ԸՆՏԱՆԵԿԱՆ ՄԻ ԵԶԱԿԻ ԹԱՏՐՈՆԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ Մարինե ԿԱՐՈՅԱՆ Ուսանողուհիներիցս մեկը` Սոնա Հովհաննիսյանը, որն ապրում է Վայքում, մի օր ինձ խնդրեց հաջորդ դասը բաց թողնել, քանի որ «շատ զբաղված է»: Հարցրի, թե ինչով է այդքան զբաղված: Պատասխանեց. «Ներկայացումներ ունենք»: Զարմանքս մեծ էր, երբ իմացա, որ այդ ամոթխած օրիորդը, որն անվերջ խնդիր ունի ներկայանալու կամ ներկայացնելու, նաեւ դերասանուհի է: Հարցուփորձից պարզվեց, որ ընտանեկան թատրոն ունեն: Մանրամասներից անչափ տպավորված էի: Տեսնելով այդ, ուսանողուհիս ինձ առաջարկեց հանդիպել եղբորը, որը կարող է ավելի հանգամանալից ներկայացնել ընտանիքի պատմությունը:
Մարինե Կարոյան. - Պիտի խնդրեի, որ մի փոքր պատմեիք Ձեր ընտանիքի մասին. ո՞րտեղ եք ապրում, ո՞վքեր եք մասնագիտությամբ, ինչո՞վ եք ապրում: Հրաչյա Հովհաննիսյան . - Ապրում ենք Վայոց ձորի մարզի Վայք քաղաքում: Մեր ընտանիքում արվեստի մարդիկ են: Հայրս` Նաիրի Հովհաննիսյանը, պրոֆեսիոնալ դերասան է, մայրս` Մանիկ Նուրիջանյանը, քանոնի ուսուցչուհի է տեղի երաժշտական դպրոցում, մեծ քույրս` Էլենը, ավարտել է ԵՊՀ ռոմանա-գերմանական բաժինը, փոքր քույս` Սոնան, ապագա երաժիշտ է, սովորում է ՀՊՄՀ-ում, ես` Ա. Բաբաջանյանի անվան երաժշտական ուսումնարանի Վայքի մասնաճյուղում չորս տարի ֆլեյտա եմ սովորել, այնուհետեւ ընդունվել եւ ավարտել եմ Երեւանի թատրոնի եւ կինոյի պետական ինստիտուտը: - Ընտանեկան թատրոն ստեղծելու գաղափարն ո՞ւմն էր: - Ընտանիքի բոլոր անդամներն էլ ընդգրկված էին դրա մեջ: - Այդ «անապագա» տարիներին մարդիկ ինչ-որ բաներ ստեղծում էին` գոյատեւելու համար: Բայց արվեստի միջավայրում նոր, հետաքրքրական, երբեմն նույնիսկ արկածախնդրական նախագծեր էլ էին սկսվում, քանի որ արտիստի լինելիության հարցն էր դրված նաեւ: Անշուշտ նոր բան քչերն էին ստեղծում, քանի որ դա գրեթե ուտոպիա էր: Ես դժվար եմ պատկերացնում, թե ինչ վիճակ էր տիրում Երեւանից դուրս: - Երեւանից դուրս է՛լ ավելի դժվար էր: Սովետի փլուզմանը հաջորդած տարիներն էին: Հայրս, որ մշակույթի տան տնօրենն էր, հետո բաժնի վարիչ, ի պաշտոնե մի տեսակ ակնտես էր կուսակցական ներքին գզվռտոցներին, ինչը հոգեկան լարվածության ու ապրումների հիմք էր դարձել: Սկսեցինք նրանից, որ համոզում էինք հորս սցենար գրել կամ վերցնել արդեն հայտնի մի սցենար ու բեմադրել: Առաջին աշխատանքը «Փեսացուն Փարիզից» ներկայացումն էր, որի համար ներգրավված «դերասանները» նաեւ դրսից էին` ընկերներ, ազգականներ, հարեւաններ: Նույնիսկ մեզ տանող-բերող վարորդն էր զբաղված ներկայացման մեջ: Փորձում էինք «ուժերը» օպտիմալ օգտագործել: Կարճ ժամանակ հետո, սակայն, վերջնականապես համոզվեցինք, որ մենք ավելի շատ հակված ենք ընտանեկան թատրոնի ձեւաչափին: Սկսեցինք ներկայացումներ պատրաստել` հաշվի առնելով միայն ընտանեկան ռեսուրսը: Միեւնույն ներկայացման մեջ յուրաքանչյուրս մի քանի դեր ունեինք: Այսպիսով, 1993թ-ին ստեղծվեց մեր ընտանեկան թատրոնը: Մենք սկսեցինք գործել, եւ գործում ենք մինչ օրս: Հորս առաջին