ԱԶԵՐԻՆԵՐԸ ԱՅԴՊԵՍ ԷԼ ԱԶԳ ՈՒ ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ ՉԴԱՐՁԱՆ, ՄՆԱՑԻՆ ԹՈՒՐՔԻԱՅԻ proxy-Ն ՀԱԿՈԲ ԱՎԵՏԻՔՅԱՆ Տարիներ առաջ էր, Թիֆլիսում, ամերիկացիների կազմակերպած լրագրողական եռակողմ ֆորումներից մեկում: Այնպես պատահեց, որ երեկոյան բացօթյա սրճարաններից մեկում ադրբեջանցի երեք խմբագիրների հետ առանձին հայտնվեցի նույն սեղանին: Վրացական փափուկ «Տելավին» տրամադրում էր զրույցի: Ադրբեջանցի տղաները բավական վարժ խոսում էին անգլերեն, երեքն էլՙ կարեւոր լրատվամիջոցների ղեկավարներ: Մեր զրույցից ընդամենը հիշում եմ երկու բան, երկուսն էլ անակնկալ հարցադրումներ. Շառլ Ազնավուրը երբեւիցե երգե՞լ է հայերեն, իսկ երկրորդՙ ինչո՞ւ ենք մենքՙ հայերս, ադրբեջանցիներին թուրք անվանում, իրենք առանձին, ուրույն եւ ինքնուրույն ազգ են: Հաստատեցի, որ Ազնավուրը նույնիսկ ձանասկավառակ ունի քրոջՙ Աիդայի հետ Սայաթ-Նովա երգելիսՙ «Աշխարհումն իմն դո՛ւն իս»: Երկրորդ հարցին ի պատասխան չեմ հիշում ինչեր ասացի, միայն մտաբերում եմ, որ հակադարձեցի, թե այդ հարցում իրե՛նք են մեղավոր, եւ իբրեւ ապացույց հիշեցրեցի, որ մինչեւ 1936 թվականը Բաքվի պետական գլխավոր թատրոնը կոչվում էր «Թյուրք թեաթրոսու»... Իսկ այսօր, տարիներ անց, դժբախտաբար, մնում եմ մեր ժողովրդի դառն հիշողության մեջ ամրագրված նույն կարծիքին: Հայերիս համար ավելի ընդունելի, փոխհարաբերությունների իմաստով ավելի արդյունավետ, նույնիսկ արցախյան հարցի կարգավորման տեսակետից ավելի հեշտ պիտի լիներ, եթե Ադրբեջանը լիներ իսկապես ինքնիշխան պետություն, ազերիներըՙ սեփական ինքնություն ունեցող ազգ: Պարսկական հարուստ մշակույթից գողանալով, Թուրքիայի աշխարհակալական ծրագրերը մեկիկ-մեկիկ, հլու- հնազանդ իրականացնելով, փոխանակ ժողովրդի կենսամակարդակը բարձրացնելուՙ իսրայելական ռազմարդյունաբերության գլխավոր հաճախորդը դառնալով, ուրիշի հողը զավթելովՙ երկիր, պետություն, ազգ չես դառնա: Լավագույն պարագայում կդառնաս մակաբույծ ազգ-պետություն: Առիթ ունեցել եմ սրանից առաջ ասելու, որ Արցախը, որի շուրջ Բաքուն հյուսել է իր լինելության պատճառաբանությունը (raison d՛etre), կեղծ, արհեստական կոնֆլիկտ էՙ իշխող գերդաստանի եւ, գլխավորը, Թուրքիայի շահերը սպասարկող: Արցախը Անկարային ավելի է պետք, քան Բաքվին: Եթե վերջինին պետք լիներ, ապա նա ամբողջ 70 տարի ուներ իր տրամադրության տակՙ գեթ մի քանի ենթակառույց ստեղծելու համար այնտեղ, եւ ոչ թե ճնշելու, հալածելու, արտագաղթի մղելու բնիկ ժողովրդին: Կարիք չկա կրկին բացատրելու, թե Անկարայի համար ի՛նչ նշանակություն ունեն Արցախն ու նրան շրջապատող անվտանգության գոտիները, ամբողջ Հայաստանը: Դա հայտնի էր դեռեւս 90-ական թթ.