ԷԼԿԵ ՀԱՐԹՄԱՆ. «ՀԱԼԵՊՈՒՄ ՈՉՆՉԱՑՎՈՒՄ ԵՆ ԿԱՐԵՎՈՐ ԱՐԽԻՎԱՅԻՆ ՆՅՈՒԹԵՐ» Թարգմ. Հ. ԾՈՒԼԻԿՅԱՆԻ ՅՈՒՆԵՍԿՕ¬ն մտահոգ է Սիրիայում մշակութային ժառանգության ոչնչացումով, 2011-ից սկսյալ հնագիտական ապօրինի պեղումներով, որոնք իրականացվում են հակամարտության հետեւանքով գրավված տարածքներում: Ըստ կազմակերպության գլխավոր քարտուղարի օգնական Ֆրանչեսկո Բանդարենայի, անօրինական պեղումները ընթանում են Մարի Էբլա, Պալմիրա եւ Աֆամեա հնագույն քաղաքներում: Նրա խոսքերով, հայտնաբերված հնագիտական արժեք ունեցող իրերը մաքսանենգ ճանապարհով դուրս են բերվում եւ վաճառվում միջազգային շուկաներում: Մյուս կողմից կարեւոր արխիվային նյութեր են ոչնչացվում: Այդ առթիվ «Արմինյն Միրոր¬Սփեքթեյթր» շաբաթաթերթում Սաքո Արյանը տպագրել է գերմանացի պատմաբան Էլկե Հարթմանի հետ իր ունեցած հարցազրույցը: Նրա բնութագրմամբ Էլկեյի մայրը հայ է: Ամուսնացած է պատմաբան Վահե Թաշչյանի հետ, որի համագործակցությամբ 2010¬ին ստեղծել է «Հուշամատյան» կայքը: Հատկապես Օսմանյան շրջանի պատմություն է ուսումնասիրել Բեռլինում: Մագիստրատուրայի նրա թեզը եղել է գերմանական ռազմական առաքելությունը Օսմանյան կայսրությունում Աբդուլհամիդ Բ¬ի իշխանության օրոք, իսկ դոկտորական ատենախոսության թեմանՙ ընդհանուր զինապարտության քննարկումը Օսմանյան պետության կառուցման համատեքստում: Հառաջիկա ապրիլից¬հուլիս ամիսներին նա դասավանդելու է «Քրիստոնյա փոքրամասնությունները Օսմանյան կայսրությունում» առարկան Հալլե¬Վիտենբերգի Մարտին Լութերի անվան համալսարանում: Ստորեւ թարգմանաբար շահեկան հատվածներ հարցազրույցից:
¬ Ինչո՞ւ ընտրեցիք օսմանյան շրջանը որպես մասնագիտություն: ¬ Երբ Եվրոպայի պատմությունն էի ուսումասիրում, նկատեցի, որ օսմանյան շրջանը ներառված չէ այնտեղ: Մինչդեռ իմ կարծիքով դա պետք է մաս կազմեր դրան: Ավելի ուշ, երբ Միջին Արեւելքի պատմությունն էի ուսումնասիրում, նկատեցի, որ հայերի մասին գրեթե ոչինչ չկա օսմանյան ուսումնասիրություններում: Զգացի, որ այդ բացը ես պետք է լրացնեմ: ¬ 2010-ին Ձեր ամուսնու հետ ստեղծեցիք «Հուշամատյան» կայքը: Կպատմե՞ք դրա մասին: ¬ Գաղափարը վերոնշյալ մտահոգությունների արդյունքում ծնվեց: Մարդիկ կարող են իրենց գիտական հոդվածներով, նկարներով, հիշողություններով նպաստել, որ մենք վերակառուցենք Օսմանյան շրջանի հայկական քաղաքների եւ գյուղերի առօրյա կյանքը: «Հուշամատյանը» նաեւ ինտերակտիվ կայք է, որը որպես կամուրջ է ծառայում ոչ միան սփյուռքահայ տարբեր սերնդի մարդկանց, այլեւ հայերի եւ օտարների միջեւ: ¬ Եվրոպայում փորձեր եղել են խթանելու հայ¬թուրքական երկխոսությունը: Ի՞նչ է ձեր դիրքորոշումը այդ հարցում, մանավանդ որ կարծեմ դուք մասնակցել եք դրանցից մեկին: ¬ Իրականում մենք շատ բան ունենք սովորելու գերմանացիների փորձառությունից: Նրանք առերեսվել են իրենց անցյալի հետ, գիտեն իրենց ոճրագործությունների եւ սխալների մասին: Այո, ես մասնակցել եմ մի ծրագրի, որը կոչվում էր «խոսել իրար հետ»: Ներկա էին այնտեղ հայեր Հայաստանից, Ստամբուլից, թուրքական նահանգներից եւ այլն: Կային անգամ մահմեդականացած հայեր, բայց զարմանալիորեն չկար թուրք դահիճներից որեւէ մեկի որդին կամ թոռը: Ո՞ւմ հետ պետք է կայանար երկխոսությունը: Ծրագրի ընթացքում