սցենարը, որի անվանումն էր «Ա՜խ, Ամերիկա», անդրադառնում էր մեր առօրյայի հետ կապված խնդիրներին` տնտեսական դժվարություններ, արտերկիր տեղափոխվելու բուռն ցանկություն... Իր հերոսների միջոցով հայրս, կարծես, ելքեր էր փնտրում նաեւ մեզ` ապրելը տեսանելի դարձնելու համար: Շատ արագ սցենարը գրվեց, որովհետեւ մեզ աշխատանք էր պետք, ապրուստ: Մի քանի ամսից արդեն ներկայացումը պատրաստ էր: Առաջինը խաղացինք մոտակա Դայլախլու գյուղում: Խաղում էինք չորսով` հորս, մորս եւ մեծ քրոջս հետ (փոքր քույրս դեռ երեք-չորս տարեկան էր): - Հուզվում էի՞ք: - Չէ, որովհետեւ շատ լավ պատրաստվել էինք: Հայրս, ընդհանրապես շատ խիստ է մասնագիտական խնդիրներում, եւ մեզ էլ այդպես է սովորեցրել: - Իսկ հագուստնե՞րը, դեկորնե՞րը... - Հագուստները հայթայթում էինք կամ ինքներս կարում: - Ավելի հաճախ ընտանիքի անդամները տարբեր հետաքրքրություններ են ունենում: - Այո, բայց մեր պարագան տարբերվում է: Կարելի է ասել, որ 1993 թ. մեր ընտանեկան թատրոնի հիմնումից սկսած, ավելի քան քսան տարի, մեր ընտանիքը երկու դեմք ունի` ընտանիք-ընտանիք եւ ընտանիք-կոլեկտիվ: Այս երկու ընտանիքները մենք հաճույքով համատեղել ենք. սիրել ու հարգել ենք միմյանց, միասին աշխատել ենք, ստեղծագործական վեճեր ունեցել, միասին վաստակել ենք ու միասին տարատեսակ խնդիրներ լուծել: - Դա, անշուշտ, համագործակցության հազվադեպ օրինակ է: Ներող կլինեք, բայց ինձ մարդկայնորեն հետաքրքրում է, թե ներկայացումները գումարային իմաստով ի՞նչ արդյունք են ունենում: Արդյո՞ք դրանով կարողանում եք հոգալ ձեր կենսական պահանջները: - Հենց թատրոնի հիմնադրումից` 1993թ-ից, ապրել ենք արվեստով: Դրանով գոյատեւել ենք թե՛ հոգեպես եւ թե՛ ֆիզիկապես, առողջական ու առօրյա ինչեւինչ խնդիրներ ենք լուծել: Մենք մեզ լավ թե վատ պահել ենք, ոչ մեկի ձեռքին չենք նայել: Իննսունականներին մեր վարձավճարը բնամթերքն էր` ով- ինչ կառաջարկեր` խնձոր, ընկույզ, կարտոֆիլ, մեղր, ձու... Ձմեռը դրանով էինք անցկացնում: Նույնիսկ ուրիշներին էլ էինք օգնում: Ուրախ էինք, որ մեր ուժերով կարողանում էինք հոգալ մեր հոգսերը: Հետո սկսեցինք տոմսեր վաճառել: Ներկայացումներ են լինում, որ վաստակում ենք հինգ, տաս, քսան հազար դրամ, երբեմն ավելի... հստակ գին չկա: Մեր վաստակած դրամի մի մասն էլ անպայման վճարում ենք տեղի կամ կազմակերպելու համար: Ինչպես գիտեք, ոչինչ անվճար չի լինում: - Իսկ որտե՞ղ եք ներկայացումներ խաղում: Բավարարվում եք միայն Վայքո՞վ: - Սկզբնական շրջանում ներկայացումներ էինք տալիս մեզ մոտ գտնվող գյուղերում, հետո նաեւ Հայաստանի տարբեր շրջաններում: - Տեղական ակումբնե՞րն եք հավանաբար օգտագործում: - Եթե տեղում ակումբ կա, ուրեմն օգտագործում ենք, կամ էլ դպրոցի որեւէ դասարանում ենք տեղակայվում: Պատահել է, որ քաղաքի քաղաքապետարանի միջանցքում ենք ներկայացում խաղացել: Արդեն փորձ ունենք հանպատրաստից ցանկացած տեղում ներկայացում խաղալու` թե՛ սովորական եւ թե՛ տիկնիկային: - Այսպիսով, դուք թե՛ դերասանական, եւ թե՛ տիկնիկային ներկայացումներ ունեք: - Մինչեւ 