ից, երբ Թուրքիան չհայտարարված, բայց իրողական պատերազմ սկսեց Հայաստանի Հանրապետության դեմՙ շրջափակելով ցամաքապատ մեր երկիրը: Բոլորից առաջ Էլչիբեյն էր, այնուհետեւ հայր Ալիեւը, որ ինքնամատույց ընդառաջ գնաց նախագահ Դեմիրելինՙ առաջարկելով նրան իր «հոգատարության» տակ վերցնել Նախիջեւանը, ապա հայտարարելով «մեկ ազգ, երկու պետություն» բանաձեւը, որն այն ժամանակ Թուրքիան չէր բարձրաձայնում այդպես եւ «երկրորդ պետություն» ասելով ակնարկում էր Կիպրոսի զավթված մասը... Մինչդեռ այսօր նախագահ Էրդողանը բարբաջում է «մեկ ազգ եւ վեց պետության» մասին, չթաքցնելով ողջ տարածաշրջանում աշխարհագրաքաղաքական ուժ դառնալու իր նկրտումներըՙ մարտահրավեր նետելով ոչ միայն Ռուսաստանին, այլեւ գրեթե ողջ Արաբական աշխարհին, Կիպրոսին ու Հունաստանին եւ մեզ: Էրդողանի սարքած այս վտանգավոր «ռուլետկայի» մեջ Բաքուն, վերոհիշյալՙ ինքն իր համար ստեղծած պայմաններում փաստորեն խոշոր խաղադրույք է կատարել, հույս ունենալով շահել ինչ-որ բան: Օրերս Ալիեւը գործնականում լքեց խնդրի դիվանագիտական կարգավորման ընտրանքը, երբ անարժանապատիվ եղանակով աշխատանքից ազատեց իր ամենափորձառու դիվանագետինՙ Մամեդյարովին: Փաստորեն Բաքուն փակել է դիվանագիտության էջը եւ բոլոր սանձերը հանձնել Անկարային, դրանով իսկ մեկ անգամ եւս ապացուցելով, որ ուրույն եւ ինքնիշխան պետություն չէ, ոչ էլ սեփական ապագան կերտող ազգ: Բաքուն Անկարային է հանձնել նաեւ, արդեն ամբողջությամբ, իր ռազմական ղեկավարման վահանակը: Վերահաստատելով այն ճշմարտությունը, թե ինքը վաղուց վերածվել է proxy-իՙ Էրդողանի եւ պաշտպանության նախարար Հուլուսի Աքարի ձեռքին, որոնք արդեն քանի տարի փոխանորդային (proxy) պատերազմ են մղում տարածաշրջանի տարբեր մասերում, օգտագործելով վարձկանների եւ ահաբեկիչների: Հենց օրերս, Տավուշի ճակատում խայտառակ պարտություն կրելուց հետո, Ադրբեջանի պաշտպանության նախարար եւ օդուժի գլխավոր հրամանատար Ռամիզ Թահիրովը շունչը նորից առավ Անկարայում, հրահանգավորվելու համար անշուշտ, մի քիչ էլ լաց լինելու: Մեր գլխավոր հակառակորդը էր եւ մնում է Թուրքիան: Եվ լավ է, որ ՀՀ վարչապետը առանց կողմնակի ակնարկների երեկ արտասանած ուշագրավ իր ճառում վստահեցրեց, որ Հայաստանը «մերժել եւ մերժում է հակամարտության շահարկմամբ տարածաշրջանը ապակայունացնելու Թուրքիայի փորձերը»: Ստիպված ենք թուրքին թուրք ասել: |
