ՀԱՆԴԻՊՈՒՄ ՅԱԿՈԲ ՅԱԿՈԲԵԱՆԻ ՀԵՏ ՅԱԿՈԲ ՎԱՐԴԻՎԱՌԵԱՆ Հայրենի նկարիչին գործերուն առաջին անգամ ծանօթացայ փարիզաբնակ բարեկամիս` վաղամեռիկ Կարիկ Պասմաճեանէն, երբ ան Փարիզի Ռասփայ պողոտային վրայ բացած էր իր արուեստի ցուցասրահը: Եօթանասունականներուն ցուցասրահը դարձած էր ժամադրավայրը ոչ միայն հայ նկարիչներու, այլեւ` նախկին խորհրդային երկիրներէ եկած արուեստագէտներուն եւ սփիւռքի աւագ ու երիտասարդ սերունդին համար: Հոն կարելի էր գտնել Այվազովսքիէն մինչեւ Գառզու, Քոչարէն` Սարեան ու Թիւթիւնճեան ու Մախոքեան: Յակոբ Յակոբեան այցելաբար եկած էր Միացեալ Նահանգներ իր կնոջ` Մարիին ու արուեստաբան Շահէն Խաչատուրեանի հետ: Մնացած էին շաբաթ մը Քըրնիի իմ տան մէջ, ուր մօտիկէն սկսած էի սիրել որքան Յակոբեանի գործերը, նո՛յնքան` անձը: Հաճելի զրուցակից մը, որ կուգար Եգիպտոսի մեր հարուստ ու տաքուկ գաղութէն ու անցնելով Կիպրոսի Մելգոնեան կրթական հաստատութենէն, ճանչցած էր հայ մշակոյթը, պատմութիւնը: Ու այդ իր հետ տարած էր հայրենիքՙ 60ականներուն ներգաղթելով Խորհրդային Հայաստան: Լա՛ւ էր ըրած: Հայաստանի դասական Սարեանական դպրոցէն անդին նոր գոյն ու գիծ էր բերած հայկական կերպարուեստէն ներս: Ապրող հայ գեղանկարչութեան վարպետը հեզահամբոյր իր նկարագիրով, մնա՛ց անդրդուելի հայրենասէրը: Անկախացումէն ետք, իրեն համար ալ դիւրին էր մեկնիլ Եւրոպա կամ Ամերիկա եւ հոն փնտռել իրեն համար արուեստի նոր շուկաներ, սակայն մնաց կառչած աւելի ամուր կերպով իր հողին: Չեղաւ մեր միւս հայ նկարիչներէն ոմանց նման «աֆերիստ» մը, այլ իր տաղանդովը ան պարտադրեց ինքզինք: Հայաստանի ԹՄՄիութեան ատենապետինՙ Ռուբէն Միրզախանեանին հետ 2007-ի աշնան այցելեցինք Երեւանի իր աշխատանոցը, ուր արդէն սկսած էր ստեղծագործել նոր թեմայով մը` մեր տնային ամէնօրեայ գործիքներուն կեանք տալովՙ զանոնք պաստառին կը յանձնէր:
- Ի՞նչը դրդեց, որ դուք նկարչութեան նուիրուիք: Որքա՜ն ալ բնատուր եւ աստուածատուր ըլլան ձեր տաղանդը, ձիրքերը... մնացիք այս ասպարէզին մէջ, ու ձեր պարագայինՙ հայ գեղանկարչութեան մէջ: - Գիտէ՞ք, այս հարցումը ուրիշներ ալ տուած են, ես ալ մի՛շտ պատասխանած եմ, որ ասիկա շատ պատահական սկսաւ, բայց ինծի համար շատ կարեւոր պահ մը եղաւ կեանքիս մէջ, անկեղծօրէն: Հինգ տարեկան էի, օր մը հայրս զիս իր գիրկը առաւ եւ թուղթի մը վրայ նապաստակ մը նկարեց: Ես զարմացայ, որովհետեւ առաջին անգամ կը տեսնէի, թէ ինչպէս մարդ բան մը կրնայ նկարել: Առաջին նկարչութիւնն էր որ կը տեսնէի թուղթի վրայ: Դառնալով ինծի ըսաւ. «Դուն ալ կրնա՞ս նկարել»: Ես ալ առի թուղթը, նկարեցի, զգացուեցաւ: Եւ ես ալ զարմացայ, թէ ինչպէս որ ինքը նկարած էր, ես ալ կրցայ նոյնը ընել: Փաստօրէն առաջին նկարս նկարեցի, եւ հայրս նշմարեց, որ ես որոշ հակում ունիմ նկարչութեան հանդէպ... եւ այդ առնչութեամբ սկսաւ գուրգուրանք ցուցաբերել: Հոնտեղէն սկսաւ նկարելու սէրս: Հայրս շուտ մահացաւ: Եթէ երիտասարդի մը կամ պատանիի մը քաջալերական խօսքեր ըսես ու պատանին դարձեալ կ՚ուզէ ցոյց տալ գծածը եւ արժանանալ գովասանքի, մարդկային է եւ ինքնաբերաբար կը քաջալերուի: Ուրեմն այսպէս սկսաւ նկարելս, Եգիպտոսի մէջ: - Դուք եգիպտահա՞յ էք բնիկ: - Ես Ալեքսանդրիա ծնած եմ, 11 տարեկան էի երբ հայրս մահացաւ, ու մեր ընտանիքը ինկաւ նիւթական դժուարութեան մէջ... շա՜տ դժուար: Մայրս մեզ պէտք էր հոգար, քոյր մը եւ եղբայր մը ունէի ինձմէ մեծ: Այդ թուականներուն, երեսունականներուն, կիները չէին աշխատեր, բայց մայրս սկսաւ աշխատիլ: Համոզեցի զինք որ զիս Մելգոնեան կրթական հաստատութիւնՙ գիշերօթիկ դպրոց ղրկեն, այն մտայնութեամբ, որ թէ կրթութիւն կը ստանայի, եւ թէ ալ բեռ մը պակաս կ՚ըլլար իրենց համար: Այդ ձեւով Մելգոնեան հասայ, եօթը տարի Մելգոնեան մնացի, մէկ ընդմիջումով միայն: Մելգոնեանը չաւարտեցի, կիսատ մնաց, չկրցայ տակէն դուրս գալ, չէի դիմանար առանձնութեան, ընտանիքէս հեռու, յետոյ դպրոցը... աւելի մեղմ ասած, գեթօ մըն էր, թէ ինչ ուզէին այդ պէտք էր ըլլար: Այդ ժամանակ դպրոցը բաւական մեծ տարածութիւն ունէր, փշալարելով... ոչ թէ ուսանողներուն համար, այլ որպէսզի դուրսէն օտարներ չմտնեն ներս, թէեւ Կիպրոսը այնքա՜ն խաղաղ է եւ բարի ժողովուրդ ունի, իսկ դպրոցը քաղաքէն հեռու էր եւ երբ դուրս ելլէինք, երթալու տեղ չկար: Ամայի տարածութիւններ էին: Հիմա այդ Մելգոնեանը քաղաքի կեդրոնն է: - Ո՞վ էր ձեր շրջանի տնօրէնը: - Պրն.Գրիգոր Կիրակոսեանն էր, յետոյ դոքթ. Յակոբ Թոփճեանը եկաւ: Ես պրն. Թոփճեանի ժամանակ ուսանեցայ, 1941ին վերադարձայ Եգիպտոս եւ այդ ձեւով կիսատ մնաց ուսումս: - Մելգոնեա՞նը պատճառ եղաւ, որ արուեստի հետաքրքրութիւններդ աւելի զարգանան, ընդլայնուին: ¬- Անշուշտ, Մելգոնեան երբ գացի, ամառանոց տարին մեզի: Ամէն տարի օգոստոսին աշակերտութիւնը կը տանէին, սարերը կամ ծովեզերք վրաններու տակ, որովհետեւ Նիկոսիան շատ շոգ կ՚ընէր, հարթավայր է: Մակարայ վանքէն անդին վանք մը կար, Քարակայի վանքը, երբ առաջին անգամ գացի: Աղջիկները վանքի մէջ կը մնային, տղաքըՙ վրաններու տակ: Ու հետս գծագրութեան տետրակ մը տարած էի, կը նստէի ու կը նկարէի, մէկէն ի մէկ հաւաքուեցան շուրջբոլորս, նորեկ մը եկած էր: Վերջապէս նկարչութեան ուսուցիչ Առաքել Պատրիկ անմիջապէս սկսաւ հետաքրքրուիլ ինձմով: Մեր սիրալիր յարաբերութիւնը կ՚օգնէր