ՍՎԵՏԼԱՆԱ ԳՈՒԼՅԱՆ. «ԵՍ ԱՐԵՎԵԼԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆԻՑ ԱՄԵՆԻՑ ԼԱՎ ՀԱՍԿԱՑՈՂ ԿԻՆՈԳԵՏՆ ԵՄ» Արծվի ԲԱԽՉԻՆՅԱՆ «Ս. Գուլյան» ստորագրությանն ուշադրություն եմ դարձրել դեռ դպրոցական տարիներիցՙ լինելով երեւանյան «Ֆիլմ» թերթի ակտիվ ընթերցող: Այս ստորագրությունն էին կրում փոքրածավալ, բայց շատ կարեւոր քննադատական հոդվածներ, ինչպես նաեւ խորհրդային եւ օտարերկրյա կինոյի հայտնի գործիչների դիմանկարներ: Մի անգամ նույնիսկ խմբագրությանն ուղարկած նամակում գրել էի, որ «Գուլյանի հոդվածները զարդարում են ձեր թերթի էջերը»: Ավելի քան 20 տարի էՙ ես վայելում եմ կինոքննադատ, Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիայի արվեստի ինստիտուտի գիտաշխատող Սվետլանա Գուլյանի բարեկամությունը, որի հետ շփվում եմ ոչ միայն տարբեր կինոմիջոցառումների ժամանակ, այլեւ ոչ հազվադեպ լինում եմ նրա հյուրընկալ տանը: Այնտեղ տարբեր թեմաներով հետաքրքրական զրույցներ եմ ունենում նրա եւ նրա ամուսնուՙ ականավոր արեւելագետ, ակադեմիկոս Նիկոլայ Հովհաննիսյանի հետ: Կրկին նրանց տանն եմ. հատուկ առիթի չեմ սպասում, բայց տվյալ դեպքում Սվետլանա Գուլյանի հետ զրույցիս առիթը նրա հոբելյանական տարեդարձն է...
- Կարծիք կա, որ արվեստաբանները չկայացած արվեստագետներ են: Արդյոք դա ճի՞շտ է ձեր դեպքում: - Որոշ չափով: Ես իսկապես ցանկանում էի դառնալ ռեժիսոր, բայց հասկացա, որ այդ մասնագիտությունը կանանց համար շատ դժվար է: Եվ առանձնապես աչքի չէի ընկնում քաջառողջությամբ: Հրաժարվեցի ռեժիսոր դառնալուց, սակայն չէի կարող հրաժարվել կինոյից: Երեւանի պետական համալսարանի ռուսական բանասիրության բաժնում հինգ տարի սովորելուց հետո կրկին նստեցի ուսանողական նստարանին, Մոսկվայի Համամիութենական կինոինստիտուտիՙ ՎԳԻԿ-ի կինոգիտական բաժնում: - Իսկ եթե կինոբեմադրիչ դառնայիք, ի՞նչ ֆիլմեր կնկարահանեիք: - Չգիտեմ: Տարբեր: Դետեկտիվներ կնկարահանեի: - Ո՞ր բեմադրիչն է ձեզ ամենից հարազատ: - Դժվար է ասել: Շատ են: Սիրում եմ Վիսկոնտիի, Անտոնիոնիի, Վուդի Ալենի ֆիլմերը: Սիրում եմ Արթուր Փելեշյանի վավերագրական ֆիլմերը: Փորձում եմ միշտ տեսադաշտիս մեջ պահել ռուս ռեժիսոր Զվյագինցեւի գործերը: - Դուք առաջին հայ կին կինոգետն եք եւ ՎԳԻԿ-ի դիպլոմով առաջին պրոֆեսիոնալ հայ կինոքննադատներից մեկը: Ի՞նչ տվեց ձեզ կրթությունը ՎԳԻԿ-ում: - Կինոգետի մասնագիտություն: Հինգ տարիների ընթացքում ինստիտուտի ուսանողները ոչ միայն լսում են կինոյի պատմության եւ տեսության մասին դասախոսություններ: Դրանք ուղեկցվում են թեմատիկ ֆիլմերի դիտումներով: Հաճախ օրական 4-5 ֆիլմ էինք