս բոլորին, անհատապէս ու խմբովին կը յայտնենք մեր ցաւակցութիւնները: Բէյրութի մէջ իր անհատական մէկ ցուցահանդէսը յիշեցի: Ես Հալէպ էի: Կնոջս` Արմինէին ըսի` «Ես Բէյրութ կերթամ, այսօր Յակոբ Յակոբեանին ցուցահանդէսին բացումն է, ուշ գիշեր կը վերադառնամ»: Հալէպ-Բէյրութ ճամբան ինքնաշարժը սամումի արագութեամբ հատեց: Հասայ, առաջին թաքսին կեցուցի ու վարորդին ցուցասրահին հասցէն տուի. Ռաուշէ ... Վարորդը, որ զուգադիպութեամբ հայ էր, լսեց բացատրութիւնս ու իր կարգին ըսաւ. - Հեռու է, բայց քանի որ շատ սիրելի է քեզի համար այդ հայը, օրէնքները խախտելով ժամանակին տեղ պիտի հասցնեմ քեզ: Հասայ: Երբ Վարպետը ցուցահանդէսի բացման ժապաւենը պիտի կտրէր, նշմարեց զիս ու ժպիտը դէմքինՙ «Գիտէի, կը հաւատայի, որ պիտի գաս», ըսաւ: Այդ սրտբաց ժպիտն ու խօսքերը միլիոն կարժէին ինծի համար: Նոյն օրը, ցուցահադէսին ներկայացուած նկարները դիտելէս ետք, տպաւորութիւններս յօդուածի մը մէջ ամփոփեցի ու իրեն կարդացի: - Թորոս, սիրելիս,- ըսաւ Յակոբեանը,- հոն բան մը գրած ես, որուն ես համաձայն չեմ: Գրած ես, թէ Յակոբեանը Հայաստանը ներկայացնող մեր դեսպանն է այսօր: Ջանս, Լիբանանը հազարաւոր տարիներէ ի վեր գոյութիւն ունի, նոյնքան տարիներէ ի վեր գոյութիւն ունի նաեւ Հայաստանը: Այս բիւրաւոր տարիներու ընթացքին Հայաստանը առաջին անգամ է, որ Բէյրութի մէջ դեսպան ունի: Վաղը մեր դեսպանը գրածդ պիտի կարդայ ու ակամայ պիտի ըսէ. «Ուրեմն Լիբանանի մէջ Հայաստանի դեսպանը Յակոբեանն է, եւ ոչ թէ ես»: Չէ, Թորոս, ջնջէ այս տողը եւ ուրիշ ձեւակերպումով լուծէ հարցը: Անշուշտ, տեղւոյն վրայ այդպէս ալ ըրի: Համեստագոյն մարդ էր Յակոբ Յակոբեանը: Ամէն Երեւան երթալուս (իսկ ես յաճախ կերթամ Երեւան) ծրագրիս առաջին էջի, առաջին հանդիպումը Յակոբեաններուն այցին վերապահած կըլլայի: Այդ տունը սովորական տուն չէ, արուեստի տուն է այդ տունը: Ու թող ոչ ոք նեղուի, երբ ըսեմ, թէ Յակոբեանը չտեսնելՙ Հայաստանը տեսած չըլլալ կը նշանակէ: Երբ գամ, Հայաստանը տեսած պիտի չըլլա՞մ: Ոչ, տեսած կըլլամ, քանի Հայաստանի մէջ են Վարպետին կտաւները, Վարպետին ստեղծագործութիւնները: Յակոբեանը Հայաստանը հարստացուց իր արուեստով: Հայրենի հողը գրկելով ան նաեւ հայրենի հողը հարստացուց, եւ ինծի համար ալ աւելի նուիրական դարձաւ այդ հողը: Երբեմն, երբ իրենց տան մէջ որոշ երեւոյթներու վերաբերեալ կարտայայտուէի, Յակոբեանը կըսէր. - Վերջացուցի՞ր, Թորոս, բան մը փոխուեցա՞ւ: Ինչու զուր կը նեղուիս, կամաց-կամաց շատ բան կը փոխուի: Փարիզը մէկ օրուան մէ՞ջ կառուցուած է: Համբերել ու համբերութեամբ գործել պէտք է գիտնանք: Մեր երկիրը ուրիշները չէ որ պիտի փոխեն, մե՛նք պիտի փոխենք, մենք պիտի բարելաւենք մեր գործերով... ՄԵՐ ԳՈՐԾԵՐՈՎ: Կը հասկցուէինք: Հիմա ժպիտ մը պակսեցաւ Երեւանէն, հիմա Յակոբեանին կենդանի խօսքը պակսեցաւ Հայաստանէն: Բայց այնքան ատեն, որ մեծ արուեստագէտին գործերը իր Հայրենիքին մէջ են, ուրեմն ոչինչ կը պակսի մեր, իրմո՛վ հարստացած երկրէն: Կարօտին չէր դիմանար Յակոբեան: Օր մը, տակաւին պատանեակ, Մելգոնեան հաստատութենէն ծնողներուն վերադարձաւ կարօտին չդիմանալու պատճառով: Օր մըն ալ, արդէն հասուն մարդ, Եգիպտոս ապրելէ ու Փարիզի մէջ արուեստի դպրոցի մը հետեւելէ ետք չդիմացաւ երկրի կարօտին ու մայր հայրենիք` Հայաստան եկաւ 1962-ին: Զինք տեսնելու համար փետրուարեան ձիւնոտ օր մը այդ օրերուն Լենինական` Գիւմրի գացի: Հասայ, ու ի՜նչ տեսնեմ, հոն էր նաեւ Մինաս Աւետիսեանը` հայ հողին, հայ գեղանկարչութեան ըմբոստ փիլիսոփան: Երկու խոհուն հայերուն զրոյցը, միտքերու եւ կարծիքներու փոխանակումը աշակերտի մը ուշադրութեամբ ունկնդրեցի: Հայաստանը հարստացնող արուեստագէտներ: Երբ Մինասին «Դո՞ւք էլ մելգոնեանցի էք» հարցին դրական պատասխան տուի, ան ըսաւ, թէ այնքան շատ լսած է մելգոնեանցիներու մասին, որ ինք ալ ինքզինք մելգոնեանցի կրնայ նկատել: Այսօր ես պատերազմական Հալէպէն կու գամ, մահ շատ տեսայ վերջին երկու տարիներուն, հոն կորսնցուցի նաեւ կինս` Արմինէն... Աչքերս դժուար կարցունքոտին, բայց Յոկոբեանի կորուստին չկրցայ դիմանալ ու լացի: Լացի, բայց րոպէներ ետք ես ինծի ըսի. Թորոս, դադրեցուր լացդ, չէ՞ որ Յակոբեանը հարստացուց մեր Հայրենիքը, պէտք է անոնց համար լալ, որոնք ոչինչ ունին տալիք մեր Հայրենիքին... Հիմա, որ Բէյրութէն խօսեցայ Յակոբեանի հարազատներուն` դստեր Նորային ու կնոջ` աննման Մարիին հետ, որ իր կեանքին բոլոր օրերը բաժնեց միշտ մնալով մեծ նկարիչին կողքին, ինք եւս նուրբ գեղանկարիչ, որոշեցի չողբալ մեր մեծ կորուստին համար, քանի մեծերը կը շարունակեն ապրիլ... Մէկ բանի համար, սակայն, կը տխրիմ. այն, որ մեծերը կերթան, առանց տեսնելու մեր մեծ երազին իրականացումը` Արեւմտեան Հայաստանի ազատագրումը: Յակոբեանը, գիտեմ, այդ երազով մեկնեցաւ: Շատ բան կը յիշեմ իրմէ: Օր մը ինչպիսի խանդավառութեամբ Մաղաքիա արք. Օրմանեանի «Խոհք եւ Խօսք»-ի մասին խօսեցաւ: Յակոբեանը նաեւ գրեց: Լրջախոհ արուեստագէտին խօսքը բազմահազար ընթերցողներ ունեցաւ... Երեւանէն Յակոբեանին մեկնումին մասին յայտնեցին... Ան չմեկնեցաւ: Յակոբեանին երթալը վերադարձի մը կը նմանի, որ միայն իր հենքը ունեցող մադոց տրուած է իրագործել: Ուրեմն, ոչ թէ երթաս բարով, սիրելի Յակոբեան, այլ բարով եկար դէպի քու հողդ, այն հողը, որմէ չբաժնուեցար դուն: Հայաստան գալով դուն ամբողջական դարձար: Մեծ երազանքդ եւս մարմին պիտի առնէ անպայման, քանի որ այսօրուան Հայաստանը, ոմանք ուզեն, կամ չուզեն, վաղուան ամբողջական Հայաստանի միակ ու ամրակուռ կռուանն է: Անդուլ պիտի զգանք ու ապրինք ներկայութիւնդ, դո՛ւն, մեծ խորհրդատու: Բէյրութ, 9 մարտ, 2013 *** Յուրաքանչյուր հանդիպում Հակոբի այսքան խելոք ու նրբազգաց արվեստի հետՙ տոն է: Այդ տոնին սպասում, երկար պատրաստվում ես, հետո երկար մտորում... սա կյանքն է: Թող շատ լինեն խելոք հանդիպումները, որոնք այնքան անհրաժեշտ են մարդկանց: Օ. ՇՉԵԴՐԻՆ Վարպետը մեկնեց. ապրեց ու հեռացավ: Թողեց իր անսովոր աչքերով տեսած մի աշխարհ, որ Հակոբյանական է: Աշխարհն այդ խորն է, անսահման տխուր, չափավոր ուրախ եւ չափավոր լուռ: ՀԱՄԼԵՏ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ, Ճարտարապետ Առարկաներն ու իրականությունը Հակոբյանի կտավներում ունեն հնչեղ արտահայտված պլաստիկ ու հաճախ անստվեր ձեւեր: Դա մի տեսակ անսահմանության զգացում է ստեղծում: ... Դյութում է նկարչի հատուկ, գրեթե գրաֆիկական ձեռագիրը: Նա այգիներով, ցանկապատներով, տնակներով, մերկացած ծառերով տեսիլքներ է ստեղծում, որոնք հեռու են պարզ պատմողականությունից եւ գլխավորըՙ նուրբ գեղանկարչական են: Տ. ՏՈՈՄԵՄԵՏՍ, Արվեստի քննադատ | 
