ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԲՐԻՆՔԵՆ. «ՀԱՅԵՐԷՆԸ ՄԻ ԱՀԱԳԻՆ ՀԱՐՍՏՈՒԹԻՒՆ Է ԻՆՁ ՀԱՄԱՐ» Արծուի ԲԱԽՉԻՆԵԱՆ Շվեյցարաբնակ երաժշտաստեղծ Ալեքսանդր Բրինքենին շատերն են ճանաչում Երեւանի մտաւորական շրջանակներում: Նրա ստեղծագործութիւնները առայժմ չեն կատարուել Հայաստանում, սակայն Ալեքսանդրին գիտեն նախ եւ առաջ Հայաստանի եւ հայոց լեզուի ու մշակոյթի հետ իր բացառիկ կապուածութեան շնորհիւ: Քիչ կան օտարազգիներ, անգամ հայագէտների շրջանում, որոնք կարող են խօսել Ալեքսանդր Բրինքենի չափ գրագէտ հայերէնով: Ի՞նչ եմ ասում, անգամ բազմաթիւ հայաստանցիներ չունեն հայերէնի քաջիմացութեան եւ մաքրախօսութեան այն մակարդակը, որն Ալեքսանդրը ձեռք է բերել մեր լեզուի հանդէպ տածած մեծագոյն սիրոյ եւ ջանասիրութեան շնորհիւ: Նա չի ասում «ինտերնետ», այլ «համացանց», չի ասում «տաբու», այլ «հպարգելք», չի ասում «օնլայն», այլ «առցանց»... Եւ խօսքը մի անձի մասին է, որի մասնագիտութիւնը հայագիտութիւնը չէ, որն ապրում է մի բնակավայրում, որտեղ հայեր չկան: Սակայն նա հետեւողականօրէն ակտիւ է պահում հայերէնի իր իմացութիւնըՙ ինչպէս արեւելահայերէնի, այնպէս էլ արեւմտահայերէնի, կողմնակից է դասական ուղղագրութեանը եւ անգամ գրում է հայերէն յօդուածներ... Ալեքսանդր Բրինքենը ծնունդով ռուսաստանցի է, ունի վրացական, ռուսական, գերմանական եւ լեհական ծագում: Ծնուել, հասակ է առել եւ կրթութիւնը ստացել է Սանկտ Պետերբուրգում: Շվեյցարուհի կնոջ հետ 1992-ից բնակւում է Լիւցեռն քաղաքում, 1998-ից Շվեյցարիայի քաղաքացի է: Դասաւանդում է երաժշտութիւն երկու դպրոցներում. Նիդվալդենում (Լիւցեռնին յարակից մի կանտոն), որպէս երգեհոնահար հանդես է գալիս նոյն կանտոնի մի կաթոլիկ եկեղեցում: Պարբերաբար այցելում է Հայաստան, մօտիկից հետեւում հայաշխարհի իրադարձութիւններին: Հոկտեմբերի սկզբին նա կրկին Հայաստանում էր: Մեր երկրում նրա սիրելի վայրերն են Գեղարդը, Գառնին, Լոռին, Տաւուշը, Արցախ աշխարհը... Ամէն անգամ հաճոյքով եմ հանդիպում Ալեքսանդրին, իսկ այս անգամ որոշեցի հանդիպել ձայնագրիչով: Մեր զրոյցը ներկայացնում եմ առանց փոփոխութեանՙ ընթերցողին պատկերացում տալու համար նրա լեզուամտածողութեան եւ հայերէնի բառապաշարի վերաբերեալ: Ալեքսանդրը զրոյցի վերջում ներողութիւն խնդրեց սխալների համար, սակայն թող ընթերցողը դատի, թէ դրա հարկը կա՞ր արդեօք...
- Ալեքսանդր, սա քո ո՞րերորդ այցն է Հայաստան: - Ճիշտն ասածՙ չեմ հաշուել, բայց երեւի տասներորդ այցը կը լինի: Առաջին անգամ քառասուն տարի առաջ էր, 1975 թուականի ապրիլին: Համամիութենական ուսանողական երաժշտագիտական կոնֆերանսի ժամանակ էր, ես հրաւիրուած էի Լենինգրադի երաժշտանոցից (կոնսերուատորիայից): Մի զեկոյց կարդացի Մալերի մասին եւ այն ժամանակ ծանօթացայ հայ կոմպոզիտորների եւ երաժշտագէտների հետ: Ինձ վրայ ամենից մեծ տպաւորութիւնը թողեցին Տիգրան Մանսուրեանը, Երուանդ Երկանեանը, Աննա Արեւշատեանը, Արմէն Բուդաղեանը, որոշ երիտասարդ երաժշտագէտներ ու երգահաններ: - Այսպէ՞ս սկսուեց քո հետաքրքրութիւնը Հայաստանի եւ հայ երաժշտութեան հանդէպ: - Իրականումՙ արդէն դրանից երկու տարի առաջ: Մեզ մօտՙ լենինգրադեան երաժշտանոցում, դասախօսութիւնների մի շարք է եղել, որին մենք պիտի յաճախէինք, դրա մէջ արծարծւում էր Խորհրդային Միութեան տարբեր հանրապետութիւնների ժողովուրդների երաժշտական մշակոյթը: Եւ այդ ամբողջ ծովից միակ կոմպոզիտորը, որը ինձ իր բարձրագոյն որակով տպաւորեց ու հետաքրքրեցՙ Կոմիտասն էր: Ի մասնակի, առաջին հայկական երգը, որը ես կեանքումս լսեցի, «Չինար ես»-ն էր: Ես սիրահարուեցի այդ երաժշտութեանը եւ պիտի ասեմ, որ դա հայկականութեան եւ հայութեան հանդէպ իմ սիրոյ սկիզբն էր: - Ձեր գործերում յաճա՞խ էք գործածել հայկական մեղեդիներ: - Պիտի ասեմ, որ գիտակցաբար Կոմիտասի ոճի մեծ ազդեցութիւն է կրում իմ լատիներէն պատարագը, որը ես գրեցի 1993 թուականին, Շվեյցարիայում: Դրանից յետոյ, ի հարկէ, իմ «Հայկական օրատորիան», որտեղ միտումնաւոր օգտագործում եմ հայկական ոճը, մեծ մասամբՙ շարականների երաժշտութիւնից բխած եւ Կոմիտասի ազդեցութեամբ: - Ի՞նչ կասես հայ մասնագիտական երաժշտութեան մասին: - Կարծում եմ, որ հայկական արդի երաժշտութեան մէջ բաւական հետաքրքիր ու հզօր անձնաւորութիւններ կան, կը նշեմ, ի հարկէ, այնպիսի անուններ, ինչպիսիք են Տիգրան Մանսուրեան եւ Երուանդ Երկանեանՙ առաջին հերթին: Կան, անշուշտ, նաեւ ուրիշ անձնաւորութիւններ, որոնց ես տեղեակ չեմ, սակայն գիտեմ, որ հայկական կոմպոզիտորական դպրոցը բաւական ուժեղ է եւ այնպիսին նա եղել է դեռ 1970-ական եւ 1980-ական թուականներին: Յիշում եմ, որ, եթէ չեմ սխալւում, 1985 թուականին Լենինգրադում տեղի է ունեցել Հայաստանի կոմպոզիտորների երաժշտութեան փառատօն, լենինգրադեան կոմպոզիտորների միութեան սրահում, եւ այն շրջանակում բազմաթիւ երիտասարդ հայ երգահանները իրենց գործերով հանդէս էին եկել, իրենց ձայնագրութիւնների միջոցով: Դա մեծ ու տպաւորիչ մի երեւոյթ էր մեզ համար: - Ինչպէ՞ս յղացար քո