դիտումՙ ուսումնասիրելով օպերատորական եւ ռեժիսորական վարպետությունը, ֆիլմում նկարչի աշխատանքը, կինոերաժշտությունը: Շատ ժամեր էին հատկացվում կինոստուդիայում գործնական պարապմունքներին: Գիտեի «Մոսֆիլմի» բոլոր մուտքերն ու ելքերը: Իմ ղեկավարը Վալենտինա Կոլոդյաժնայան էր, որի ղեկավարության ներքո ձեւավորվում եւ կատարելագործվում էր ուսանողներիՙ ֆիլմերի արժանիքներն ու թերությունները տեսնելու եւ գնահատելու ունակությունը: Արտասահմանյան կինոյի պատմությունը կարդաց Սերգեյ Կոմարովը, կինոյի պատմության երկհատորյակի հեղինակը: Նկարչության պատմություն դասավանդում էր չափազանց խելացի եւ կրթված արվեստաբան Բախմուդսկին: Շատ տարիներ են անցել, բայց դեռ հիշում եմ նրա դասախոսությունը Գոյայի մասին: Իմ թեզը գրել եմ հեռուստատեսության վերաբերյալ, այնպես որ վերջին ուսումնական տարին անցկացրի Շաբոլովկայի եւ Օստանկինոյի հեռուստաստուդիաներում: 70-ականների սկիզբն էր: Այն ժամանակ բացի Վլադիմիր Սապպակի «Հեռուստատեսությունը եւ մենք» գրքից գրեթե ուրիշ գրականություն չկար հեռատեսիլի մասին: Ստիպված էի ինքս ստեղծել ամեն ինչ: Ճիշտ է, արդեն ունեի ութ տարվա աշխատանքային փորձ հայկական հեռուստատեսությունում: - Դուք առաջինն եք Հայաստանում զբաղվել հեռուստատեսության տեսության ուսումնասիրությամբ: Մի քանի տարի առաջ մեր բարձրաստիճան հեռուստատեսային պաշտոնյաներից մեկն ասաց, որ «հեռուստատեսությունը մշակույթ չէ»: - Ինչպե՞ս թե: Հեռուստատեսությունը հե՛նց մշակույթ է, որ կա: Հաղորդակցության մշակույթ, կյանքի մշակույթ, վարքի մշակույթ: - Բայց Հայաստանում հեռուստատեսության մշակույթ, որպես այդպիսին, չկա: - Այո, իսկապես չկա: Ցավոք սրտի: Հեռուստատեսությունն ամենից առաջ ծրագիր է: Համաշխարհային հեռուստատեսությունում կա ծրագրավորողի մասնագիտություն: Սա այն անձն է, որը գիտի ծրագրում յուրաքանչյուր հաղորդման տեղը: Նման մասնագետի համար ծրագրերի դասավորությունը չի կատարվում կամայականորեն, այլՙ որոշակի օրենքի համաձայն: Մեր հեռուստատեսությունում «ծրագրավորման մշակույթ» հասկացությունն անգամ չի հիշվում: Իսկ հաղորդումների որակի մասին անգամ չեմ էլ խոսում: Հայկական հեռուստատեսությամբ խելացի, հետաքրքրական, գրագետ լեզվով հնչող հաղորդումը հազվադեպ է: - Հիշեցի Վիմ Վենդերսի խոսքերը. «Հեռուստատեսությունն անպետք է, հատկապես եթե դուք ինչ-որ օգտակար բան եք անում: Հեռուստատեսությունը հիվանդություն է: Հեռուստաալիքները փոխելիս ես հիվանդանում եմ: Դրա համար ես սիրում եմ կինոնկարները»: - Դե ահա՛: Վիմ Վենդերսը մինչեւ ուղնուծուծը «կինեմատոգրաֆիկ» ռեժիսոր է: Զարմանալի