ՔՐԻՍՏՈՖ ՆԻՔՍ. «ԱՆԱՐԴԱՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ԴԱՏԱՊԱՐՏԵԼՈՎ ԶՈՀԵՐԻՆ ՎԵՐԱԴԱՐՁՐԻՆՔ ՄԻ ՓՈՔՐ ԱՐԴԱՐՈՒԹՅՈՒՆ» ԱՆԱՀԻՏ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ, Գերմանիա «Ազգի» նախանցյալ համարում արդեն պատմել ենք գերմանական Կոնստանց քաղաքի թատրոնում բեմադրված Հիլզենրաթի «Վերջին մտքի հեքիաթը» վեպի սկանդալային արձագանքների մասին, որտեղ հիշատակվում էր թատրոնի կառավարիչ Քրիստոֆ Նիքսի առանցքային դերակատարումը: Նա թեեւ ընդառաջ էր գնացել թուրքերի բողոքինՙ հանել ազդագիրը, թատրոնի կայքէջում տպագրել թուրք հյուպատոսի նամակը, բայց իր դերասանախմբի հետ չէր երկյուղել եւ ի հեճուկս սպառնալիքների, ստեղծագործական ազատության հանդեպ թուրքերի ոտնձգության փորձերին պատասխանել էրՙ ներկայացումը շարունակում ենք խաղալՙ առանց զիջումների: Մինչ թատրոնի կառավարչի հետ մեր օրեր առաջ կայացած բացառիկ հարցազրույցը ներկայացնելը, ստորեւ«Դոյչ թյուրքիշե նախրիշթենի» («Գերմանաթուրքական լուրեր») ապրիլի 21-ի համարից մի հոդված, որ առնչվում է մեր խնդրո առարկային եւ որի մասին իրազեկել էինք մեր նախորդ հրապարակման մեջ: «Հայերի ցեղասպանության մասին վեճը Գերմանիայում գերմանաթուրք քաղաքական գործիչների վրա որպես ճնշման միջոց է օգտագործվում», գրում է լրատունՙ հիշատակելով Բադեն Վյուրթեմբերգ երկրամասի ինտեգրացիայի նախարար Բիլքայ Էոնեյի «ծանր վիճակը», քանի որ ըստ գերմանացի քրիստոնյա- դեմոկրատական կուսակցությունը ներկայացնող քաղաքական գործիչ Բերնհարդ Լասոտտայի, սոցիալ- դեմոկրատ թուրք նախարարուհին Թուրքիայում ասում է, թե Հայոց ցեղասպանություն չի եղել, Գերմանիայումՙ այլ կերպ մեկնաբանում: «Լասոտտան եւ նրա կուսակիցները Էոնեյին երկար ժամանակ է ինչ իրենց տեսաշտում են պահում, դեռ 2011-ին էին պահանջում ընդամենը երկու շաբաթ պաշտոնավարող նախարարուհու հրաժարականը: Ակներեւ է, որ լուռ համաձայնություն կա Բադեն Վյուրթեմբերգ երկրամասի քրիստոնյա- դեմոկրատների եւ Կոնստանցի թատրոնի կառավարիչ Քրիստոֆ Նիքսի միջեւ: Նա է արտոնել, որ թատրոնում բեմադրվի Հայոց ցեղասպանության մեջ Թուրքիային մեղադրող «Վերջին մտքի հեքիաթը»: Մեջբերելով «Շտուտգարդեր նախրիշթենի» հոդվածը, թուրքական լրատուն գրում էՙ կառավարիչն ասել էր, թե էոնեյը չի էլ ուզեցել ներկայացումը դիտել, թե նա «ոչ մի բանի մասին չի հոգում: Ծագումով թուրք նախարարի գործն է այսպիսի հակամարտությունների մեջ ինչ-որ կերպ արտահայտվել, այլապես նրա կարիքը չունենք»: «Ակնհայտ է, որ լավ մտածված արշավ է կազմակերպված Էոնեյի դեմ, փոխարենը երկրամասում մեկ ուրիշՙ ազգային անվտանգության տեսակետից առավել կարեւոր թեմա կա: Լանդթագըՙ երկրամասային խորհրդարանը նացիոնալ սոցիալիստական խմբակի իրականացրած սպանությունների լուսաբանման հարցում ձեռնպահ է մնում (հիշյալ խմբի զոհերը հիմնականում թուրք են եղել - Ան. Հ.): Եթե զոհերը հայեր լինեին, քաղաքական գործիչները միգուցե այլ կերպ արձագանքեին: Երեւում է, թե սա դեռեւս մի խմբի կենսաբանական- էթնիկ դասակարգման հարց է նկատվում: Գերմանիայի թուրք- գերմանական