աւելիով նկարելու: Ինչպէս քիչ առաջ ըսի, երբ կը քաջալերես մէկը, տարբեր արդիւնք կու տայ: - Այդ օրերուն որո՞նք որպէս ուսուցիչ ունեցար: ¬ Նկարչութեան ուսուցիչ Առաքել Պատրիկէն զատ, նկարիչ Օննիկ Աւետիսեանը եկաւ Եգիպտոսէն: Անոր հետ ալ շատ-շատ մեծ սիրով կապուեցայ: Վահան Թէքէեանը եկաւ երկու տարի մնաց, որովհետեւ այդ ժամանակ Մելգոնեանը վարժապետանոց մը բացեր էր: Մելգոնեանը 10 ամեայ դպրոց էր, սակայն վերջին երկու դասարանները վարժապետանոց կոչեցին: Երեք բաժանմունք ունէր դպրոցըՙ մաթեմաթիք, գիտական ու մանկավարժական: Ափսոս, որ ես չկրցայ աւարտել եւ մինչեւ հոն չհասայ: Բայց Մելգոնեանի մէջ, երկու ուսուցիչներս ալ այսինքնՙ գրասենեակային բաժին սղագրութիւն, գրամեքենայ, հաշուապահութիւն կը սորվեցնէին, շատ կը քաջալերէին զիս, որ կը նկարեմ: -¬ Ի՞նչ բան մղեց ձեզ որ Հայաստան ներգաղթէք: -¬ Ես կրնամ ըսել, որ մի՛շտ ալ մտածեր էի Հայաստան երթալ, երիտասարդութեան սկիզբի օրերէն: Կ՚երեւի որ կրթութիւնս օտար լեզուով չգնաց: Չկրցայ տիրապետել անգլերէն կամ ֆրանսերէն լեզուներուն: Յոյսս հայերէնն էր: Հայ գրականութիւն կարդացեր էի շատ, գրադարանի մէջ գրեթէ ինչ գիրք որ կարՙ կը կարդայի: Ինքնաբերաբար, ինչպէս ամէն մելգոնեանցի, կ՚երազէի Հայաստան երթալ: 1962ին էր: Կ՚ուզէի երկիր մը երթալ եւ հոնկէ այլեւս դուրս չելլել, չվերադառնալ: Մի՛շտ նոյն պատասխանը տուած եմ հարցնողներուն: Երկու տեսակ Հայաստան չկայ, եղածը այս էր, թէեւ սարսափելի վարչակարգի մը տակ, սովետական բանտային ռեժիմ մըն էր... սակայն ի՜նչ աղուոր մշակութային կեանք կար: - Այդ ռեժիմին դժուարութիւնները ապրեցա՞ք: - Ես անձնապէս չեմ ապրած: Հակառակ որ բազմաթիւ արուեստագէտներ համապատասխան մարմիններու ուշադրութեան կեդրոնն էին, բայց ինծի հետ լաւ վարուեցան: Բախտս բերաւ, որ 62ին խրուշդեւեան ժամանակներուն, հետապնդումները քիչ մը մեղմացած էին: Իմ ժամանակս, Մինասին չեմ կրնար ըսել թէ համակրանքով կը նայէին, կամ Փարաջանովի պէս հանճարեղ մարդուն. տարին բանտ նետեցին: Կամ Կալենցի պէս մեծ նկարիչը, երբ եկայ ու տեսայ, թէ ինչպէս դժգոհ էր իր վիճակէն, որովհետեւ ան եկած էր 46-47ին եւ ապրած էր ռեժիմին ողջ խստութիւնը: Այդ տարիներուն չէին հանդուրժեր որեւէ անհատականութիւն, դուրսէն եկած որեւէ արուեստագէտ: - Ուրիշ նկարիչ եկա՞ւ ձեզի հետ: - Ոչ մէկ հայ նկարիչ եկաւ ինծի հետ Եգիպտոսէն: Ես էի: - Նկարագիրով հաղորդական էք, բայց Հայաստան ապրած այս բոլոր տարիներուն ընկերական շրջապատ կրցա՞ք ունենալ: Ջերմ, հարազատ, թեկուզ քանի մը հոգիներու հետ: - Ես բնաւորութեամբ մարդամօտ եմ եւ շատ կը սիրեմ ընկերութիւն ընել, բայց նոյն ժամանակ ալ յարձակողական եմ: Հայաստանի ժողովուրդին հիմնական յատկանիշներէն մէկը յարձակողական ըլլալն է, յարձակողական է հայը: Աշխոյժ է աւելի: Սփիւռքի հայերս աւելի զգուշաւոր ենք: Հայաստանցին աւելի նախնական է: Ուրեմն ինծի պէս զգուշաւոր մարդու մը հետ ինչպէ՞ս կրնայ յարաբերութեան մէջ մտնել: Կրնայ մտնել եւ ես յաջողութիւն ունեցած եմ այդ իմաստով, քանի որ իմ բնաւորութեամբս վախ չեմ ներշնչեր դիմացինիս եւ վտանգաւոր չեմ իրեն համար: Այդ պատճառով ալ որոշ յաջողութեան կրնամ հասնիլ, որ մարդիկ ինծի մօտենան, քանի ինձմէ վտանգ մը չկայ իրենց: - Սեղանիդ վրայ զանազան մետաղեայ գործիքներ կը տեսնեմ, վերջին շրջանին, արդեօք որպէս խորհրդանիշ կը գործածէս զանոնք: Արդեօք ազգային նշանակութի՞ւն մը ունին: - Ո՛չ: Բոլորովին ոչ: Շատ պարզ կրնամ բացատրել: Բնօրինակները, վերարկուները, ձեռնոցները իմ գործերուս հերոսներն էին եւ բնակիչները: Իսկ հիմա նոր բնակիչներ կը ստեղծեմ ինձ համար այս գործիքներուն միջոցաւ: Այդ գործիքները կ՚ուզէի մտցնել նկարներուս մէջ: Գործիքները այնպէս կը ստացուին, որ տղամարդիկ են, կիներ կամ կենդանիներ: Ասիկա ձի մըն է, օրինակի համար: Գիտե՞ս, այս ձիուն գլուխը երկաթի կտոր մըն է: Ես երբ գտայ, չէի գիտեր, թէ ի՞նչ պիտի ըլլար ան: Թէեւ ունէի, տասը տարիներ առաջ ալ, բայց այս վերջին շրջանին տեսայ յանկարծ, որ ասոնցմէ կարելի է նիւթեր ստեղծել: Առաջ ալ այս գործիքները կը գործածէի, բայց ոչ այս ձեւով: Ու քանդակագործներն ալ ոգեւորուած են ու կ՚ըսեն որ եթէ ասիկա մենք մեծ չափերով քանդակենք, շատ տպաւորիչ կը դառնայ, ու հիմա իրենք է որ զիս կ՚ոգեւորեն... ու ես ալ որ ինկայ մէջը, սկսած եմ արագօրէն նկարել: Ու իմ այս քանդակներս սկսած եմ նկարի մէջ նոր բնակիչներ դարձնել: Ինծի պէտք է ատիկա: Ինչքան integre՛e պիտի ըլլայ, չեմ գիտեր: Բայց կը կարծեմ որ պիտի կարենամ: Յեղաշրջում մը կայ, որ ես չէի սպասեր: Չեմ գիտեր, թէ ինչպէ՞ս հոս հասայ: - Քանի մը ազգային հարցումներ: Այս փոփոխութիւնը որ եղաւ, այսինքն անկախացումը որ մեզի տրուեցաւ, մեզի պէս այցելուներ, որոնք սովետի օրերուն ալ եկած էին յաճախ, մշակութային կեանք մը կը տեսնէին, հիմա 15 տարիներ ետք ամբողջ արուեստի մակարդակի մը անկումը կը տեսնենք: Արուեստի ըմբռնումը, մօտեցումը, հետաքրքրութիւնները փոխուած կը տեսնենք: Դուք ինչպէս կ՚ընկալէք այդ փոփոխութիւնը: - Յակոբ, գիտես որ հետաքրքրուած եմ իմ ժողովուրդիս պատմութիւնով, բայց դժուար հարց մը կու տաս, որովհետեւ շատ ընդգրկուն պատմութիւն մըն է: Եթէ հազար տարի ժողովուրդ մը չէ ոււնեցած իր պետականութիւնը, 616 տարի միայն վերջին մեր թագաւորութենէն ետք