չէ, որ նա հեռուստատեսությունից հիվանդանում է: Բայց ես հեռուստացույց դիտում եմ: Սա մի հանդիսանք է, որն այնքան է մտել մեր կյանք, որ դրանից չենք կարող փախչել: - Ի դեպ, ես տանը չունեմ հեռուստացույց, ինչպես Վենդերսը, Ատոմ Էգոյանը... - Երջանիկ մարդ ես: Ես նախանձում եմ ամուսնուս, քանի որ նա միայն նայում է այն հաղորդումները, որոնք մասնագիտական հետաքրքրություն ունեն իր համար: Իսկ ես հաճախ դիտում եմ հետաքրքրական, սակայն ինձ ոչ պետքական բաներ: Հասկանում եմ, որ դա վատ է, որ ժամանակս վատնում եմ, բայց ամեն դեպքում դիտում եմ: - Հիմա կարծես խստորեն տարանջատում են կինոգիտությունը, կինոլրագրությունը, կինոքննադատությունը, կինոյի տեսությունը, կինոյի պատմությունը: Ձեզ համար, կարծես, նման սահմաններ չկան ... - Չկան: Ես գրել եմՙ առանց մտածելու ժանրի մասին: Բայց ամենից շատ ինձ հետաքրքրում է կինոյի պատմությունը: Սա այն է, ինչը ես հաճույքով եմ անում: Ավելի քան 70 տպագիր հոդված ունեմ: Եվ դրանք շատ տարբեր են: Իմ առաջին հոդվածը տպագրվել է 1964-ին, Երեւանի «Կոմունիստ» ռուսերեն թերթում: Դա մի ակնարկ էր ռեժիսոր Մարատ Վարժապետյանի «Մարտիրոս Սարյան» շատ լավ կինոնկարի մասին: - Երբ պիտի գրեք որեւէ ֆիլմի մասին, քանի՞ անգամ եք դիտում: - Շատ անգամ: Առնվազնՙ երեք: Ես գրեթե անգիր եմ անում ֆիլմը, որի մասին պիտի գրեմ: - Այնտեղՙ ապակու ետեւում, տեսնում եմ մի լուսանկար, որտեղ դուք հարցազրույց եք վարում վերջերս կյանքից հեռացած Օլեգ Տաբակովի հետ: Գիտեմ, որ ժամանակին հայկական հեռուստատեսության համար հարցազրույցներ եք վարել մի շարք հայտնի կինոգործիչների հետ... - Այո, շատ վաղուց էր: Մոսկվայում ապրած տարիներին ես մշտապես ներկա էի լինում կինոյի եւ թատերական առաջնախաղերին: Հենց այդ ժամանակ հայկական հեռուստատեսության համար սկսեցի պատրաստել «Խորհրդային եւ արտասահմանյան կինոյի վարպետները» հաղորդաշարը, որն ընդգրկում է հարցազրույցներ տասներկու ռուս դերասանների եւ ռեժիսորների հետ: Հայկական հեռուստատեսությամբ ցուցադրվեցին իմ հարցազրույցներն Օլեգ Տաբակովի, Ինոկենտի Սմոկտունովսկու, Միխայիլ Ուլյանովի, Եվգենի Եվստիգնեեւի, Գեորգի Տարատորկինի, Ռոլան Բիկովի, Միխայիլ Կազակովի, Մառլեն Խուցիեւի, Յուրի Սոլոմինի, Արմեն Ջիգարխանյանի, Ալիսա Ֆրեյնդլիխի, Լյուդմիլա Կասատկինայի հետ: Արտասահմանյան կինոգործիչներից կարողացել եմ հանդիպել միայն Եժի Կավալերովիչի հետ: Հիմա դժվարանում եմ հասկանալ, թե ինչպես էի կարողանում այդ գործը հաջողեցնել: Նկարահանման խումբն ինձ տրամադրեցին Օստանկինոյում: Ամեն ինչ մի տեսակ հեշտ ստացվեց: Գնացի լրատվական