հանրությունը թուրքերի քննադատ Լասոտտայից ու Նիքսից ակնկալում է, թե վերջիններս պիտի նպաստեն երկրամասային մակարդակով հիշյալ սպանությունների գործի բացահայտմանն ուղղված հանձնաժողովի ստեղծմանը: «Չէ՞ որ նրանք էլ հանձնառու պիտի լինեն երկրում տարբեր էթնիկ խմբերի համակեցությունն ապահովելու հարցում: Այլապես ոչ Լասոտտայի, ոչ էլ Նիքսի կարիքը չունենք», եզրափակել է թուրքական լրատուն: - Պարոն Նիքս, Հիլզենրաթի վեպը բեմադրելու ցանկությունն ինչպե՞ս ունեցաք: - Կարծում եմ, հրատապ էր Հայոց ցեղասպանության տաբու թեմայով զբաղվել, մանավանդ որ գերմանացիներն էլ դրա մեջ իրենց մեղսակցությունն ունեն: Սկսեցինք փնտրել, բեմադրիչ Մարիո Փորթմանը ծանոթ էր վեպին, առաջարկեց, ես հիացած էի: - Պրեմիերայից հետո ներկայացման հանդեպ դեռեւս մեծ հետաքրքրություն կա՞: - Դժբախտաբար որեւէ անգամ դահլիճը ծայրեծայր լեցուն չեղավ, Կոնստանցում հանդիսատեսներից ոմանք բողոքի ցույցից հետո վախեցան, մյուսներին վերնագիրն էր անծանոթ, քիչ են նրանք, ում անծանոթ վերնագիրը դիտելու հրավեր է անում, այդուհանդերձ մեծ հետաքրքրություն կարՙ Մայնի Ֆրանկֆուրտից հայ դպրոցականներ իրենց ուսուցչի ընկերակցությամբ ներկա գտնվեցին, Շտուտգարդի շրջանից ընտանիքներ եկան, դիտեցին, շատերն ուրախացան, որ մենք Հայոց ցեղասպանության տաբուն բեմադրության առարկա դարձրինք: Կարող ենք ասել, թե ներկայացումները լավ հաճախելիություն ունեցան, բայց շատ հիմար նամակներ էլ ստացանք, ինչ-որ ռասիստ թոշակառուներից, կամ նրանցից, ովքեր այն կարծիքին էին, թե ես քաղաքացիական բավարար արիություն չեմ ունեցել ազդագրի հարցում: Այդ պատճառով նրանցից մեկն էլ նույնիսկ իր աբոնեմենտից հրաժարվեց: Շա՛տ կան, որ ամեն ինչ ավելի լավ գիտեն: - Դուք գերմանական մամուլում արդեն քննադատել եք ինտեգրացիայի նախարար Բիլքայ Էոնեյի կրավորական պահվածքը: Գերմանացի քաղաքական այլ գործիչներ դիտե՞լ են ներկայացումը: - Ինձ ուրախություն պատճառեց այն, որ պրեմիերային ներկա էին Բադեն Վյուրթեմբերգ երկրամասի Եվրոպայի հարցերի նախարար Փեթեր Ֆրիդրիխը եւ քաղաքապետ, մշակույթի հարցերի պատասխանատու Անդրեաս Օզները: Հայաստանի դեսպանությունն անտարբեր եղավ, թեեւ նամակ ուղարկեցին, բայց ըստ էության Հայաստանի Հանրապետությունը պետք է մեր բեմադրության հրավերն աներ: Ջեմ Էոզդեմիրը (Կանաչների կուսակցության նախագահ-Ան. Հ.) գալու ցանկություն ուներ, բայց չհասցրեց: Տիկին Էոնեյի հայտարարությունն, իմ կարծիքով, ամոթալի է, մի՞թե մշակույթն ինտեգրման հնարավորություն չի ընձեռում: Սոցիալ- դեմոկրատ այս նախարարուհին քաղաքականության եւ սահմանադրության ինչպիսի՞ ըմբռնում ունի: Եթե քաղաքականությունը գնալով հիմարանում է, չպետք է զարմանալ, որ մարդիկ ապաքաղաքական ուղղվածությունն ընտրեն: - Պարոն Նիքս, ինչպես Դուք եք նշում, Հիլզենրաթի վեպը խաղացանկում ընդգրկելը թատրոնի գիտակցված որոշումն էր. հիշյալ գրական հենքով հաղթահարել Գերմանիայում եւ Թուրքիայում Հայոց ցեղասպանության մասին չիմացությունը: Հասա՞ք Ձեր նպատակին: - Այո, գիտակցված որոշում էր: Թեպետ կուզենայի, որ առավել մեծ թվով