2001-2002թթ մենք տիկնիկային ներկայացումներ չունեինք: Սակայն այժմ միայն տիկնիկային ներկայացումներ են: - Ի՞նչը ստիպեց անցնել այլ ժանրի: - Մարդկային ռեսուրսների պակասը: Մայրս վատառողջ է եւ այլեւս չի մասնակցում ներկայացումներին, ավագ քույրս ամուսնացել եւ ապրում է Գեղարքունիքում, ես էլ` կյանքի տարբեր վայրիվերումների «շնորհիվ» հասկացա, որ իմը պիտի ունենամ, իմ ուղին հարթեմ: Երկրորդ տարին է, որ Ռուսաստան եմ գնում` արտագնա աշխատանքի: - Ես ճի՞շտ եմ հասկանում, որ այժմ թատրոնի կազմում մնացել են հայրդ եւ փոքր քույրդ` Սոնան, որոնք միայն տիկնիկային ներկայացումներ են բեմադրում: - Այո, բայց, միեւնույն է, բոլորս այս կամ այն կերպ ներգրավված ենք ընտանեկան արվեստի գործընթացի մեջ` տիկնիկների պատրաստում, նրանց հագուկապի կարում... Յուրաքանչյուրն իր գործն ունի. հայրս, օրինակ, տիկնիկի պատրաստման գործընթացն է վարում` պապիե-մաշեն է պատրաստում կամ անհրաժեշտ մասերով է զբաղվում, ես տիկնիկի բերանի ապարատն եմ սարքում, հետո այդ տիկնիկը պիտի նկարչական ձեւավորում ստանա: Եթե դա բարդ կերպար է, որը հատուկ բնութագիր ունի, օրինակ, պիտի յուրահատուկ բան արտահայտի իր հայացքում, այդ դեպքում դիմում ենք պրոֆեսիոնալ նկարչի: Կանայք հագուստներն են կարում ու ձեւավորում: - Այսինքն, կարելի է ասել, որ սա հարյուր տոկոսանոց ինքնաֆինանսավորված եւ ինքնաբավ նախագիծ է: - Այո, մեր աշխատանքում մենք փորձում ենք ավելորդ ծախսեր չանել: Մեզ ճոխություններ թույլ տալու իրավունք չունենք: - Իսկ ինչպե՞ս եք տեղաշարժվում: Դեկորները, տիկնիկները, ինչպե՞ս եք տեղափոխում ներկայացման վայր: - Մեզ մոտ ամեն ինչ այնպես է հարմարեցված, որ կարողանանք տեղափոխվել հասարակական փոխադրամիջոցներով: Մեր ներկայացման հավաքվող բեմը` երկաթներով ու մյուս ատրիբուտներով տեղավորում ենք մի մեծ պայուսակի մեջ, մյուս պայուսակում էլ տիկնիկներն են ու ներկայացման համար անհրաժեշտ մյուս իրերը: Հիմնականում ավտոբուսով ենք տեղաշարժվում: Այլ կերպ շատ թանկ է ու ձեռնտու չի: - Իսկ եթե հեռու տեղ եք գնում: Ասենք` Սյունիք, Գեղարքունիք... - Միեւնույն է, տեղափոխվում ենք հասարակական տրանսպորտով: - Ինչպե՞ս եք հոգում ներկայացումների կազմակերպչական խնդիրները: Արդեն հասկանալի է, որ չկա մեկը, որ հատուկ զբաղվի այդ գործով: - Դա էլ ենք մենք անում: Քանի որ բավական երկար ժամանակ է, որ զբաղվում ենք այս գործով, արդեն հասցրել ենք կապեր հաստատել, որոնք մեզ օգնում են: Միեւնույն ժամանակ անվերջ նոր կապեր ենք փնտրում նոր վայրերում: - Որքան ես տեղեկացված եմ, Վայքում թատրոն կամ թատերախումբ չկա, կինոթատրոն չկա, բայց կա մի այնպիսի յուրահատուկ արվեստի օղակ, ինչպիսին ձեր ընտանեկան թատրոնն է: Արդյո՞ք պետական, ասենք մարզային մարմինները ձեզ օգնում, ընդառաջում են զանազան հարցերում: Մասնավորապես, նրանք նպաստո՞ւմ են արդյոք ինչեւինչ տեխնիկական խնդիրների լուծմանը: - Հարաբերականորեն: Մեկ-երկու տարին մեկ անգամ ղեկավարության մոտ արթնանում են սեփական մարզի «թասիբի» խնդիրներ: Այդ ժամանակ երբեմն մեզ հիշում են: - Երեւի տեղյակ եք, Հայաստանի այլ մարզերում նման կազմավորումներ` ընտանեկան թատրոններ կա՞ն արդյոք: - Չեմ կարծում: Մենք երբեք չենք լսել այլ ընտանեկան թատրոնների մասին: - Սրա անունը չգիտեմ ինչ դնենք -լուսավորչություն, թե՞ հոգեւոր սնունդ, թե՞... Փաստորեն ձեր հանդիսատեսը մի մարդ է, որը, հիմնականում հայկական «նորմալ» գյուղի բնակիչ է, որտեղ ակումբ չկա, հանդիպումներ, ներկայացումներ, համերգներ տեղի են ունենում թերեւս միայն տարբեր տեսակի ընտրություններից առաջ: Այսինքն այս մարդիկ ժամանցային այլ վայր չունեն, քան «բեսեդկան», որտեղ նարդի կամ դոմինո են խաղում: «Բարձրարժեք արվեստի» հետ շփման մյուս այլընտրանքը սերիալ նայելն ու քննարկելն է: Ձեր թատրոնը Հայաստանի գյուղերին հրամցնում է մի բան, որ իրենք չունեն եւ տեսանելի ապագայում չեն ունենալու: Մարզպետարանը չի՞ վերցնում ձեր թատրոնը իր հովանու տակ; - Մի շարք պատճառաբանություններ կան, որոնցից հիմնականը միջոցների սակավությունն է: Միեւնույն ժամանակ տեսնում ես, որ ամեն ինչ դրված է «թամաշա»-յի վրա: Նույն հաստատությունները սիրով օգնում են կապիկ ու օձ ցուցադրող «կրկեսներին», օրինակ: - Հին հռոմեացիները ասում էին. «Ժողովրդին` հաց եւ զվարճանքներ»: - Ճիշտ նույնն է: Բայց այդօրինակ զվարճանքները ի՞նչ են կրթում: - Փաստորեն դուք ներդնում եք միայն ներքին, ընտանիքի ռեսուրսներ, որոնք, անշուշտ, չեն կարող բավարար լինել: - Ազնվորեն, դժվար է որակյալ արվեստ ներկայացնել` միջոցների սղության պայմաններում: Միջոցների սակավությունը բերում է արվեստի որակի անկման: Եթե, օրինակ, խոսելու լինենք տիկնիկային թատրոնի մասին: Այստեղ հարկավոր է ունենալ պատշաճ լուսային էֆեկտներ` խորություն, լույս, որ հնարավորություն տա տիկնիկը ցույց տալ տարբեր պլաններով, մարդիկ են պետք, որ երկու հոգով չորս-հինգ տիկնիկ չխաղացնեն... - Իսկ դուք ձեր ուժերը չե՞ք փորձել, օրինակ, ստվերների կամ մարիոնետների թատրոնի ժանրում: - Հետաքրքրական կլիներ, բայց չենք արել: Մենք պիտի հաշվի առնենք մեր հանդիսատեսի աշխարհընկալման առանձնահատկությունները ու պահանջները: - Ասացեք խնդրեմ, այս երկար ճանապարհը ի՞նչ ուրախություններ ու ի՞նչ տխրություններ է բերել իր հետ: Ինչ ցավալի դժվարություններ են եղել: Չէ՞ որ, ձեզ համար ցանկալի «պրոդուկտը» ստեղծելու ճանապարհին դուք անցնում եք բազմաթիվ առօրեական անհարմարությունների, բարդությունների միջով: Վստահաբար ինքներդ ձեզ հետ դիսկոմֆորտի պահեր եք ապրում: Այսինքն, հաստատ, ինչ-որ ներքին խնդիրների միջով եք անցնում: - Դա, անշուշտ, այդպես է: Բայց, գիտեք ներկայացումից հետո մարդիկ, սովորաբար, այնքան ոգեւորված ու շնորհակալ են լինում, որ մոռանում ենք մեր այդ պահերը: Ներկայացումից հետո մեզ շրջապատում են, հարցեր տալիս, հյուրասիրում: Դա մի աշխարհ արժի, հասկանում ես, որ պետքական գործ ես անում: - Ափսոսանք չկա՞: - Իհարկե կա: Այդպիսի բաները երբեք չեն վերանում, այլ միշտ շարունակում են ապրել մարդու հետ: Պարզապես գալիս է ժամանակ, երբ միայն գոյատեւելը բավարար չէ: Ապագան պիտի տեսանելի լինի: | 