Հայաստան անկախ չէր, այն ալ Կիլիկիոյ մէջ ու յանկարծ անկախ կը դառնար: Ժողովուրդը 600 կամ հազար տարի մշակած է մեխանիզմներ իր մէջ, որպէսզի մենք կարենանք գոյատեւել: Օտարի լուծին տակ էր, ստրուկ էր, ճորտ էր, ենթակայ էր, փաստօրէն օտարի լուծին: Բան մը պէտք էր մշակել իր մէջ, որպէսզի կարողանար դիմադրողականութիւն մը ունենալ: Յատկութիւն մը մշակել, որ նոյնիսկ իր հայրենակիցներու օգնութեան պէտք չէր դիմեր: Մինակը պէտք էր ըներ իր գործերը: Ատիկա հայուն մէջ ստեղծեց վիճակ մը, որ նոյնիսկ իր հայրենակիցին չհանդուրժեց: Այս իրականութիւնը ապացուցուեցաւ, երբ հայերը բռնի դուրս դրուեցան Թուրքիայէն, Սփիւռքի բոլոր հայ գաղութներու մէջ որեւէ հայ ինքզինքը չկորսնցուց: Ասիկա վկայութիւն մըն է: Գիտես, հիները կ՚ըսէինՙ հայերու հետ գործ մի ըներ: Բայց դպրոցի, եկեղեցիի, ակումբի համար դրամ կու տային: Դարձան անձնասէր եւ անհատապաշտ: Եւ այդպէս է, հայու յատկութիւններէն մէկը անհատապաշտ ըլլալն է. պէտք չունիմ ուրիշին, կ՚ըսէ հայը: Եգիպտոսի մէջ, օրինակ, հայ կօշկակարը ինչո՞ւ հայուն կօշիկ կարէ... արաբի համար կը կարէ, յոյնին, ֆրանսացիին: Ասիկա իմ վերլուծումն է: Իրենց մէջ մշակուեցաւ շատ մեծ ինքնասիրութիւն: Դիւրազգաց են, յանկարծ թշնամի կ՚ըլլան իրարու: Ու այդ պատճառով ալ հայերը կրցան իրենք իրենց պաշտպանել մօտ 600 տարի այդ երկրին մէջ: Թշնամիները հայերուն կը պահէին, որովհետեւ օգտակար էին, շնորհներ ու կարողութիւններ ունէին: Հայեր չէին կրնար Օսմանեան կամ այլ պետութիւններու տակ երբեւիցէ մնալ ու դարձեալ վերադառնալ անկախութեան: - Առիթներ կ՚ըլլան հոս երիտասարդ նկարիչներու ցուցահանդէսներու ներկայ գտնուելու: Ինչպիսի՞ խորք ունին անոնց գործերը: Ինչպիսի՞ մակարդակ, բաղդատմամբ սովետի օրերու մեր նկարիչներուն: - Ընդհանրապէս հայեր օժտուած են նկարչական տաղանդով, ասիկա բնատուր է: Սովետի ժամանակ ճնշուած էին, որովհետեւ սովետը շատ խիստ էր, պետք էր աշխատիլ ու մնալ սահմանեն ներս: Անոնք որոնք դուրս կ՚ելլէին սահմաններէն, անոնց նեղութիւն կու տային: Փակ երկիր մըն էր: Երբ անկախութիւնը եկաւ, մարդոց հորիզոնը բացուեցաւ: Մարդիկ, որոնք Փարիզը անունով գիտէին միայն, վազեցին... Ամերիկա, Եւրոպա, գործեր տարին եւ օտար ազդեցութիւններու ենթարկուեցան: Հիմա մենք շատ շնորհքով նկարիչներ ունինք, որոնք նմանակման ետեւէ են: Նմանակելու ճիգերու մէջ են: Ես իրաւունք չունիմ իրենց ըրածին մասին խօսելու, բայց այդ է իրողութիւնը: Գիտես, այնքան ուժեղ է դուրսի ազդեցութիւնը, այնքա՛ն գրաւիչ է, որ մեր երիտասարդները կ՚ըսեն, թէ իրենք ալ կրնան նոյնը ընել: Հիմա այդ տեսակի վիճակի մը մէջ ենք: Քիչ կը գտնես նկարիչներ, որ քեզի անակնկալի բերեն իրենց ստեղծագործութեամբ: Շատ լաւ ու շնորհքով են, բայց անակնկալի չեմ գար իրենց գործերէն, գիտեմՙ որ ուրիշ տեղէ մը եկած է այդ: - Իսկ այն միջին սերունդիՙ 50-60 տարեկան նկարիչներու վիճակը ինչպէ՞ս կը գնահատես: - Շատ տեղեակ չեմՙ ի՞նչ կը կատարուի, որովհետեւ հարիւրաւոր նկարիչներ կան Հայաստանի մէջ եւ հարիւրաւորներ ալ կան, որոնք դուրսերը գացեր են ու կը նկարեն: Շատ են, բայց ի՞նչ վիճակի մէջ են, չեմ գիտեր: Առաջ առիթ կար, որ տարին մէկ կամ երկու ցուցահանդէս կ՚ըլլար, խմբային, ու բոլորը զիրար կը տեսնէին: Հիմա ամէն մէկը իր գլուխին ճարին կը նայի: Կեդրոնացած մարմին մը չկայ: Կ՚աշխատին, կը նկարեն, նախկին իմացականութիւնը պակսած է անշուշտ: Առաւելաբար անհատական վիճակներու մէջ են: Ամէն մարդ իր գործով, իր հետաքրքրութիւններով զբաղած է: - Անցեալին ցուցահանդէս տեղի կ՚ունենար, արուեստի քննադատներ թերթերու մէջ իրենց կարծիքը կը յայտնէին: Այսօր այդ սովորութիւնը տակաւին կա՞յ: - Այո, երբ ցուցահանդէս կ՚ըլլայ, կ՚անդրադառնան: Աւելի շատ նկարիչներ երկրէն դուրս կը ցուցադրեն իրենց գործերը: Դուրսի շուկային հետ հիմա սկսած են շփուիլ: Կը ծախուիՙ լաւ, կը գովուի- չի գովուիրՙ շատ կարեւորութիւն չունի: Կեանքը այդպէս է: Նկար գնելը միւս կողմէ նկար գնահատել է: Արուեստաբան մը իր խօսքով կը գնահատէ, իսկ գնորդըՙ գործնականապէս: - 85 տարեկան եմ ըսիք: Կը խորհի՞ք կարեւոր ցուցահանդէսներու շարք մը տալ հայաշատ գաղութներու մէջ: Եւ եթէ նման ծրագիր մը ըլլայՙ կ՚ուզէ՞ք ընդառաջել: - Յակոբ ջան, չէ՛, ճիշդը ըսելու համար: Ես 85 տարեկան եմ, բայց որեւէ նման ծրագիր չունիմ, չեմ ալ մտածեր: Զարմանալիօրէն 80 էս ետք գործեր ունիմ, որոնց համար ուրախ եմ որ ըրեր եմ, որովհետեւ 80 տարի արդէն ապրիլը քիչ բան չէ... կրնայի աւելի շուտ մեռնիլ եւ այս գործերը չստեղծագործել: Ես հիմա այս նոր գործերով կրնամ առնուազն 50 հատ ասոնցմէ արտադրել, իսկ այդ ընելու համար ժամանակ կ՚ուզէ, գուցէ 2-3 տարի... չեմ գիտեր թէ կ՚ապրիմ, թէ ոչ: Հիմա հոգեպէս այն վիճակի մէջ եմ, որ գիտեմ, թէ կրնամ 50 հատ նկար նկարել: Պատրաստ եմ... ապագան չեմ գիտեր, բայց աշխատանքային մթնոլորտին մէջն եմ: - Ընդհանրապէս ո՞ր ժամերուն կը սիրէք նկարել: - Առտու նկարելը շատ կարեւոր է անշուշտ, թէեւ շատ հաւաս չունիմ, բայց ստեղծագործելու... նոր գաղափարներ կան, ժամանակն ալ կայ, բայց եռանդ պէտք է, լիքը նկարներ ունիմ կիսատ թողած, պէտք է վերջացնեմ: 40 տոկոս եղած են, 10 տոկոս չեն եղած: Գիտես ի՞նչ, երբ կը դանդաղի պաստառի մը վրայ աշխատելու եռանդդ, որպէսզի ոգեւորուիսՙ նորի մը կը