հանդիսատես ներկա լիներ, բայց շատ ուրախ եմ, որ կարողացանք բազմաթիվ քննարկումներ իրականացնել, ապրիլյան մի կիրակի էլ շատերը հնարավորություն ունեցան «Աղետ» ֆիլմը դիտել, որն ի դեպ NDR-ը մեզ տրամադրել չէր կամենում: Միասին մեր հայացքն ուղղեցինք մեծ, հին մի անարդարության վրա, որը դատապարտելով զոհերի հանդեպ մի փոքր արդարություն վերադարձրինք: Բայց հիշողության գործընթացը նոր է սկսվել: - Մասնագիտությամբ իրավաբան եք, որպես փաստաբան Ձեր հայցվորների միջոցով Թուրքիան բավական լավ եք ճանաչում: Հենց այս բեմադրությունն առիթ դարձավ նաեւ, որ Դուք էլ տեսնեք, թե մեզՙ զոհերի հետնորդներիս համար որքան դժվար է սպասել, թե Թուրքիան ժողովրդավարացման միջոցով պատմական իր սխալները երբ կճանաչի: Չե՞ք կարծում, թե առավել խելամիտ կլինի, եթե Գերմանիան, ԵՄ, ԱՄՆ եւ Իսրայելը քաղաքական միասնական կամք դրսեւորեն, կատարվածը ճանաչեն որպես ցեղասպանությունՙ Թուրքիայի արդի ուրացման քաղաքականությանը հստակ ազդանշան ուղարկելով: - Ինձ համար դառը փորձառություն էր այն մարդկանց երեխաների հարձակման առարկան դառնալ, ում հենց սկզբից պաշտապանել եմ: Երիտասարդ տարիքից շատ թուրք ընկեր-ընկերուհիներ եմ ունեցել: Սեպտեմբերին իմ ընկերոջՙ Սեֆեր Յլմազի այրիին եմ բերելու Գերմանիա: Նրա երեխաներին 35 տարի է ճանաչում եմ: Մեկ էլ 20 տարեկան թուրք ուսանողները կանգնում ասում են, թե ես թուրքերի դեմ եմ: Ի՛նչ հիմարություն, ի՛նչ հեգնանք:Ես գերմանացի առաջին գրողներից մեկն էի, որ քննադատեցի թուրք ներգաղթյալների առաջին սերնդի կյանքի վատ պայմանները,եւ հիմա նման կշտամբանքների եմ արժանանում: Ազգայնամոլությունը հիմարություն է: Ձեր հարցի երկրորդ մասին անդրադառնամ: Երեւում է պարոն Էրդողանին հաջողվում է ավտորիտար համակարգ կերտել, մարդկանց ու բոլոր կրոնների, այդ թվումՙ իսլամի հանդեպ սերը Էրդողանի ստեղծած համակարգի հետ առնչություն քիչ ունի, ուստի մյուս ազգերը, նրանք, որոնք պատմության ընթացքում սպանություն են իրականացրել, ( գերմանացիներըՙ հրեաներին ու այլակարծության կրողներին,ամերիկացիներըՙ հնդկացիներին ) պատմությանն առավել լավ պիտի հարաբերվեն: Ի՞նչ վերաբերմունք ունենալ պատմական բնաջնջման հանդեպ: Ինչպե՞ս գնահատել Հայաստանի արդի քաղաքականությունը: Այլ բան չի մնում, քան տուժած հայերը եւ նրանց ընկերները, որպիսին մենքՙ թատրոնի մարդիկս ենք մեզ համարում, անընդհատ պիտի վկայակոչենք, թե ինչ է եղելՙ կանանց, երեխաների, երիտասարդ ու ծեր տղամարդկանց հանդեպ իրականացվել է ցեղասպանություն: Երկար ճանապարհ կա, մինչեւ մարդը մարդուն օգնական լինի: - Սրանից հետո այլ ստեղծագործությամբ անդրադառնա՞լու եք Հայոց ցեղասպանության թեմային: - Հիմա այդ թեմայով մեկ ուրիշ ստեղծագործության չենք անդրադառնալու, հաջորդ թատերաշրջանին լատինամերիկյան հեղափոխությունն է նյութ դառնալու: - Պարոն Նիքս, երբեւիցե համագործակցել եք հայ որեւէ ռեժիսորի, դերասանի, արվեստագետի, գրողի հետ: Ունե՞ք նման ցանկություն: - Կարող էինք այս ներկայացումը Հայաստանում խաղալ, բայց ջերմ բառերից բացի դեսպանից ուրիշ ոչինչ չստացանք: |
