Տեղադրվել է` 2016-06-10 10:50:01 (GMT +04:00)

Ընթերցված է` 2957, Տպվել է` 7, Ուղարկվել է էլ.փոստով` 0

ԳՐԱԿԱՆՈՒԹԵԱՆ ՃԱՄԲԻ ՈՒՂԵՎՈՐԸ

Երուանդ ՏԷՐ-ԽԱՉԱՏՐԵԱՆ

Բանաստեղծ Պէպօ Սիմոնեանը (Պետրոս Գալայճեան, 1937-2015) 1970-ական թուականներից ի վեր լիբանանահայ գրական-մշակութային, ազգային-հասարակական կեանքի եւ միջավայրի ուշագրաւ դէմքերից մէկն էր:

Իր առաջին գիրքը, որ կոչւում էր «Նախերգանք», լոյս է տեսնում 1968 թուականին: Խորագիրը շատ խորհրդանշական էր. այդ գիրքը դառնում է իրօք նախերգանք գրողի ստեղծագործական հարուստ ճանապարհի եւ բեղմնաւոր գրական-մշակութային գործունէութեան համար: Աստիճանաբար, տարիների ընթացքում բացւում են բանաստեղծ Պէպօ Սիմոնեանի ստեղծագործական կարողութեան նորանոր կողմերը` արձակ էջեր, խոհագրութիւն, գրականագիտական ու բանասիրական յօդուածներ եւ ուսումնասիրութիւններ, գրախօսութիւններ եւ այլն, եւ այլն:

«Կանաչներու առասպելը» (1977) արդէն հասուն եւ կազմակերպուած բանաստեղծի գիրք էր, բանաստեղծ, որ մշակել էր արդէն իր բանաստեղծական լեզուն եւ արտայայտուելու կերպը:

«Ծառին ճիչը» (1991) բանաստեղծի ակնյայտ յաջողութիւնն էր, իր բանաստեղծութեան բարձրակէտը: Սա խռովայոյզ ապրումների, խոհափիլիսոփայական մտորումների, կենսական ազնիւ տագնապների գիրք է:

«Միջերկրականի լոյսերուն դիմաց» (2004) բանաստեղծութիւնների վերջին իր ժողովածուն, որ արժանացել է Գէորգ Մելիտինեցի գրական մրցանակին, Պէպօ Սիմոնեանի բանաստեղծութեան նոր եւ բարձր աստիճանն էր, բանաստեղծի մեծ յաջողութիւնը: Այս գրքում բանաստեղծը հասել է մեծ ընդհանրացումների` բանաստեղծութեան նիւթ եւ թեմա դարձնելով ինչպէս իր անհատական ապրումները, տպաւորութիւնները, շրջապատող աշխարհի հետ մարդու կապերն ու յարաբերութիւնները, այնպէս էլ ազգային կեանքի, մեր ժողովրդի պատմութեան եւ ոչ հեռաւոր անցեալի էական դրուագներն ու երեւոյթները, նաեւ համամարդկային խնդիրներ ու թեմաներ:

Իր ստեղծագործական կեանքի առաջին իսկ տարիներից Պէպօ Սիմոնեանը ընդարձակում է իր գրական հետաքրքրութիւնների սահմանները: Նա լիովին մխրճւում է գրական կեանքի մէջ, արձագանքում է լիբանանահայ եւ հայաստանեան կեանքի կարեւոր իրադարձութիւններին, գրում է գեղարուեստական պատկերներ, գրական ակնարկներ, գրախօսութիւններ, գրական խոհեր եւ մտորումներ: Շուտով միմեանց են հաջորդում Պէպօ Սիմոնեանի` մէկը միւսից բովանդակալից եւ հետաքրքրական գրքերը` «Ծուէն ծուէն երիզներ» (1981), «Մայրիներու արմատները» (1986), «Ակնթարթներ մարդու եւ կեանքի առօրեայէն» (2012), «Մարդկային իրաւանց հարցեր» (1994) եւ ուրիշներ:

Տարիների ընթացքում ընդարձակւում են Պէպօ Սիմոնեանի գործունէութեան սահմանները նոյնպէս, առաւել էական է դառնում իր ներկայութիւնը լիբանանահայ գրական, մշակութային եւ հանրային կեանքում: Եւ Պէպօ Սիմոնեանը արդէն ոչ միայն լիբանանահայ գրական կեանքի, այլեւ ողջ սփիւռքահայ գրականութեան երեւելի դէմքերից մէկն է, Հայաստանում ճանաչուած, մեծապէս սիրուած եւ յարգուած բանաստեղծ, գրող եւ հանրային գործիչ:

Բանաստեղծ, գրող, մշակութաբան, հմուտ մանկավարժ, հանրային, մշակութային եւ կուսակցական յայտնի գործիչ Պէպօ Սիմոնեանը նաեւ հրաշալի գրականագէտ էր: Տասնեակ տարիներ նա մամուլի էջերում հրապարակել է գրականագիտական բազմաթիւ յօդուածներ, գրախօսութիւններ, հաղորդումներ ու դիտարկումներ: Իր գրականագիտական յօդուածների եւ գրախօսութիւնների մի զգալի մասը Պէպօ Սիմոնեանը ամփոփել եւ հրատարակել է երկու գրքով` «Էջեր եւ նիւթեր գրականութեան» խորագրով (Անթիլիաս, Ա. հատոր, 2007, եւ Բ. հատոր, 2009): Այս երկու հատորը հրաշալի պատկերացում են տալիս բանաստեղծի գրականագիտական ու բանասիրական իմացութիւնների, հմտութեան եւ կարողութիւնների մասին: Վստահօրէն կարելի է ասել, որ այս զոյգ հատորները ուղղակի երեւոյթ են սփիւռքահայ գրականագիտութեան մէջ:

Պէպօ Սիմոնեանի գրականութիւնը հրապարակուած հատորներով չի աւարտւում: Բազմավաստակ գրողը թողել է գրական հարուստ արխիւ: Նրա թողօններում պահպանուել են ինչպէս միայն մամուլի էջերում տպագրուած, այնպէս էլ անտիպ, յաճախ` պարզապէս ձեռագիր բազմաթիւ յօդուածներ, գրախօսութիւններ, դասախօսութիւնների գրառումներ, գրական խոհեր եւ մտորումներ, զանազան այլ գրառումներ, դիտարկումներ եւ շարադրանքներ:

Եւ ահա գրողի արխիւում պահպանուած մեծաթիւ այդ «էջերը եւ նիւթերը» հիմք դարձան Պէպօ Սիմոնեանի այս նոր հատորը կազմելու համար: Ձեռագրերի եւ անտիպ նիւթերի մեծաթիւ քանակութիւնը հնարաւորութիւն տուեց որոշակի սկզբունքներով առաջնորդուելով ընտրութիւն կատարելու` գրքի ամբողջականութիւնը պահպանելու համար: Հնարաւոր եղաւ նաեւ ընտրուած նիւթը դասդասել ըստ թեմայի կամ թէ ժանրային առանձնայատկութիւնների` «Գրական դիմանկարներ եւ դիմաստուերներ», «Գրախօսութիւն եւ գիրք» եւ այլն: Ջանացել ենք պահպանել գրքում ընդգրկուած նիւթերի գրութեան ժամանակագրական կարգը:

Կարծում ենք, որ ամենայն արդարութեամբ այս գիրքը կարելի է համարել Պէպօ Սիմոնեանի «Էջեր եւ նիւթեր գրականութեան» արժէքաւոր երկհատորեակին յաջորդող երրորդ հատորը:

***

Գրքի առաջին բաժինը կոչւում է «Գրական դիմանկարներ եւ դիմաստուերներ»:

Պէպօ Սիմոնեանի թողօնների մէջ մեծ թիւ են կազմում գրական դիմանկարները եւ առանձին գրողների ստեղծագործութեան ընդհանուր բնութագրումները: Դրանք նուիրուած են ինչպէս դասական մեծ հեղինակներին, այնպէս էլ ժամանակակից հայ գրողներին: Այդ դիմանկարները մի կարեւոր ընդհանրութիւն ունեն, ինչը անմիջապէս աչքի է զարնում. Պէպօ Սիմոնեանը նոյն սիրով, նոյն նախանձախնդիր ուշադրութեամբ եւ յարգանքով է գրում ե՛ւ արեւմտահայ գրականութեան, ե՛ւ սփիւռքահայ գրողների, ե՛ւ արեւելահայ գրականութեան ու Հայաստանի գրողների մասին: Սա Պէպօ Սիմոնեանի գրողական վերաբերմունքի, գրականագիտական մտածողութեան եւ քաղաքացիական կեցուածքի կարեւորագոյն գծերից մէկն է եւ իր գրականագիտութեան անառարկելի արժանիքը:

Իբրեւ իսկական բանաստեղծ եւ իսկական մտաւորական, Պէպօ Սիմոնեանը առաջին հերթին խորին ակնածանք եւ խոնարհում ունի հայ դասական գրականութեան եւ դասական հեղինակների հանդէպ: Ռուս բանաստեղծ Ալեքսանդր Պուշկինը մի առիթով ասում է, թէ մարդուն կարելի է գնահատել տարեցների ու աւագների հանդէպ ունեցած վերաբերմունքով: Ասուածը թերեւս ճիշտ է նաեւ մշակութային ասպարէզի համար: Գրողների եւ գրականութեան պարագային այս միտքը երեւի թէ պէտք է հասկանալ այն իմաստով, թէ ի՞նչ վերաբերմունք ունի գրական ասպարէզ մտնող երիտասարդ գրողը, նոր սերնդի եւ նոր ժամանակների մարդը դասական գրականութեան եւ դասական գրողների հանդէպ: Դրա խորքում ազգային գիտակցութեան պահպանումն է, հաւատարմութիւնը ազգային մտածողութեան եւ մշակոյթի աւանդներին:

Դասական հեղինակների դիմաստուերները գծելիս Պէպօ Սիմոնեանը առաջնորդւում է իր դաւանած յստակ ու բացորոշ սկզբունքներով. «Մեծերը` հոգեւոր ըլլան անոնք թէ աշխարհական` հոգեկան եւ իմացական մակարդակներու վրայ բացայայտած բարձր կարողութիւններու եւ առաքինութիւններու լոյսով, ստեղծագործ ոգիի սլացքով, մարդու կամ հոգեւորականի բարոյական կատարելութեան կենսագործումով, սեփական ժողովուրդին թէ մարդկութեան բերած ծառայութիւններու ընդարձակ ծիրով, իրենց կեանքէ՛ն, ծառայութենէն, գործէն, փորձառութենէն թելադրուող պատգամը,- գիրի թէ խօսքի ճամբով,- որպէս «անձին լոյսը. կը փոխանցեն ո՛չ միայն իրենց ժամանակակիցներուն, իրենց ժամանակաշրջանը լեցնող ապրող ոգեկանութեան մը ճառագայթումովը, այլ` կը շողարձակեն զայն զիրենք յաջորդող դարերուն եւ սերունդներուն վրայ»:

Պէպօ Սիմոնեանիՙ հայ դասական գրականութեանը նուիրուած յօդուածների եւ ուսումնասիրութիւնների մի մասը տպագրուած է իր «Էջեր եւ նիւթեր» երկհատորեակի առաջին հատորում: Հետաքրքրական է, որ Պէպօ Սիմոնեանի արխիւում պահպանուել են նոյն գրողների իր հեղինակած մի քանի անտիպ գրական դիմանկարները: Թլկատինցիի, Ռուբէն Սեւակի, Մելքոն Կիւրճեանի եւ մի քանի այլ հեղինակների գրական դիմանկարները նա գրել է մի քանի անգամ: Բարեբախտաբար, այս ժողովածուն կազմելու համար ընտրելու հնարաւորութիւն կար, բայց, պէտք է խոստովանել, որ ընտրութիւն կատարելը բաւական դժուար էր, որովհետեւ բոլոր նիւթերն էլ շարադրուած էին Պէպօ Սիմոնեանին վայել նոյն մակարդակով, բարեխղճութեամբ, գրողական, բանաստեղծական զգացողութեան եւ գիտական իմացողութեան եւ ճանաչողութեան համադրութեամբ: Իր գրականագիտական այս շարադրանքներում, ինչպէս ինքն է գրել մեր դասական մի հեղինակի մասին, «կը գտնենք իր պահանջքները գրականութենէն, իր դժգոհութիւնները օրուան գրականութենէն»:

Իր նախընտրած հեղինակներից իւրաքանչիւրի հանդէպ Պէպօ Սիմոնեանը ունի առանձնայատուկ մօտեցում: Եթէ «Աղօթք եւ բանաստեղծութիւն Գրիգոր Նարեկացիի «Մատեան ողբերգութեան» մէջ» էսսէն բանաստեղծ Պէպօ Սիմոնեանի խոնարհումն է հայ բանաստեղծութեան անհասանելի մեծութեան առջեւ, ապա «Մտաւորականի տիպար մըՙ Յակոբ Պարոնեան» գրութիւնը Յակոբ Պարոնեանի քաղաքացիական խիզախութեան եւ բարոյական անբասիր նկարագրի ընդգծումն է:

Գրականագէտ Պէպօ Սիմոնեանի նախընտրած ժամանակը 20-րդ դարի սկզբի արեւմտահայ գրականութիւնն է: Մեր գրականութեան պատմութեան այդ ժամանակահատուածի, արեւմտահայ ճանաչուած գրողների ու մտաւորականների մասին հարիւրաւոր գրքեր եւ ուսումնասիրութիւններ են գրուել: Թւում էՙ Պէպօ Սիմոնեանը իր շարադրանքների մէջ մնալու էր այդ սահմաններում: Բայց այստեղ կարեւոր դեր են խաղում բանաստեղծի իր զգացողութիւնն ու հայեացքը: Գրիգոր Զօհրապին, Ռուբէն Սեւակին, Վահան Թէքէեանին նուիրուած էսսէներում, որոնք ընդգրկուած են այս գրքում, նա դասական այս գրողների կեանքի ու կենսագրութեան մէջ ընդգծում է կարեւորագոյն այն հանգամանքները, որոնց ինքը առանձնայատուկ նշանակութիւն է տալիս, որոնք, այլ կերպ ասած, համապատասխանում են բարձր գրականութեան իր ըմբռնումներին, բանաստեղծի իր հաւատոյ հանգանակին:

Այսպէս, օրինակ, մեծ գրողիՙ «նորավէպի իշխանի», իր բառերով ասած` «հայոց Կի տը Մոպասանի», «մեր գրականութեան Չեխովի», Գրիգոր Զօհրապի մէջ ամենից աւելի գրաւում է «կեցուածքի յանդգնութիւնը», «եւրոպական արդի իմաստով գրագէտ լինելը», բարոյական բարձր սկզբունքներով առաջնորդուող հրապարակագիրը, լեզուի հանդէպ Զօհրապի խորապէս լուրջ ու յարգալից վերաբերումը, կեանքում բարոյական բարձր սկզբունքներ հետապնդող գրողն ու հանրային գործիչը:

Ռուբէն Սեւակի եւ Վահան Թէքէեանի գրական դիմանկարները գծելիս գրականագէտը շեշտը դնում է նրանց բանաստեղծական արուեստի վրայ: Պէպօ Սիմոնեանը միշտ էլ առանձնայատուկ վերաբերմունք է ունեցել Ռուբէն Սեւակի անձի եւ գրականութեան հանդէպ, քանիցս գրել է Ռուբէն Սեւակի բանաստեղծութեան մասին, գրախօսել է այն գրքերն ու ստեղծագործութիւնները, որոնք վերաբերում են Ռուբէն Սեւակի կեանքին եւ ստեղծագործութեանը: Այդ գրախօսութիւններից երկուսը ընդգրկուած են այս գրքում:

Վազգէն Շուշանեանի մէջ ուսումնասիրողին գրաւում է նրա ըմբոստ ոգին:

Պէպօ Սիմոնեանի այս գրական դիմանկարներըՙ Գրիգոր Զօհրապ, Ռուբէն Սեւակ, Վահան Թէքէեան, Վազգէն Շուշանեան, գալիս են լրացնելու արեւմտահայ գրողների դիմանկարների իր պատկերասրահը:

Կոստան Զարեանը գրական բարդ ճակատագիր ունեցող գրող է: Նրա անձի ու գրականութեան հանդէպ մեծ մասամբ եղել է վերապահ վերաբերմունք, ինչը այսօր շատ պարզ հանգամանք է, բացատրելի ու հասկանալի. գրողը իր գրականութեամբ միշտ առաջ է եղել իր ժամանակից: Բայց եւ եղել են գրողներ ու մտաւորականներ, որոնք մեծ գրողին ու իր գրականութիւնը ընդունել են անվերապահօրէնՙ միշտ հիացումով ու սքանչացումով, Աւետիս Ահարոնեանից ու Արշակ Չօպանեանից մինչեւ մեր օրերը, մինչեւ Պէպօ Սիմոնեան:

Պէպօ Սիմոնեանը Կոստան Զարեանի գրականութեանը, նրա խմբագրած «Մեհեան» եւ «Բարձրավանք» հանդէսներին, Կոստան Զարեանի հայաստանեան հրատարակութիւններին նուիրել է մի շարք յօդուածներ եւ ուսումնասիրութիւններ:

«Կոստան Զարեանի շուրջ» էսսէն մեծ գրողի ամփոփ դիմանկարն էՙ գրուած իր գրականութիւնը խորապէս ուսումնասիրած, իր գրականութեամբ միշտ հիացող բանաստեղծի ձեռքով:

Գարեգին Ա. կաթողիկոս Յովսէփեանի դիմանկարը շնչում է մեծվայելչութեամբ, իր անձի, գործի ու նկարագրի հանդէպ խորին խոնարհումով ու պատկառանքով: Նրա նկարագրի մէջ Պէպօ Սիմոնեանը ընդգծում է ազգային ու եկեղեցական մեծ գործչի, բացառիկ անհատի իր հանգամանքը. մարդ, որի կեանքն ու գործը օրինակելի են գալիք սերունդների համար:

Պէպօ Սիմոնեանը ստեղծել է նաեւ իր ժամանակակից սփիւռքահայ եւ հայաստանեան գրողների գրական դիմանկարների մի ամբողջ շարք: Դրանք գրուած են տարբեր ժամանակներում, տարբեր առիթներով, բայց դրանց բոլորին միաւորում է հեղինակի ուշադիր ու յարգալիր վերաբերմունքը առարկայի հանդէպ:

Հեղինակների կեանքի ու գրականութեան, նրանց գրական-մշակութային գործունէութեան փայլուն իմացութեամբ են գրուած Օննիկ Սարգիսեանի, Անդրանիկ Ծառուկեանի, Անդրանիկ Անդրէասեանի եւ այլոց գրական դիմանկարները:

Պէպօ Սիմոնեանը միշտ եղել է չափազանց զգայուն հայաստանեան գրական կեանքի երեւոյթների եւ իրադարձութիւնների հանդէպ: Վստահօրէն կարելի է ասել, որ այս առումով Պէպօ Սիմոնյանը իր նմանը չունի արդի սփիւռքահայ գրականութեան մէջ: Նա միշտ էլ անմիջաբար արձագանքել է Հայաստանի գրական ու մշակութային կեանքի իրադարձութիւններին: Այդպէս է գրուել սքանչելի երգչուհի Լուսինէ Զաքարեանի դիմանկարը: Այդպէս են գրուած Գուրգէն Մահարու, Հրաչեայ Քոչարի, Պերճ Զէյթունցեանի, Ստեփան Ալաջաջեանի, Արմէն Մարտիրոսեանի կերպը:

Պէպօ Սիմոնեանի գրական դիմանկարները գրուած են գրողական զգացողութեամբ եւ ընտրուած հեղինակների կեանքի եւ գրականութեան խոր իմացողութեամբ: Այս դիմանկարների եւ դիմաստուերների խոհագրական-փորձագրական բնոյթը շարադրանքներին տալիս է առանձնակի երանգ եւ զգացական հագեցուածութիւն: Անպայման կարեւորագոյն հանգամանք է հեղինակի գրականագիտական եւ բանասիրական գրութիւնների լեզուն եւ շարադրելու արուեստը:

Պէպօ Սիմոնեանի գրական դիմանկարները եւ դիմաստուերները, անկասկած, արդի սփիւռքահայ գրականագիտութեան լաւագոյն էջերից են:

Շատ հետաքրքրական եւ ուշագրաւ են Պէպօ Սիմոնեանի գրախօսութիւնները եւ առհասարակ «գիրք» երեւոյթի շուրջ, «գիրք» երեւոյթի առիթով իր խոհերն ու մտորումները: Պէպօ Սիմոնեանի թողօնների մէջ դրանք նոյնպէս մեծ թիւ են կազմում: Գրախօսականները վկայում են բանաստեղծ-գրականագէտի ուշադիր եւ հոգատար վերաբերմունքը մեր գրականութեան եւ գրական կեանքի ուշադրութեան արժանի երեւոյթների հանդէպ: Իհարկէ, անհրաժեշտ եղաւ այստեղ նոյնպէս ընտրութիւն կատարել: Գրքում ընդգրկուած է Պէպօ Սիմոնեանիՙ մամուլի էջերում տպագրուած կամ բոլորովին անտիպ, սոսկ ձեռագիր գրախօսականների միայն մի մասը:

Վերջը` հաջորդիվ