հայկական օրատորիան, ի՞նչ սկզբունքներով ստեղծեցիր: - Այդ օրատորիայի գաղափարը ծնուեց դեռ 1980-ական թուականների սկիզբը, այն ժամանակ ես սկսեցի բաւական յագեցած կերպով զբաղուել Հայոց ցեղասպանութեան թեմայով եւ առաջացաւ այդ նախագիծըՙ ի յիշատակ այդ նահատակների եւ ի նշան իմ համախոհութեան հայ ժողովուրդի հետ մի մեծ օրատորիա ստեղծել արեւմտահայ բանաստեղծութեան հիմքի վրայ: Եւ արդէն այն ժամանակ ես ծրագրում էի, որ շատ լաւ կը լինէր, եթէ իմ այս օրատորիան կատարուէր Երեւանում, Ցեղասպանութեան 100-ամեակին նուիրուած միջոցառումների շարքում: Ուրեմն, արդէն 1982 թուականին մտածում էի 2015 թուականի մասին, եւ հենց այն արդէն հեռաւոր ժամանակից սերում են իմ հայկական օրատորիայի առաջին էսքիզները: Այն ժամանակ ես քաջ գիտակցում էի, որ այդ գործի ստեղծումը բաւական երկար տարիներ կը տեւի, քանի որ մի երկարատեւ նախապատրաստական շրջան էր պէտքՙ ընդհանուր հայեցակարգի ու յօրինուածքի ձեւաւորումը, բանաստեղծութիւնների ընտրումը, էսքիզների կուտակումը եւ մշակումը: Բացի դրանիցՙ շատ ուրիշ գործերով էի զբաղուած եւ ի վիճակի չէի սիստեմատիկ կերպով նուիրուել այդ գործին: Բայց, փառք Աստուծոյ, տասնամեակների ընթացքում այդ գաղափարը հասունացաւ, նախագիծը դարձաւ միս եւ արիւն, 2009-ից մինչեւ 2011 թուականը ներառեալ ես յագեցած կերպով աշխատեցի եւ այդ երեք տարիների ընթացքում բաւական ծաւալուն գործ եմ գրելՙ այն տեւում է մէկ ժամ ու մէկ քառորդ ժամ: Գրական հիմքը հանդիսանում է առաջին հերթին արեւմտահայ բանաստեղծութիւնըՙ մեծ մասամբ Դանիէլ Վարուժանի քերթուածները, ինչպէս նաեւ մի խոշոր դրուագ Սիամանթոյի «Մահուան տեսիլքից» («Կոտորած, կոտորած, կոտորած...»): Բացի դրանից, երաժշտութեան եմ վերածել Աւետիք Իսահակեանի երեքՙ համեմատաբար կարճ բանաստեղծութիւնները, տարբեր տարիների ընթացքում գրուածՙ «Հայրենիքիս» խորագրով, ինչպէս նաեւ մի ընդարձակ դրուագ Վահագն Դաւթեանի «Ռեքուիեմից», որը ես անուանեցի «Տէր Զօրի ողբ»: Իսկ օրատորիայիս վերջում, որպէս հայութեան պահանջատիրութեան խորհրդանշան ու մարտական կոչ հայութեանը, որը իր ազգային նպատակներին անպայման պիտի հասնիՙ ներառեալ իր տարածքային արդար պահանջների իրականացումը, օգտագործեցի Վարուժանի «Ձօնը»: - Որպէս կոմպոզիտոր եւ որպէս մէկը, ում համար հայերէնը օտար լեզու է, բայց որին բաւականաչափ հրաշալի տիրապետում է, ի՞նչ կ"ասես հայերէնի առանձնայատկութիւնների մասին: - Ինձ համար հայերէնը հենց սկզբից երեւաց որպէս շատ գեղեցիկ, շատ երաժշտական, շատ մեղեդիական մի լեզու, ընտիր հնչիւններով, եւ դա իրօք այնպէ՛ս է, որովհետեւ հայերէնը իր հնչիւնակարգի մէջ չափազանց նուրբ տարբերութիւններ եւ երանգներ ունի: Նրանք այնպիսի երանգներ են, որպիսիք, ասենք, արեւմտաեւրոպական լեզուները գրեթէ չունեն: Այդ հանգամանքը ոչ-հայերի մօտ բաւական մեծ դժուարութիւններ է յառաջացնում, սակայն մենքՙ երաժիշտներս, լաւ ականջներ ունենք, նուրբ ու զգայուն մի լսողութիւն, եւ պիտի խոստովանեմ, որ այն ջանքը, որը մենք թափում ենք, որպէսզի տիրանանք հայերէնին, արդարացւում է, որովհետեւ եզակի կերպով հարստացնում է մեր լսողութիւնը, մեր երաժշտական նկարագիրը եւ մեր պատկերացումները ընդհանրապէս լեզուի մասին, ուստիեւՙ մարդկային մտածելակերպի մասին: Հետեւաբար հայերէնը, իմ խորին համոզմամբ, հանդիսանում է մի ահագին հարստութիւն, որը պիտի փայփայուի եւ պիտի անպայման դաստիարակուի նաեւ մատաղ սերունդների մէջ, որպէսզի մաքուր, գեղեցիկ լեզուով խօսեն: Պէտք է ասեմ նաեւ, որ այդ առումով ինձ շատ է նպաստում Արեւմտահայերէնը: Ես պարբերաբար կարդում եմ «Նոր Յառաջ» թերթը, որը ստանում եմ Փարիզից, եւ պիտի խոստովանեմ, որ դա իսկական, շատ մաքուր, ընտիր հայերէն է: Եւ պիտի նաեւ ասեմ, որ լաւ կը լինէր, որ Հայաստանի մէջ լեզուն աւելի մաքուր գործածուէր, աւելի հայկական: Առիթից օգտուելով աւելացնեմ, որ ես նաեւ կողմնակից եմ դասական ուղղագրութեան վերադարձին: - Քո ստեղծագործութիւնները երբեւէ չեն կատարուել Հայաստանում... - Դեռ չէ: Ընդհանրապէս պիտի նշեմ, որ իմ երաժշտութիւնը յաճախ չէ կատարւում նաեւ Արեւմուտքում, դա ընդհանրապէս արդի երգահանների մեծ եւ ցաւոտ մի խնդիր է, քանի որ մեր աշխարհը, իմ (եւ ոչ միայն իմ) կարծիքով, մի խոր ու համապարփակ ճգնաժամի մէջ է գտնւում, հոգեւոր առումով առաջին հերթին: Առաջ է քաշւում էժանագոյն, զանգուածային այսպէս կոչուած մշակոյթը, որը մշակոյթ չէ, այլ սուռոգատ: Եւ լուրջ արուեստագէտներըՙ թէ՛ Արեւելքում եւ թէ՛ Արեւմուտքում, լրջագոյն խնդիրների առաջ են կանգնած ու պիտի խիստ, դաժան պայքար մղեն, որպէսզի իրենց արուեստը տեղ հասնիՙ ունկնդրին, ընթերցողին, հանդիսատեսին: Այդ առումով պիտի խոստովանեմ, որ ես ինձ երջանիկ եմ զգում, քանի որ գալիք տարուայ գարնանը (նախատեսուած է ապրիլի 15-ը) իմ հայկական օրատորիանՙ «Երգ Հայաստանի մասին»ը, պիտի առաջին անգամ կատարուի Երեւանում, եւ ես առաւել եւս երջանիկ եմ, որ այն յաւուր պատշաճի կը հնչի հայութեան համարՙ հենց հայութեան կենտրոնի մէջ... |
