«ԱՄԵՆ ՕՐ ՀԱՆՈՒՄ ԵՆՔ ԳԼԽԱՐԿՆԵՐՍ, ՓՈՐՁՈՒՄ ԱՇԽԱՏԵԼ ԱՄԵՆ ՄԻ ՆՈՏԱՅԻ ՎՐԱ» Անահիտ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ Ավստրիական ռադիոն (orf.at) ժամը 13.00-ին եթեր է հեռասփռում «Օրվա ձայնասկավառակ» հաղորդումը, որ սեպտեմբերի 11-ին անդրադարձավ OEHMS classics -ի հրատարակած «Մոցարտ «Կոնցերտ դաշնամուրի համար KV 238, 415 ,«Ֆիգարոյի ամուսնությունը», «Դոն Ջիովաննի» նախերգանք» ձայնագրությանըՙ դաշնակահար Անդրեաս Ֆրյոլիհի եւ Էդուարդ Թոփչյանի ղեկավարած Հայաստանի ֆիլհարմոնիկ նվագախմբի կատարմամբ: Հաղորդավար Ալբերտ Հոսփը մեկնաբանում էՙ «տեմպն արագ է, բայց ոչ չափազանց, շատերն այնքան արագ են կատարում, որ ունկնդրելիս գլխապտույտ ես ունենում, սա չափի մեջ է, ընդամեննՙ անխառն ուրախություն է, դիտմամբ դեռ չեմ հայտնումՙ ով է կատարում»: Մեր վիեննաբնակ Դիվանՙ Հասմիկ Պապյանը, որ գերզգայուն է հայրենականին տրվող գովեստի հանդեպ, Ֆեյսբուքում արդեն ավետել էրՙ հպարտ գրառմամբ:Հիմա շատերը գիտեն, որ ձայնագրության մի հատված ռադիոունկնդրին հրամցնելուց հետո Հոսփը հստակ արտասանում էՙ «Հայաստանի ֆիլհարմոնիկ նվագախումբ, գլխավոր դիրիժոր Էդուարդ Թոփչյանի ղեկավարությամբ: «Ֆիգարո»ՙ «Սուսերով պարի» փոխարեն, Մոցարտՙ Խաչատրյանի փոխարեն: Վաղուց են վերանայվել այն պատկերացումները, թե տեղի նվագախումբը կարող է միայն իր երկրի մեղեդիները կատարել կամ ուրիշներից լավ կատարել: Այս ձայնագրությունը վիրտուոզ է, անկախ, եւ փաստում է, որ «հայաստանյան» Մոցարտն էլ կարող է ծայրահեղ համոզիչ լինել: Ձայնագրությունը, ինչպես հաճախ է պատահում, դիպվածի արդյունք էՙ դաշնակահար Ֆրյոլիհն ու դիրիժոր Թոփչյանը ծանոթացել են Թիրոլումՙ մի փառատոնի ժամանակ, համատեղ աշխատանքն այնքան ուրախություն է պատճառել երկուսին, որ ռոմանտիկ ռեպերտուարով համերգաշարին հետեւել է դասական ձայնագրությունը: Դասականՙ ասել է, թե Մոցարտ»: Այնուհետ հաղորդավարը ներկայացնում է Թոփչյանի դիրիժորական կենսագրությունըՙ 1991-ին երիտասարդական նվագախումբ է ստեղծել Երեւանում, որը հենց սկզբից լուրջ հաջողություն է ունեցել, նրա մենթորների թվում է Կլաուդիո Աբբադոն: 2000-ից Հայաստանի ֆիլհարմոնիկի գլխավոր դիրիժորն է: Ի դեպ, ասում է հաղորդավարը, սեպտեմբերի 12-ից մինչեւ հոկտեմբերի 24-ը Երեւանյան երաժշտական 8-րդ փառատոնի շրջանակներում կարելի է ունկնդրել այնպիսի երաժիշտների, ինչպիսիք են Կիրիլ Գերշթայնը կամ Ֆրանսուա Ֆրեդերիկ Գին: Իսկ հոկտեմբերի 5-ին ՀՖՆ գլխավոր դիրիժորի հետ մասնակցելու է Լինցում անցկացվող փառատոնին: ՀՖՆ-ի կայքէջում կարելի է դիտել կենդանի կատարման երկու հրաշալի տեսագրություն ֆլեշմոբերիցՙ երբ Երեւանի փողոցներում հայոց օրհներգն են կատարում եւ «Սուսերով պարը»ՙ բալետային խմբի ուղեկցությամբ, ՀՖՆ-ի եւ սեւ արեւային ակնոցով, վառ նարնջագույն պիջակ հագած դիրիժորի ղեկավարությամբ»: Էդուարդ Թոփչյանի հետ մեր ստորեւ ներկայացվող «հոտնկայս» զրույցին Մոցարտի հայրենիքից բարձրաձայնված այս գնահատականը դեռ չկար, կար Արամ Խաչատրյան համերգասրահում հուլիսի 11-ին նրա ղեկավարած «Տոսկայից» ստացած մե՛ծ, անչափելի ուրախության զգացումը, որն էլ մեզ կուլիսներ շտապելու առիթ տվեց: - Մաեստրո, Ձեզ շնորհավորում եմ նաեւ Վիեննայի Մուզիքֆերայնում մայիսին ունեցած ելույթի առիթով: Ձեր մասին ասում ենՙ հավերժ երիտասարդ, բայց Ձեր աճը բոլորն են տեսնում: Ամեն օր ինքնակրթվելով հաղթահարում եք այս դժվար արվեստի լեռը: «Ազգի» խմբագիր Հակոբ Ավետիքյանն էլ ասում էՙ նա հրաշալիորեն կայացավ հենց մեր աչքի առջեւ: - Հիանալի է, եթե այդպես են ասում: Ամեն մարդ պիտի աճի: Իհարկե ինձ չեմ համեմատում իմ աստվածներից մեկիՙ Աբբադոյի հետ, որ 70-ից 80 տարեկանում սարսափելի աճեց: Եթե իր վերջին 10 տարին չլիներ, պատմության մեջ կունենայինք ուրիշ Կլաուդիո Աբբադո, հիմա ունենք մի հսկա:Ես ինչո՞վ եմ աճում: Կրթությամբ, ամեն օր սովորելով, ամեն օր երաժշտության ամեն ինչը նորից սկսելով, ոչ մի րոպե չմեծամտանալով, պատասխանատվության հսկա զգացումով: Օրինակՙ այս վերջինով տանջում եմ երաժիշտներիս: Տանջում եմ ու հետո ներողություն խնդրում ասելովՙ վախից է: Ուրիշ տեսակ չի պատահումՙ մարդը, երաժիշտը, արվեստագետը, դիրիժորը, մտածողը պիտի ամեն օր ինքնակրթվի. կարո՞ղ ես փիլիսոփային սովորեցնել ինչպես մտածի. հնարավոր բան չէ, ամենանախնական էտապում կարող է երկու-երեք թեթեւ ուղղություն տաս: Կարո՞ղ ես կոմպոզիտորին սովորեցնել ինչպես ստեղծագործի, ո՞վ սովորեցրեց Մոցարտինՙ հա՞յրը, էդ ե՞րբ հասցրեց 2- 3 տարեկանում ամեն ինչ սովորեցնել: Մարդն իր մեջ պետք է ունենա... Խոսքը սրա մասին չէ, որ ես ունեմ, բայց դիրիժորն պիտի ունենա տաղանդ,տվյալներ, այդպես ծնված պետք է լինի, նախնական էտապում իհարկե շատ բան,երաժշտություն պիտի սովորի, մնացածն ինքնակրթություն է ...Երբ Աբբադոյի հետ շփվում էի, անընդհատ ասում էրՙ չեմ կարող մտնել գլխիդ մեջ ու ասելՙ ոնց լսես եւ ոնց զգաս, իսկ դիրիժորությունը հենց դա է: - Իհարկե կան դահլիճներ, ուր դիրիժորը ոչ միայն նվագախմբին, այլ նաեւ հանդիսատեսին էլ դիմացից է տեսնում: Խաչատրյան համերգասրահն այդ հնարավորությունը չունի: Դուք ինչպե՞ս եք զգում հանդիսատեսի հետ կապը, այդ էներգետիկան կա՞, թիկունքի՞ց է հասնում: - Երաժշտության միջոցով եմ զգում: - Տարիներ առաջ Գերմանիայի