սկսիս, ան ալ տեղ մը կ՚երթայ ու կը կենայ, յետոյ ուրիշ մը կը սկսիս... բայց կամաց-կամաց պիտի վերադառնամ: Ինչքան որ պիտի ապրիմ, այնքա՜ն պիտի աշխատիմ: Կ՚ուզեմ աշխատիլ: - Նշմարած եմ որ նկարչութենէ անկախ նաեւ գրական շնորհներ ունիս: Յաճախ «Ազգ»ի մէջ կը կարդամ: Ուրեմն բացի գիծէնՙ նաեւ գիրով ըսելիքներ ունիք: - Անկեղծ ըսեմ, որ վերջին տարիներուն է որ սկսայ գրել: Հիմնականին մէջ զիս գրելու մղողը ոգեւորութիւն մըն է: Եթէ նկարիչի մը ցուցահանդէսը տեսայ եւ ոգեւորուեցայՙ կը գրեմ: Ազգային հարցերը կը մղեն, որ բան մը գրեմ: Ու քաջալերողներ ալ եղան որ գրեմ, կը կարդացուին: - Մելգոնեանի փակուիլը որքանո՞վ ազդեց վրադ: - Մելգոնեանի փակուիլը բոլորովին վրաս չազդեց, որովհետեւ ոչ թէ Մելգոնեանն է որ կը փակուի... այլ Սփիւռքն է որ կը փակուի: Եթէ Լուիզը (Մանուկյան-Սիմոն) 200 դպրոց բանայ կողք-կողքի ու եթէ մէջը մարդ պիտի չըլլայ, որո՞ւ համար են այդ դպրոցները: Դպրոց մը կայ համայնքի մը մէջ, որ 100 աշակերտ ունի եւ չ՛արժեցներ այդ նիւթական զոհողութիւնը... ինչո՞ւ այդ նիւթական մսխումը: Ի զուր տեղը աղմուկ են անոնք, եւ նոյն հայկական սովորութեամբ, իրարու դէմ կռուելով մէկ մասն ալ կորսնցուցիք, կիպրական կառավարութիւնը ձեռքը վրան դրաւ: Ըսաւՙ պիտի չծախէք այս, փաստօրէն Կիպրոսին մնաց: Որովհետեւ, մարդիկ շատ աղմուկ հանեցին, այս կամ այն պատճառներով ու նկատողութիւններով, որեւէ օգուտ չտուաւ: Բարեգործականը հայ ժողովուրդին լաւագոյն հիմնարկութիւնն է: Բարեգործականը ամէնէն վստահելի կազմակերպութիւնն է, սխալ էր Պոլսոյ պատրիարքին ըրածն ալ: Լուիզը իր գրպանէն շատ դրամ կը ծախսէ... մինչդեռ միւսները միայն կը խօսին ու կը բողոքեն: Մելգոնեանի իմ 7 տարիներու կեանքիս մասին յօդուած մը գրած եմ, որոշ ակնարկութիւններով: Սփիւռքն է որ կը քայքայուի, եւ մենք ատիկա չենք կրնար կեցնել: Միակ տեղը, ուր կրնանք հայ մնալ, ատիկա Հայաստանն է: Կ՚ապրի՞ս այստեղ, ասիկա դժոխք է, զիպիլ է, աղբաման է, ինչ որ է... կ՚ապրի՞ս հոսՙ հայ կը մնաս, չե՞ս ապրիրՙ կ՚երթաս դուրսը եւ կը վերջանաս որպէս հայ: - Վերջին հարցում մըՙ ուծացում կը տեսնե՞ս մեր երկրին մէջ: - Յակոբ ջան, մեր ժողովուրդը դարերու ընթացքին պայքարած է, իր գոյութիւնը պահպանելով օտար լուծի տակ, բայց միշտ կրցած է ինքզինքը պաշտպանել: Հիմա ամենայն ծայրագոյն դժուար ժամանակի մէջն է պետութիւնը, որովհետեւ փոքր երկիր մըն է, թշնամութեան մէջ է շրջապատին հետ, տարբեր-տարբեր հարցեր կան, որոնց քննարկումը շատ երկար կրնայ տեւել: Կը պայքարին հայերը, որպէսզի կարենան ոտքի վրայ կենալ: Բայց եթէ հողը ձգես, արդէն կը վերջանաս շուտով: Նիւ Ջըրզի |