փորձ արվեց խուսափել անցյալի թեման քննարկելուց: Եթե մենք անցյալը, ցեղասպանությունը չենք քննարկում, ապա բանակցությունները ոչ մի արդյունք չեն կարող տալ: Հասկանում եմ, որ դժվար է թուրքերի համար խոսել ցեղասպանության մասին, բայց դա անհրաժեշտ է: Մյուս կողմից Գերմանիան միակողմանիորեն չպետք է ընդունի թուրքերի ներկայացրած տարբերակը: Գերմանիան պարտավոր է իրերն իրենց անուններով կոչել: ¬ Հաջորդ տարի մենք նշելու ենք Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցը: Կարո՞ղ եք խոսել կարեւոր նյութեր պարունակող արխիվների մասին: Ի՞նչ պետք է արվի դրանց հետ: ¬ Հսկայական աշխատանք կա անելու: Պատմական նշանակության նյութեր շատ կան, որոնց մի մեծ մասը գտնվում է Հայաստանում, բայց իմ կարծիքով քիչ է գրվել 19-րդ դարում օսմանյան կայսրությունում ապրող հայերի մասին: Մենք պետք է առավել շատ ուսումնասիրենք դրանք: Հետո չմոռանանք նաեւ օսմանյան արխիվները: ¬ Որտե՞ղ են պահպանվում հայկական արխիվները: ¬ Ամենակարեւորները պահպանվում են եկեղեցիների, կրոնական հաստատությունների կողմից Հայաստանում եւ Երուսաղեմում: Նաեւ Հալեպում, որն այս օրերին ծանր շրջան է ապրում: Հայկական համայնքը մեր բոլորի աչքերի առաջ քայքայվում է, եւ մենք չենք կարողանում բավականաչափ արխիվային նյութեր փրկել: Բացի հաստատություններից Հալեպում հարուստ անձնական արխիվներ կան, լուսանկարներ, հիշողություններ, որոնք ոչնչացվում են: Ինձ համար ցավալի է խոսել այդ մասին: ¬ Դուք նաեւ եղել եք Բեյրութում եւ հանդիպել մեկին, որ ձեզ պատմել է, թե ինչպես հսկայական քանակությամբ նյութեր է թափել աղբարկղը: Դուք հանդիմանել եք նրանՙ ասելով, որ պարտավոր էր «Հուշամատյանին» հանձնել դրանք: ¬ Ճիշտ է, նման դեպք տեղի ունեցել է: Խնդիրն այն է, որ Սփյուռքում առաջին սերնդի վերապրողները, կամ նրանց հաջորդները պահպանել են այն, ինչ հնարավոր է եղել փրկել Ցեղասպանությունից: Բայց հետագա սերունդները, կորցնելով իրենց կապը անցյալի հետ, որպես անպետք իրեր ձերբազատվում են այդ կարեւոր արխիվային նյութերից: Երբ կապը անցյալի հետ կտրվում է, այդ նյութերը դառնում են «անխոս, անիմաստ»: Դրանք կորցնում են պատմելու, մի բան հաղորդելու իրենց ուժը, արժեքը: Երբ հիշողություններ չկան, թղթի կտորները ոչինչ չեն ասում մեզ: Այդ պատճառով էլ հեշտությամբ մարդիկ ձերբազատվում են դրանցից: Դժբախտաբար: «Հուշամատյանի» նպատակն է ի մի հավաքել եւ պահպանել այդ բոլորը եւ «հիշողության բազա» ստեղծել: Մենք այդ նյութերը ցանկանում ենք թվայնացնել եւ հաջորդ սերունդներին հանձնել: ¬ Հայերը սփռված են աշխարհով մեկ, եւ առ ասօր մենք չունենք գործողության որեւէ միասնական ծրագիր, թե ի՞նչ պետք է անենք Ցեղասպանության ճանաչումից հետո: Որպես պատմաբան ի՞նչ ունեք ասելու: ¬ Ես ուզում եմ մեզ տեսնել ոչ միայն անցյալը հիշելուց, այլեւ ներկան կառուցելուց: Ճիշտ է, կորցրել ենք շատ բան, մեր հողերը, եկեղեցիները, հարստությունը, հուշարձանները, եւայլն, բայց չենք կորցրել մեր հիշողությունը: Եվ դա մի հարստություն է, որը մենք պարտավոր ենք փայփայել եւ պահպանել: Ես դեմ չեմ ողբալուն, դա բնական է, բայց մենք նաեւ լավատեսորեն առաջ պետք է նայենք եւ միահամուռ ուժերով փորձենք վերակենդանացնել մեր անցյալը: | 