Նոյս քաղաքում կայացած Ձեր համերգից առաջ ծրագիր կարՙ հանդիպում պատանի ունկնդրի հետ, իմ դուստրերն էլ կային եւ զարմացել էին, որ Դուք այդքան լավ գերմաներեն էիք խոսում, համերգից առաջ լարված էլ չէիք, հանգիստ պատասխանել էիք նրանց հարցերին: Ձեր կարծիքով, մեր երաժիշտներին ամենաշատն ի՞նչն է պակասում: - Հա՞յ երաժիշտներին: Համեստությունը... Մեր նվագախումբը վերջին տարիներին իր մենթալիտետով, մտածելակերպով, պահվածքով, ձգտումներով եւ երաժշտության հանդեպ իր վերաբերմունքով սարսափելի փոխվել է: Հիմա հավաքվել է մի սերունդ, որը փորձում է գոնե նմանվել գերմանական որեւէ մեծ նվագախմբի մտածելակերպին:Անընդհատ խոսում ենք մեր ունեցած հսկայական արվեստից, շատ կասկածելի էՙ ի՞նչ ունենք եւ ի՞նչ չունենք: Նարեկացի, այո՛, ունենք, հին եկեղեցիներ, այո՛, Չարենց էլ, Հովհաննես Թումանյան էլ , Կոմիտաս էլ, Արամ Խաչատրյան էլ ունենք, իսկ դրանից հետո մի քիչ հասկանալի չէՙ ինչ ունենք: - Միգուցե անցումը Արամ Խաչատրյանից այնքան էլ ճիշտ չէ, բայց Ալեքսանդր Թոփչյան ունենք, ունենք շատ տաղանդավոր մարդիկ... մեզ ի՞նչն է պակասումՙ կարգապահությո՞ւնը: - Ալեքսանդր Թոփչյանն էլ հեռացած մարդ է Հայաստանից: Իսկ մեզ մի կողմից պակասում է կարգապահությունը, մյուս կողմիցՙ խանգարում հսկայական մեծախոսությունը եւ անհիմն ինքնավստահությունը, ինչը հաջողվել է ինձ եւ մեր նվագախմբին չունենալ: Ամեն օր հանում ենք գլխարկներս եւ փորձում աշխատել ամեն մի նոտայի վրա: Անընդհատ կասկածում ենքՙ ճի՞շտ ենք անում: Գուցե դա է մեր որոշակի հաջողության գրավականը:Վերջին տարիներին ակնհայտ էՙ մեր նվագախումբն աճել է, հիանալի մեծ համերգներ ունենք Իտալիայում: Վերջապես ոտք ենք մեկնելու ամենամեծ նվագախմբերի հետ, դա չի եղել մեր կյանքում, բայց մեծախոսությունը եղել էՙ մենք 80 տարվա նվագախումբ ունենք: (Սեպտեմբերի սկզբին կայացած համերգների մասին իտալական մամուլի շատ դրական արձագանքն արդեն փոխանցել են հայկական լրատվամիջոցները.- Ան. Հ.): - Մեր թերթի ընթերցողին հայտնի է, որ մշակույթ չգովազդող այս լանդշաֆթում Արամ Թոփչյանն էլ Շեքսպիրի «Համլետը» վերաթարգմանեց: - Նույն տանն ենք մեծացել:Դեռ փոքրուց, երբ ինչ-որ տեղ հանգստանալու էինք գնում, ասենքՙ Սեւ ծով կամ սովետական ժամանակվա լավագույն հնարավորություններով վայրերը, եղբայրս, որ 14-15 տարեկան էր, ոչ մի րոպե սենյակից դուրս չէր գալիս եւ կարդում էր: Բոլորը կարծես ձեռ էին առնում: Նա ինքնուրույն սովորեց հին հունարեն, հիմա հրաշալի մասնագետ է, գիտի անսահման երաժշտություն: - Ներկա՞ է Ձեր համերգներին: - Ամեն անգամ: - Ինքն էլ նկատո՞ւմ է Ձեր աճը: - Ինչու չէ: Նրան բավարարելը շատ դժվար է, որովհետեւ ինքը տանը առավոտից գիշեր երաժշտություն է լսում, ունկնդրում է բոլոր գործերի լավագույն կատարումները, եւ երբ գալիս է մեր համերգը լսելու, չի մտածում, որ գտնվում է Հայաստանում եւ ունկնդրում է ընդամենը 800- 900 հազար բյուջե ունեցող մի նվագախմբի, ինքն անմիջապես այդ նվագախումբը համեմատում է 150 միլիոն բյուջե ունեցող նվագախմբի հետ եւ ասում է, որ արվեստը աբսոլյուտ չափանիշ էՙ երբ նվագում ես, բացարձակ կապ չունի որ երկում ես, ինչ եսՙ կամ լավ ես անում, կամ լավ չես: Պատահում է ասում էՙ սա ավելի լավ կարող է լինել, կամ էլՙ շատ գոհ է լինում, հատկապես վերջին տարիներին: Եվ դա ինձ շատ ոգեւորում է: Հասկանում եմ, որ օրինակ մեր կատարած Շոստակովիչը ինքը համեմատեց իր լավագույն ձայնագրության հետ եւ մեզ նույնքան հավանեց: - Մաեստրո, մի ժամանակ եթերից Ձեր մասին շատ էին հնչեցնումՙ դիրիժորը պրոֆեսիոնալ կրթություն չի ստացել: Ինչպե՞ս եք պատասխանում: - Խոսում եք մի մարդու մասին, որին մարդ անվանելն ընդհանրապես դժվար է: Կարճ ասեմՙ դա միայն մի հոգի է ասել: Երբ ինձ հետ էր աշխատում, ասում էրՙ Էդվարդ Թոփչյանի տաղանդով եւ իր հսկա դիրիժոր լինելով ճանաչելու են Հայաստանի տեղը: Երբ նրան գործից հանեցինք, սկսեց ուրիշ բաներ ասել: Նա երաժշտության մասին կարծիք հայտնելու իրավունք չունի, որովհետեւ պատկերացում անգամ չունի, չի զգում, կարգին չի էլ լսել: Որ կոլեկտիվում հայտնվում է, սկսում է իր կոռուպտ գործունեությամբ քանդել այն: Ինքը շատ կոլեկտիվներ է քանդել:Նրա ասածը լուրջ ընդունել չեմ կարող: Ասում է, թե ոչ մի տեղ համերգ չունեմ, իսկ դրա մասին խոսելը հիմարություն է, որովհետեւ ես միայն 2014-15 թվականին 24 տարբեր նվագախմբեր եմ ղեկավարել ու ղեկավարելու աշխարհի մեծ դահլիճներում, այդ թվումՙ նաեւ Մուզիքֆերայնում, ունեմ հիանալի քննադատական հոդվածներ: Իմ գործունեությունը գովազդի կարիք չունի, ով ուզում է, կտեսնի: Հայաստանի ֆիլհարմոնիկի ամենաերկար դիրիժորն եմՙ 14 տարի է: - Ինչպե՞ս է հաջողվել, մաեստրո: - Հենց այդպես, մարդիկ ինձ հավատացել են: - Իսկ Դուք հավատու՞մ եք Ձեր երաժիշտներին, Ձեր ունկնդրին: - Հավատում եմ իմ նվագախմբին, դրա համար էլ դեռ այստեղ եմ: Ու հավատում եմ, որ իմ նվագախումբն իր գործունեությամբ կարող է շատ ուրիշ օջախների ցույց տալ, որ Հայաստանում կարելի է անել ամեն ինչ ու դրանով իսկ ծառայել այս հողին, այս երկրին ու եթե ամեն մեկն իր մասով անի այն, ինչ ֆիլհարմոնիկն է անում, Հայաստանը վստահաբար առաջ կգնա: Հստակ ընդդիմադիր չունեմ, կուզենամ ունենալ, որ կգա, կասիՙ գիտես Էդուարդ, Շոստակովիչի այս սիմֆոնիայում այստեղ սխալ ես կատարում: - Մաեստրո, չկա՞ այդ մարդը: - Չկա: Ես վստահ եմ, որ սխալներ չասեմ, թերացումներ ինչքան ուզեքՙ ցանկացած կատարման ժամանակ կարելի է գտնել: - Ասել է թեՙ երաժշտական քննադատությունը չի զարգանում: - Ես լուրջ քննադատների մասին եմ խոսում: Հայաստանում գովելը կամ քննադատելն անձնական վերաբերմունքն է տվյալ մարդու մասին: - Ձեր համերգից հետո թերթեր կամ միգուցե ավելի շուտ կայքէջերը չե՞ք բացումՙ տեսնելու ինչպե՞ս են գնահատել: - Ես չեմ բացում, քանի որ ընդհանուր առմամբ այստեղ համարյա չգիտեմ այն մարդուն, որը կարող է մեր կատարումը լուրջ վերլուծել: Իսկ հստակ ընդդիմադիր չունեմ, քանի որ Հայաստանի ամենամեծ երաժիշտներն իմ կողքին են: Եվ վատ չեն վերաբերվում իմ արած աշխատանքին: Դրա համար էլ մտածում եմ, որ գուցե մի փոքր լավ բան գոնե հաջողվել է անել: - Ասում են, որ Դուք Ձեր աշխատանքով, հմայքով, ընկերական կապերով եք կրճատում օպերային թատրոնի աշխատելու սահմանները: - Երբեք չեմ ուզում, որ մեզ համեմատեն օպերային թատրոնի հետ. իմ գործունեությունը կապված չէ օպերային թատրոնին օգնելուն կամ խանգարելուն: Ես օպերա շատ սիրում եմ, այս դեպքում պիտի լինեմ մի քիչ անհամեստ. հրաշալի գիտեմ բոլոր օպերաներն ամեն բառով, նոտայով, անգիր գիտեմ: Ամեն մարդ չգիտի: - Առաջարկ չի՞ եղել, որ մեր օպերային թատրոնում նաեւ Դուք չափ տաք: - Առաջարկը եղել էՙ ես չեմ ուզում իրենց նվագախմբով չափ տամ, իսկ մեր նվագախմբով գաղափարն այնքան էլ դուր չի գալիս իրենց: Եթե ունեմ այս նվագախումբը, որին մի ժեստով հասկանում եմ, չեմ ուզում ուրիշ նվագախմբի հետ աշխատել, դրա իմաստը չկա: Իսկ օպերայի նվագախումբն ունի իր դիրիժորը, իր դիրիժորները, իր քաղաքականությունը, ուրախ կլինեմ, որ մի օր շատ բարձր կետում լինեն: Իմ գործունեությունը բացարձակ չեմ կապում նրանց հետ, նրանց գլխավոր դիրիժորի հետ շատ բարենպաստ հարաբերություններ ունեմ:Կուզենայի, որ մեզ մոտ ամեն օր օպերաներ հնչեին: Ես սիրում եմ օպերա, իսկ ՀՖՆ-ի հետ տարեկան 46 սիմֆոնիկ համերգ ենք նվագում:Ամեն համերգըՙ տարբեր ծրագրով: - Հայաստանում դրսից շատ արտիստներ են գալիսՙ մեծ անուններ: Հաճախ վատ է լուսաբանվում: Բարենբոյմի համերգն օրինակ:Բոլորը նույն ասուլիսի մասին գրեցինՙ առանց լուրջ հարցեր տալու: - Դե մենք երկու հարց ունեինքՙ Դուք ի՞նչ հայ կոմպոզիտորի եք նվագում, կամ... ժուռնալիստները չեն պատրաստվում Բարենբոյմին հարց տալու համար: - Գործընկերներիս չքննադատեմՙ ուղղակի կարդալու պակասից է: Այս մեծությունների գալ-գնալով, տարբերՙ «Հեռանկարներ», «Երեւանյան միջազգային», «Վերադարձի» փառատոններ կազմակերպելով աշխարհի