ծրագրերի գլխավոր խմբագրի մոտ, բացատրեցի, թե ով եմ եւ ինչ եմ ուզում: Եվ նա ինձ նկարահանող խումբ տրամադրեց: Այդ կերպ նկարահանվեցին բոլոր այդ հարցազրույցները: Ես նույնիսկ հիշում եմ օպերատորի անունըՙ Սերգեյ Ուռուսով, նա հրաշալի էր: Զրույցները երկար էին տեւում, բայց, ցավոք, հեռարձակվելիս բավականին կրճատվում էին: Օրինակ, Տաբակովի հետ զրույցը տեւեց մոտ երկու ժամ, բայց ցուցադրվեց ընդամենը 40 րոպե: Զարմանալի, հրաշալի մարդ էր Օլեգ Պավլովիչ Տաբակովը: Հեռախոսով ես պայմանավորվեցի նրա հետ, որ կնկարահանենք թատրոնում: Պայմանավորված ժամին խմբի հետ եկանք թատրոն: Պարզվեց, որ այդ օրը եւ այդ պահին թատրոնում կուսակցական ժողով է: Տաբակովն այդ մասին մոռացել էր եւ շատ շփոթվեց, անընդհատ ներողություն էր խնդրում: Իսկ ես չէի կարող հետաձգել նկարահանումը, քանի որ հաջորդ օրը վերադառնալու էի Երեւան, ուստիեւ որոշեցի սպասել մինչեւ հանդիպման ավարտը: Սպասեցի մոտ երկու ժամ: Այդ երկու ժամվա ընթացքում Տաբակովը հինգ անգամ դուրս եկավՙ ամեն անգամ ինձ առաջարկելով թեյ, ջուր, կոնֆետ... Հանրաճանաչ դերասան-ռեժիսորն իրեն մեղավոր էր զգում անծանոթ լրագրողուհու առջեւ: - Յուրաքանչյուր արվեստաբան ունի իր, այսպես ասած, սեփական հերոսը: Ձեր հերոսը մեր ընդհանուր սիրելի Ռուբեն Մամուլյանն է... - Ռուբեն Մամուլյանն ակամա դարձավ «իմ հերոսը» նրա մասին գրքի վրա աշխատելու ընթացում: Նրանից հիմա ես, ինչպես ասում են, պրծում չունեմ: Այժմ պատրաստվում եմ գիրք հրատարակել նրա թատերական գործունեության մասին: Չէ՞ որ նա նաեւ ամերիկյան դրամատիկական թատրոնի առաջամարտիկներից էր: Մամուլյանի ստեղծագործության ուսումնասիրությամբ ես սկսեցի զբաղվել պատահականորեն: Հանգամանքների բերումով: Ես նրա մասին ոչինչ չգիտեի: Գիտեի միայն, որ նա նկարահանել է «Քրիստինա թագուհի» ֆիլմը, որ աշխատել է Հոլիվուդում: Երբ անցյալ դարի 90-ականների սկզբին (Աստված իմ, ինչ սարսափելի է հնչում) ամուսնուս հետ Ամերիկայում էիՙ Վաշինգտոնում, անգործությունից չէի իմանումՙ ինչ անել, ուստի սկսեցի սովորել անգլերեն: Վեց ամիս հաճախեցի անգլերենի հատուկ դպրոց... մեքսիկացիների համար: Բարերար Կառլոս Ռոսարիոն այն բացել էր Վաշինգտոնում հատուկ իր հայրենակիցների համար: Ես նույնիսկ այն ավարտելու դիպլոմ ունեմ: Երբ սկսեցի ինքնուրույն անգլերեն գրել եւ կարդալ, արդեն համարձակվեցի զբաղվել Մամուլյանի ստեղծագործության ուսումնասիրությամբ: Լոս Անջելեսի կինոինստիտուտում դիտեցի նրա բոլոր ֆիլմերը: Վաշինգտոնի երեք հայտնի գրադարաններում` Ադամսոնում, Ջեֆերսոնում եւ Կոնգրեսում լուսանկարեցի նրա մասին եղած ողջ գրականությունը: Ամուսինս ինձ շատ օգնեց: Նա ինձ համար դարձավ ոչ միայն ուղեցույց ու թարգմանիչ, այլեւ խորհրդատու եւ հովանավոր: Երբ արդեն վերադառնում էինք Երեւան, ես կուտակել էի հսկայական քանակությամբ նյութ Մամուլյանի մասին, իհարկե, անգլերեն: Մամուլյանի մասին գիրքը գրեցի տարիներ շարունակ, հաճախՙ գիշերը: «Մամուլյանի նշանը» գիրքս լույս տեսավ 2015 թվականին: - Բայց նույնիսկ Մամուլյանի ստեղծագործությունն այսքան տարի ուսումնասիրելուց հետո նա չդարձավ կինոաշխարհում ձեզ համար կարեւորագույն դեմքերից մեկը: - Չդարձավ: Մամուլյանի վերաբերյալ ես չափազանց օբյեկտիվ եմ: Նա հիանալի ռեժիսոր է: Վարպետորեն տիրապետելով կինոբեմադրությանը, կատարելապես հասկանալով կինոնկար ստեղծելու բոլոր առանձնահատկությունները, իմանալով, թե ԻՆՉՊԵՍ է պետք է նկարահանելՙ նա բացարձակապես չի մտածելՙ ԻՆՉ նկարահանել: Նա կինոյում գեղարվեստական արտահայտչամիջոցների ռահվիրա է: Այսօր կինոգործիչները ֆիլմեր են նկարահանումՙ պատկերացում չունենալով, որ գործածում են նկարահանման այնպիսի միջոցներ եւ մեթոդներ, որոնց սկզբնավորողը եղել է Մամուլյանը: Մի պարզ օրինակ: Ողջ աշխարհի կինոբեմադրիչները նկարահանում են համայնապատկերներՙ օգտագործելով անիվներով սայլակներ: Բայց նրանցից ոչ մեկը չգիտի, որ նկարահանման այս մեթոդն առաջինը կիրառել է Մամուլյանը: Նա առաջին բեմադրիչն էր, որը սայլակին դրված կինոխցիկով նկարահանել է հերոսների երկար քայլելը միջանցքով մեկ: Ընդ որում, սկզբում նա գործածել է սայլակՙ երկաթե ռելսերի վրա, հետո այն տեղափոխել է դողերով անիվների վրա: Մամուլյանն այդ տարիների խոշոր, ծանր կինոխցիկը դարձրել է շատ շարժուն: Նրա ֆիլմերի մասին խոսելիս հաճախ օգտագործում են «առաջին անգամ» բառը: Առաջին անգամ նա՛ կինոնկարում միաժամանակ հնչեցրեց երկու տարբեր ձայներ: Նա՛ առաջին անգամ օգտագործեց այն հնարքը, որը կինոյում ընդունված է կոչել «սուբյեկտիվ խցիկ»: Նա՛ ստեղծեց աշխարհի առաջին գունավոր ֆիլմըՙ գույնը դարձնելով արտահայտչամիջոց: Այս «առաջին անգամը» նրա ֆիլմերում եւ թատերական աշխատանքում շատ է: - Մամուլյանի մասին ձեր գիրքը դուք նվիրել եք ձեր ամուսնուն: Մեր հարգարժան Նիկոլայ Հովհաննիսյանը, իր հերթին, ձեզ է ձոնել իր գրքերից մեկըՙ գրելով, որ առանց ձեզ չէր գրվի իր գրքերից ոչ մեկը: Նման փոխադարձ գնահատականը, կարծում եմ, շատ ազդեցիկ է: Դժվա՞ր է լինել ականավոր, բեղմնավոր գիտնականի կին: - Դժվար չէ: Նիկոլայ Հովհաննեսովիչը լավ բնավորություն ունի: Նրա հետ կյանքս հեշտ է, առանց բարդությունների: Ես միշտ շատ հարմարավետ եմ զգում նրա հետ: Ես իմ ամուսնուն շատ եմ սիրում եւ հարգում: Խոնարհվում եմ նրա աշխատասիրության առջեւ: Նա շատ մեծ, իսկական գիտնական է: Լինելով նրա կողքին նրա բոլոր արտասահմանյան ուղեւորությունների ժամանակՙ զարմացել եմ, թե ինչպես են նրան ընդունել: Ի՛նչ պատվով եւ հարգանքով: Հասկանալով դաՙ ես միշտ ջանացել եմ պայմաններ ստեղծել նրա աշխատանքի համար: - Արդյո՞ք ձեր ամուսինը հետաքրքրված է կինոյով, իսկ դուքՙ արեւելագիտությամբ: - Դա անխուսափելի էր: Նիկոլայ Հովհաննեսովիչի լավ ճաշակը դրսեւորվում է ամենուրեք: Ֆիլմերումՙ նույնպես: Պարզապես հիմա նա սկսեց ըմբռնել կինոյի նրբությունները: Ինչ վերաբերում է ինձ, ապա պետք է ասեմ, որ ընդհանուր առմամբ Արեւելքն ինձ համար երբեք գոյություն չի ունեցել, բայց Նիկոլայ Հովհաննեսովիչն ինձ սիրել տվեց այն: Նրա շնորհիվ ես եղա Եգիպտոսում, Սիրիայում, Իսրայելում: Ես սիրահարվեցի Սիրիային: Դամասկոսը, Հալեպը զարմանալի քաղաքներ են: Որքա՜ն ցավալի է տեսնել, թե այսօր ինչ է կատարվում այնտեղ: Ես չեմ խորացել արեւելագիտության մեջ, քանի որ չհաջողվեց տիրապետել արաբերենին այնքան, որ հնարավոր լիներ կարդալ եւ գրել: Ես, բնականաբար, կարդացել եմ ամուսնուս բոլոր հայերեն եւ ռուսերեն գրքերն ու հոդվածները, ներկա եմ եղել նրա դասախոսություններին թե՛ արտասահմանում, թե՛ Հայաստանում: Իհարկե, շատ բան սովորեցի: Հիմա ես արեւելագիտությունից ամենից լավ հասկացող կինոգետն եմ: - Ինչպե՞ս եք զգում ձեր 80-ամյակի շեմին: - Որեւէ փոփոխություն չեմ նկատում: Ինչպիսին եղել եմ, այդպիսին էլ մնում եմ: Արտաքինս, իհարկե, փոխվել է, բայց ինձ չեմ զգում 80 տարեկան: Շատ ցանկություններ ու հետաքրքրություններ կան: Համակարգիչն իմ ամենալավ ընկերն է, նրանով ես ոչ միայն աշխատում եմ, այլեւ ֆիլմեր եմ դիտում, տեղեկատվություն ստանում, երաժշտություն լսում: Նա թույլ չի տալիս ծերանալ: - Եվ վերջին հարցը. ի՞նչ սիրած զբաղմունքներ ունեք: - Ես սիրում եմ կարդալ: Շատ եմ կարդում: Վերջերս հայտնաբերել եմ հիանալի գրող Նարինե Աբգարյանին: Խելացի, տաղանդավոր, հումորի զարմանալի զգացողությամբ: Մեծ հաճույքով կարդում եմ նրա երրորդ գիրքը: Արագ չեմ կարդում, այլ դանդաղ, հաճույք ստանալով: Ես շատ կուզեի զրուցել նրա հետ: Ինձ դուր են գալիս դետեկտիվները: Գիտեմ օտարազգի բոլոր դետեկտիվիստներին: Համակարգիչը հնարավորություն է տալիս կարդալ ամեն ինչ: Սիրում եմ հյուսել: Ու նաեւ, մանկությունից շատ եմ սիրում կատուներ: Բայց, ցավոք, չունեմ կատու: Միայն մի փոքրիկ խաղալիք: Դա իմ թալիսմանն է: - Սա նույնպես ձեզ հարազատացնում է մեր սիրելի Մամուլյանի հետ... Նկար 2. Սվետլանա Գուլյանը Օլեգ Տաբակովի հետ: |