համար ինչպիսի՞ կետ ենք դառնումՙ երաժշտական հետաքրքրական տարածք դառնո՞ւմ ենք: - Այո, դառնում ենք: Բայց մի համեմատեքՙ «Հեռանկարները» բարձրակարգ փառատոն է, կա Ֆիլհարմոնիկի երեւանյան միջազգային փառատոնը, մյուս փառատոնները մոտավորապես 10 կատեգորիա ցածր են: «Վերադարձի» փառատոնը բավական միջակ կամ միջակից ցածր մակարդակ ունի, համեմատե՞նք Բարենբոյմի կամ Վիեննայի ֆիլհարմոնիկի հետ: Նրանք չունեն այդ երաժիշտները: - Եվՙ Հայաստանն ի՞նչ է դառնում այս փառատոններով, այս այցերով: - Դառնում է կարեւոր կետ, տեսնում են, որ այստեղ կա լուրջ ժողովուրդ, լուրջ նվագախումբ, որն ի վիճակի է եվրոպական չափանիշներով ոտ մեկնել գուցե ոչ ամենաբարձր, դրա մասին դեռ չենք խոսում, բայց եվրոպական չափանիշների հասած երաժիշտների հետ: Ամենամեծ արտիստներն ուզում են 2-րդ, 3-րդ անգամ գալ: Եկողները ստանում են շատ սիմվոլիկ գումար,եթե իմանաք այսօրվա բարիտոնին (խոսքը մոնղոլ հրաշալի բարիտոն Ամառտուվշին Էնխբաթի մասին է.- Ան. Հ.) ինչքան ենք վճարել, կծիծաղեք: - Ինչքա՞ն: - 500 դոլլար: Եկավ մեզ հետ ելույթ ունենա: Այնպիսի երջանկություն ունի, որ ուզում է նորից գալ: Դոմինգոյի վերջին մրցույթի Գրան պրիի հաղթողն է, մեծ ճանապարհի վրա է: Երգել է շատ լուրջ տեղեր, այդ թվումՙ նաեւ Գերգիեւի հետ: Վստահաբար կարելի է ասել, որ կգա մեզ հետ կհամագործակցի, պարզ էՙ իր համար նաեւ հսկայական պատիվ էրՙ Հասմիկ Պապյանի հետ երգեց, բայց մյուս կողմիցՙ նրան հետաքրքրեց Հայաստանը: - Մաեստրո, երբ փայտիկը Ձեր ձեռքն եք վերցում, Ձեր էգոն բավարարվո՞ւմ է, փառասիրության նման մի բան կա՞: - Փառասեր չեմ, բոլորը տեսել են: - Բայցեւ համարձակություն էՙ կենտրոնում լինել: Ի՞նչն է ստիպում ուրեմնՙ երաժշտության խորքը միասին սուզվելու, հայտնագործելու մղո՞ւմը, թե՞... - Փոքր ժամանակվանից երաժշտություն սիրել եմ անսահման: Իմ կյանքում պատահական է ստացվել, երբ «Սերենադում» կանգնած եմ եղել այդ տեղում, չեմ հասկացել, ինձ մոտ բնական ճանապարհով ստացվել է: Փառասիրություն չունեմ, երբեք չեմ գովում ինքս ինձ, PR -ը (արդեն զզվում եմ դրանից) Հայաստանի ֆիլհարմոնիկի կողքին այդքան մեծ չի, ուղղակի տեղեկացնում ենքՙ ինչով ենք զբաղվում, ավելորդ որեւէ շքեղություն չենք հաղորդում: Դրա կարիքը չունեմ, վերին աստիճանի ինքնաբավ եմՙ զբաղվել իմ սիրած գործով աշխարհի ինչ-որ մի մասում, ավելին ինձ պետք չէ, եթե հարյուր անգամ ծնվեմ, հարյուր անգամ կդառնամ երաժիշտՙ կլինեմ դիրիժորը, երգչախմբի մի երգիչը, թե նվագախմբի երաժիշտ, կարեւոր չէ: Այս անգամ այսպես է ստացվել, մյուս կյանքում կարող է... թավջութակահար լինեմ: Երեւան - Գերմանիա |
