Տեղադրվել է` 2016-06-17 13:44:32 (GMT +04:00)

Ընթերցված է` 1263, Տպվել է` 4, Ուղարկվել է էլ.փոստով` 0

ԳՐԱԿԱՆՈՒԹԵԱՆ ՃԱՄԲԻ ՈՒՂԵՎՈՐԸ

Երուանդ ՏԷՐ-ԽԱՉԱՏՐԵԱՆ

Սկիզբը` նախորդ համարում եւ վերջ

Առհասարակ գրախօսութիւնը գրականագիտութեան ամենահետաքրքրական եւ փորձաքարային ժանրերից մէկն է: Գրախօսութիւնը գրախօսին հնարաւորութիւն է տալիս ոչ միայն մասնագիտօրէն դիտարկելու գիրքը կամ ստեղծագործութիւնը, այլեւ ընթերցողի առջեւ բացայայտելու իր կարողութիւնները, երեւոյթների խորքը թափանցելու իր կարողութիւնը, իր ինտելեկտը, իր ձիրքն ու ներաշխարհը:

Գաղտնիք չէ, որ արեւմտահայ գրական քննադատութիւնը 20-րդ դարի սկզբին ձեւաւորուել էր հիմնականում ֆրանսիական իմպրեսիոնիստական (տպաւորապաշտ) գրականագիտութեան եւ առանձին հեղինակների (Ռեմի դը Գուրմոն եւ ուրիշներ) ազդեցութեամբ: Եւ քանի որ արեւմտահայ գրականութիւնը 1915-ին ընդհատուեց գրական ընթացքի եւ զարգացումի իր այդ աստիճանի վրայ, սփիւռքահայ գրականութիւնը յետագայում մտածողութեան այդ կերպը ընկալեց իբրեւ գրական օրինակելի եւ թերեւս նախընտրելի աւանդոյթ, իբրեւ թելադրիչ եւ պարտադրող մտածողութիւն: Եւ յետագայ տասնամեակներում գրողներին եւ գրական երկերը գնահատելիս սփիւռքահայ հեղինակները առաջնորդւում էին հիմնական անհատական զգացողութեամբ եւ կրաւորական տպաւորականութեամբ:

Պէպօ Սիմոնեանը իր գրախօսականներում հրաշալի համադրում է բանաստեղծական զգացողութիւնը, տպաւորական ընկալումը գրականագիտական վերլուծութեան եւ գիտական-քննական հայեացքի հետ: Նման մօտեցումը Պէպօ Սիմոնեանի գրախօսականները շահեկանօրէն զատում է սփիւռքահայ գրական միջավայրի նման բազմաթիւ եւ բազմապիսի այլ նիւթերից:

Ուշադրութեան արժանի է նաեւ այն իրողութիւնը, որ Պէպօ Սիմոնեանը առանձնապէս բծախնդիր է քննութեան եւ դիտարկութեան արժանի հեղինակներին եւ գրքերը ընտրելիս: Պէպօ Սիմոնեանը նախընտրում է այն գրքերն ու ստեղծագործութիւնները, որոնք ոչ միայն իրենք գրական եւ գեղարուեստական վաւերական արժէքներ են, այլեւ որոնց շուրջ եւ որոնց առիթով ինքը ասելիք ունի: Գրախօսողի համար կարեւոր է դառնում ոչ միայն կարեւոր իմաստների ընդգծումը, այլեւ իր գրողական, հեղինակային ասելիքը:

Այդպիսի գրախօսականներ են Զապէլ Եսայեանի «Նամականի»ի, Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոս Գարեգին Բ.ի «Հող, Գիր, Մարդ», Անդրանիկ Ծառուկեանի «Երազային Հալէպը», «Մեծերը եւ... միւսները» եւ այլ գրքերի գրախօսականները: Դրանցում Պէպօ Սիմոնեանի խօսքը ճկուն է, պատկերաւոր, արտայայտիչ, հիմնաւորուած եւ համոզիչ: Նա կարողանում է իւրաքանչիւր հեղինակի եւ գրքի համար գտնել ուրոյն մօտեցում, իւրայատուկ խօսքեր, իր ասելիքը կառուցում է ըստ գրախօսուող գրքի կամ ստեղծագործութեան ներքին թելադրանքի: Եւ դրա շնորհիւ իր գրախօսութիւնները նման չեն մէկը միւսին, առանձնանում են մտայղացումով, մատուցումով եւ շարադրանքով: Եւ սա, իհարկէ, գրախօսութեան ժանրի կարեւոր առանձնայատկութիւնն է եւ Պէպօ Սիմոնեանի գրախօսական յօդուածների գրականագիտական արժանիքը:

Սփիւռքահայ արդի գրականութեան մէջ թերեւս չկայ այլ մի գրող, որ այդքան էջեր, այդքան ուշադրութիւն նուիրած լինի մեր ժողովրդի համար, մեր ազգային գիտակցութեան, մեր գոյութեան եւ մեր լինելութեան համար այնքան կարեւոր հասկացութիւնների եւ ըմբռնումների, որպիսիք են հայրենիքը, լեզուն եւ ազգութիւնը: Ըստ Պէպօ Սիմոնեանիՙ մեր գրականութեան առանձնայատուկ բնոյթը մատնանշող այս հասկացութիւնները աւելին են, քան սովորական ըմբռնումը, քան փիլիսոփայական կամ իմացաբանական պատկերացումները: Դրանք մեր գոյութեան, մեր լինելութեան իրական ու ճակատագրական նախահիմքերն են:

Պէպօ Սիմոնեանին մեծապէս յուզում է արտերկրում ապրող հայի վերաբերմունքը հայրենիքի հանդէպ. գաղտնիք չէ, որ տարբեր երկրներում, տարբեր քաղաքական համակարգերում եւ տարբեր հանրային-մշակութային միջավայրերում յայտնուած տարբեր ճակատագիր ունեցող մարդկանց անհատականութիւնն ու նկարագիրը ձեւաւորւում է իւրովի: Պէպօ Սիմոնեանը հմուտ հոգեբանի պէս վերլուծութեան է ենթարկում սփիւռքահայի կեանքի ուղին, միջավայրը, հոգեբանութիւնը, իր կեանքի ընկերային, հոգեկան եւ նոյնիսկ քաղաքական մղումներն ու ազդակները, տեսնում է ներքին հակասութիւնները, բարդ իրավիճակներն ու հոգեվիճակները, որոնք կարող են հասցնել հայրենիքի ուրացմանը («Հայրենիքի հասկացողութիւնը սփիւռքահայ մտածողութեան մէջ»):

Ահա, այս բոլորի հետ կապուած ծնւում են նոր եւ բարդ խնդիրներ, որոնք չափազանց կարեւոր են հայկական կեանքի եւ գոյութեան շարունակութեան համար: Սփիւռքահայութեան կեանքի մեծագոյն խնդիրներից մէկը, ինչպէս արդարօրէն նկատում է Պէպօ Սիմոնեանը, ազգային ինքնութեան պահպանման խնդիրն է: «Ոչ միայն առանձնապէս որեւէ հայ գաղութի, այլեւՙ ամբողջ հայկական սփիւռքի հիմնական հարցերէն է ազգային ինքնութեան պահպանումը»,- գրում է նա:

Այս գրքում ընդգրկուած լաւագոյն յօդուածներից մէկը «Հայկական ինքնութեան պահպանման ռազմավարութիւնը» յօդուածն է: Հեղինակը մանրակրկիտ վերլուծութեան է ենթարկում խնդիրը, երեւան է հանում սփիւռքահայ կեանքի ներքին բարդութիւններն ու հակասութիւնները եւ առաջադրում է ազգային ինքնութեան պահպանման անհրաժեշտ ռազմավարութեան կարեւորագոյն գործօնները. «Որո՞նք են Սփիւռքի մէջ ազգային ինքնութեան պահպանման ռազմավարութեան գործօնները. ընտանիքը, եկեղեցին, հայկական դպրոցը (կիրակնօրեայ, միօրեայ, ամէնօրեայ), լեզուն, հայրենիքը»: Այս խորունկ յօդուածի եւ գրքում ընդգրկուած միւսՙ նոյնքան հետաքրքրական, մտահոգութիւններով լեցուն եւ վերլուծական բնոյթով առանձնացող գրութիւնների շարադրանքի մէջ կարեւոր դեր ունի Պէպօ Սիմոնեանիՙ տասնամեակների մանկավարժական աշխատանքի տուած ճանաչողական հմտութիւնն ու փորձը:

Պէպօ Սիմոնեանը մէկն է այն մարդկանցից (հայաստանցի թէ սփիւռքահայ), որոնք Հայաստանի անկախութիւնը ընկալել եւ ապրել են անձնական երջանկութեան պէս: Իրականացել է հայ մարդու դարաւոր իղձը: Հայաստանի անկախութեանն է նուիրուած «Հայրենի հողին երազանքը...» եռամաս հրաշալի էսսէն: «Հողն ալ կ՛երազէ եւ հողին երազանքը ընդհանրական ոլորտներու մէջ կը թեւածէ: Կ՛ընդգրկէ ազգը իր ամբողջականութեամբ եւ անոր հաւաքական ձգտումներուն համընդհանուր տարողութեամբ: Նեղ տարածքով թէ ընդարձակ սահմաններով հողի երազանքին ծիրը լայն է եւ իր հորիզոնները հեռուին կը նային... Ապագային կ՛ուղղուին յաւերժութեան հեռանկարներով...»:

«Հողին վսեմագոյն երազանքըՙ անկախութիւնը նուաճուած է»,- արձանագրում է Պէպօ Սիմոնեանը: Բայց խնդիրը, ինչպէս արդարացիօրէն նկատում է էսսէի հեղինակը, դրանով չի աւարտւում: Նա մեծ սրտացաւութեամբ, յուզումով ու տագնապով է խօսում ազգային, պետական ու քաղաքական այն խնդիրների մասին, որոնք ծառացած են մեր նորանկախ պետութեան ու մեր յոգնաբեկ ժողովրդի առջեւ: Պէպօ Սիմոնեանը մատնանշում եւ խօսում է հողահաւաքութեան, երկրի ներքին միասնականութեան, ժողովրդի հոգեւոր, մտաւոր եւ ֆիզիքական ուժերի միասնութեան եւ համահաւաքութեան, բայց եւ մեր նահանջի, հայրենիքը լքել-հեռանալու, ընկերային դժուարութիւնների ու մեր դժուարին կեանքի մասին: Իր մտահոգութիւնները հայրենիքի նուիրեալ զաւակի, ժողովրդի մարդու անկեղծ ապրումներն են, տագնապ հայրենիքի ու ժողովրդի ներկայի եւ ապագայի համար: Իր խօսքի մէջ դառնութիւն եւ ցաւ կայ, հիասթափութեան երանգ եւ յուսախաբութեան շեշտ, բայց եւ կայ ներքին խոր հաւատ երկրի ու ժողովրդի հանդէպ: Իր դիրքորոշումը ազնիւ քաղաքացու եւ մտաւորականի եւ, որ կարեւորն է, հայրենիքի լիիրաւ զաւակի դիրքորոշում է: Հայաստանի անկախութեամբ ջնջւում են Հայաստանի եւ Սփիւռքի զատող սահմանները. Հայաստանը բոլոր հայերի, աշխարհասփիւռ հայերի մէկ-միասնական հայրենիքն է:

Թւում է, թէ «Հայրենի հողին երազանքը...» էսսէի անմիջական շարունակութիւնն է «Հայրենիքը, հայրենասիրութիւնը եւ... հացը» յօդուածըՙ դառնաղի խոհերով եւ ծանր մտատանջութիւններով լեցուն: Պէպօ Սիմոնեանը, որի ե՛ւ բանաստեղծական գրքերը, ե՛ւ էսսէներն ու գեղարուեստական ակնարկները մշտապէս առանձնացել են Հայաստանի հանդէպ անվերապահ սիրով, հիմա խօսում է այն մասին, թէ ինչպէս է «աղճատումի եւ այլասերումի զառիթափին» հասած հայրենիքը կորցնում իր հմայքը: Տագնապի ձայնը գալիս է անհուն սիրոյ եւ ցաւի խորքերից: Հայրենիքի զաւակը, հայ բանաստեղծը, ժողովրդի մտաւորականը բարոյական մեծ իրաւունք ունի խօսելու մեր իրականութեան ներքին հակասութիւնների, մեր աններելի սխալների, մեր անգէտ եւ կիսագրագէտ կառավարիչների, մեր այսօրուայ անհեռատես ու անիմաստասէր իշխանների ու զանազան տանուտէրերի վարքի մասին: Եւ ո՞վ պէտք է խօսի այս ամէնի մասին, եթէ ոչ հայ գրողն ու մտաւորականը:

Բանաստեղծ Պէպօ Սիմոնեանի մեծագոյն մտահոգութիւններից մէկը մշտապէս եղել է հայոց լեզուի այսօրուայ վիճակը եւ մանաւանդ արեւմտահայերէնի խնդիրը: Այսօր հայոց լեզուի խնդիրը դուրս է եկել զուտ մշակութային սահմաններից եւ ձեռք է բերել աւելի խոր իմաստ եւ նշանակութիւն: Վահան Տէրեանը մեր լեզուն համարում էր «մեր ինքնութեան մեծագոյն նշանը»: Հայոց լեզուի խնդիրը այսօր նոյնացել է հայրենիքի գաղափարի եւ ազգային ինքնութեան ըմբռնումի հետ: Պէպօ Սիմոնեանի ամենամեծ տագնապը կապուած է արեւմտահայերէնի այսօրուայ վիճակի եւ յետագայ ճակատագրի հետ: Արեւմտահայերէնի ճակատագիրը ակնյայտօրէն վտանգուած է: Այսօր արեւմտահայերէնը աներկիր եւ անժողովուրդ լեզու դառնալու վտանգի մէջ է: Արեւելահայերէնն էլ, իր հերթին, աղաւաղումների, աղճատման, անգրագիտութեան պատճառած անդառնալի վթարների մէջ է: Պէպօ Սիմոնեանիՙ արեւմտահայերէնի այսօրուայ վիճակին ու վաղուայ ճակատագրին նուիրուած տասնեակ գրութիւններից գրքում ընդգրկուած է երեք յօդուած: Դրանք լիակատար պատկերացում են տալիս այն լուրջ հարցադրումների մասին, որոնք արծարծում է Պէպօ Սիմոնեանըՙ դրանք դարձնելով արդի մեր իրականութեան առաջնահերթ ու կարեւորագոյն խնդիրները:

Պէպօ Սիմոնեանը մէկն էր մեր այն գրողներից, որ խորապէս են ապրել հայ գրական-մշակութային կեանքի ամէն մի երեւոյթը, գրական կեանքի ելեւէջումները, ամենայն լրջութեամբ են վերաբերուել գրական կեանքի բոլոր անցուդարձերին: Այդպիսին էր ինքը կեանքում, գրական առօրեայում, եւ այդ են վկայում «Էջեր եւ նիւթեր գրականութեան» երկհատորեակի Բ. հատորում տպագրուած իր յօդուածները, ելոյթները եւ հաղորդումները: Այդ են վկայում եւ հաստատում նաեւ իր արխիւում եղած բազմապիսի նիւթերը, որոնց մէջ կան անտիպ յօդուածներ, դասախօսութիւնների շարադրանքներ, զանազան այլ գրութիւններ, որոնց մի մասը ընտրողաբար ընդգրկուած է այս գրքում:

Պէպօ Սիմոնեանը մի առանձնակի ուշադրութեամբ էր վերաբերւում լիբանանեան հայ գրական կեանքին, որի կենտրոնական դէմքերից մէկն էր եղել ինքը տասնամեակներ շարունակ: Իր խորապէս լրջմիտ եւ պատասխանատուութեան զգացումով առլեցուն վերաբերմունքը փաստօրէն իր խոր ակնածութիւնն էր հայ գրի ու գրականութեան, հայ գրաւոր մշակոյթի հանդէպ եւ գրողի, մտաւորականի դերի ու նշանակութեան իր գիտակցումը: Պէպօ Սիմոնեանը արդարացիօրէն սփիւռքահայ կեանքի կարեւորագոյն գործօններից մէկն է համարում գրականութիւնըՙ նրան յատկացնելով հայապահպանման, հայ ազգային ինքնագիտակցութեան ձեւաւորման եւ ամրապնդման վիթխարի դեր եւ նշանակութիւն:

1977 թուականին կարդացած իր հրապարակային մի կարեւորագոյն դասախօսութեան մէջ («Լիբանանահայ գաղութի մշակութային կեանքի վերականգնումը եւ աշխուժացումը») Պէպօ Սիմոնեանը, վերլուծելով լիբանանեան պատերազմի հետեւանքով լիբանանահայ գրական-մշակութային կեանքի իրական վիճակն ու դրութիւնը, շեշտը դնում է այդ կեանքի վերականգնման եւ ամրապնդման անհրաժեշտութեան վրայ, դա համարելով համայնքի կեանքի կազմակերպական կարեւորագոյն գործօններից մէկը: Հեղինակը նաեւ մատնանշում է գրական կեանքի վերականգնման հնարաւոր միջոցներն ու ուղիները:

Լիբանանահայ գրական կեանքի աշխուժացման ու վերականգնման ընթացքի մէջ Պէպօ Սիմոնեանը կարեւորագոյն տեղ է յատկացնում գրական քննադատութեանը («Մեր գրական քննադատութեան մասին»): Քննադատութիւնն է, որ ուղղորդում է գրական զարգացումը, արժեւորումներ է կատարում, չափանիշեր է ձեւաւորում, ուղենիշեր է կարգում: Եւ գրական-մշակութային կեանքի ընդհանուր ընթացքի մէջ Պէպօ Սիմոնեանը կարեւորում է հայ գրական մամուլի դերակատարութիւնը: Գրական մամուլն է, որ արտացոլում է առօրեայ գրական կեանքը, գրական մամուլի էջերում է, որ յստակօրէն երեւում են գրական կեանքի մղումներն ու միտումները («Լիբանանահայ գրական մամուլի մասին»):

Վերջապէս, չափազանց կարեւոր հարց է, թէ ի՞նչ յարաբերութեան մէջ է հայ մարդը Լիբանանի ժողովրդի, երկրի եւ իրականութեան հետ: Լիբանանը տեղի հայութեան երկրորդ հայրենիքն է, երկիր, որ առանձնակի սիրով, յարգանքով եւ հոգատարութեամբ է վերաբերուել հայութեանը, հայ համայնքին, հայ եկեղեցու, հայկական ազգային կեանքի կարեւորագոյն երեւոյթներին: Լիբանանահայը միշտ իրեն զգացել է եւ եղել է երկրի լիիրաւ քաղաքացին: Ահա, այս եւ նման այլ հարցերի է նուիրուած Պէպօ Սիմոնեանի «Լիբանանահայութեան դերակատարութեան պատմական հոլովոյթը» յօդուածը:

Կեանքի վերջին տարիներին, երբ գրողն ու բազմավաստակ մանկավարժը հանգստի էր կոչուած, մանաւանդ այն տարիներին, երբ առողջական վիճակի պարտադրանքով ստիպուած էր մեծաւ մասամբ տանը մնալ, հետեւապէսՙ լինել մենակ, առանձնութեան մէջ, նա իր գրասեղանի առջեւ աւելի ու աւելի էր տրւում խոհերի եւ մտորումների: Պատահական չէ, որ այդ տարիներին մամուլի էջերում յայտնուած իր տասնեակ գրութիւնները խորագրուած են «Խոհեր» կամ «Մտորումներ» եւ կամ հրապարակուած են այդ խորագրի ներքո: Գրողի թողօնների մէջ այդպիսի նիւթերը շատ են: Այս գրքում ընդգրկուածները հիանալի պատկերացում են տալիս գրողի մտաւոր աշխատանքի, հետաքրքրութիւնների, իրեն յուզող հարցերի ու խնդիրների մասին: Ինչպէս ինքըՙ գրողն է նկատում, իր խոհերի առանցքը մնում է մարդը:

Իր այս խոհերում եւ մտորումներում Պէպօ Սիմոնեանը հայեացքը արտաքին աշխարհից դարձնում է դէպի մարդու ներաշխարհը, դէպի մարդկային էութեան ընդհանուր եւ անհատական գծերին ու յատկութիւններին, մարդկային նկարագրի թաքուն եւ ակներեւ կողմերին: Իրականում Պէպօ Սիմոնեանի հայեացքը նորից ուղղուած է շրջապատող կեանքին եւ իրականութեանը, միայն թէ այդ հայեացքը հիմա անցնում է մարդկային ներքին էութեան, մարդու ներաշխարհի ոսպնեակի միջով:

Այս խոհերն ու մտորումները ընթերցողի առջեւ բացում են գրողի ներքին ապրումների, արտաքին աշխարհի հետ ունեցած այլեւս հիմնականում միայն խոհական-մտային-վերլուծական կապերի, իր մտահոգութիւնների սահմանները: Գրողը մտորում է ոչ միայն հայ կեանքին ու հայ իրականութեանը վերաբերող հարցերի շուրջ: Նրան մտահոգում է այն ամէնը, ինչ վերաբերում է առհասարակ մարդկութեանը: Իր մտորումների եւ խոհերի մէջ տեղ ունեն ե՛ւ մոլորակի քաղաքական կեանքն ու քաղաքական իրադարձութիւնները, ե՛ւ մարդկութեան ընկերային հարցերն ու յարաբերութիւնները, ե՛ւ ազգերի ու ժողովուրդների մշակութային կապերն ու փոխադարձ հետաքրքրութիւնները եւ էլի շատ ու շատ բան: Գրողական այս վերաբերմունքը Պէպօ Սիմոնեանը դրսեւորել է նախորդ տարիներին գրուած իր բազմաթիւ յօդուածներում եւ էսսէներում, որոնք հրապարակուել են իր նախորդ գրքերում:

Գրողին մեծապէս յուզում են սփիւռքահայութեան հոգեբանութեան մէջ կատարուող փոփոխութիւնները, որոնք, ցաւոք սրտի, յաճախ եւ մեծ մասամբ տանում են դէպի ուծացում, հեռացում ազգային նկարագրից եւ ինքնութիւնից:

Զարմացնում եւ հիացնում է կեանքի վերջին տարիներին առողջական դժուարին վիճակի մէջ գտնուած գրողի հոգեկան տոկունութիւնը, որ արտայայտուել է կեանքի հանդէպ գրողի եւ բանաստեղծի իր գործուն եւ նախանձախնդիր վերաբերմունքի մէջ, ինչը յստակ երեւում է հեղինակի խորունկ եւ խորախորհուրդ խոհերում ու մտորումներում:

Գրքի վերջին բաժինը խորագրուած է «Յուշերու բեկորներ»: Սա գրքի ամենայուզիչ բաժինն է: Յուզիչ է ամենից առաջ այն առումով, որ վերջին տարիներին առողջութեան պատճառով դրսի աշխոյժ կեանքից կտրուած եւ շատ յաճախ իր խոհերին ու մտորումներին տրուած գրողի մէջ արթնանում են անցեալի տպաւորութիւններն ու հին օրերի յիշողութիւնները: Սփիւռքահայ գրականութիւնը յուշագրութեամբ առանձնապէս հարուստ չէ: Եւ առհասարակ, սփիւռքահայ գրական միտքը, ցաւոք սրտի, անփոյթ է եղել գրողների անձնական կեանքի վկայութիւնների, նամակների եւ այն ամենի հանդէպ, ինչը ուղղակիօրէն կամ անուղղակիօրէն կապուած է եղել համայնքի իրական կեանքին ու պատմութեանը: Ինձ թւում է, թէ դա կարելի է հասկանալ եւ բացատրել: Հայ մարդիկ, հայ ընտանիքները ապրել են շատ ծանր պայմաններում, զանազան «քեմփ»երում եւ պատսպարաններում, ուստի եւ հաճելի չի եղել անդրադառնալը անցեալ դաժան ու դժուարին կեանքին ու ժամանակներին: Հոգեբանական խոչընդոտը, հաւանաբար, վիթխարի դեր է խաղացել այս հարցում: Այնուամենայնիւ, սփիւռքահայ կեանքը արտացոլող կամ պատկերող պահպանուած ոչ մեծածաւալ, երբեմն հատուածային եւ կցկտուր յուշերը բացառիկ արժէք եւ նշանակութիւն ունեն: Պատահական չէ, որ այդքան սիրելի են, օրինակ, Անդրանիկ Ծառուկեանի «Մանկութիւն չունեցող մարդիկ» եւ «Երազային Հալէպը» գրքերը:

Պէպօ Սիմոնեանը երբեք չի խօսել յուշեր գրելու մասին. ես որ նման բան չեմ յիշում մեր բազմաթիւ-բազմաժամ զրոյցներից: Գրողները առհասարակ չեն սիրում ո՛չ խօսել յուշ գրելու մասին եւ ո՛չ էլ յուշեր գրել: Հաւանաբար յուշեր գրելու միտքը, գաղափարը համադրւում է խոր ծերութեան մտքի հետ, ինչին մարդը դժուար է համակերպւում կամ թէ կեանքի հետ ստեղծագործական հաշիւները փակելու հետ, ինչի հետ միշտ շատ դժուար է հաշտուել: Եւ այնուամենայնիւ, Պէպօ Սիմոնեանը գրի է առել իր վաղ պատանեկութեան եւ ուսման տարիների հետ կապուած յուշերի հատուածներ, որոնք շատ պատկերաւոր են, թախծալի եւ բանաստեղծական:

Փոխարէնը շատ լուսաւոր եւ պայծառ են բանաստեղծ Պարոյր Սեւակին եւ նշանաւոր բանասէր, գիտնական Մօրուս Հասրաթեանին նուիրուած յուշերը: Պէպօ Սիմոնեանը կարողացել է տեսնել եւ զգալ նշանաւոր այս անձանց հարուստ խառնուածքը, հոգեկան գեղեցկութիւնը, մարդկային ջերմ եւ յուզիչ նկարագիրը: Միայն ափսոսալ կարելի է, որ այդ յուշերը ծաւալով մեծ չեն:

«Յուշեր եւ տպաւորութիւններ ուսուցիչ եւ ուսուցչապետ Բենիամին Ժամկոչեանէն» յուզիչ գրութիւնը ոչ միայն ճշմարտացիօրէն ներկայացնում է տիգրանակերտցի յայտնի մանկավարժին, այլեւ ընթերցողի առջեւ բացայայտում է ուսուցչական ասպարէզի եւ ուսուցչական գործի հմուտ գիտակ, երկարամեայ մանկավարժ Պէպօ Սիմոնեանի մանկավարժական ըմբռնումները:

Իր գրական ու մշակութային ընկերների ու բարեկամների, նշանաւոր մարդկանց հետ իր հանդիպումների մասին քիչ գրառումներ է թողել Պէպօ Սիմոնեանը, բայց այն, ինչ մնացել է եւ կայ իր ձեռագրերում, նամակներում ու զանազան գրառումներում, չափազանց կարեւոր է եւ արժէքաւոր:

***

Այս ժողովածուն յստակ եւ ամբողջական պատկերացում է տալիս բանաստեղծ, գրականագէտ, մշակութաբան, հմուտ մանկավարժ, հանրային գործիչ Պէպօ Սիմոնեանի վերջին տասնամեակների գրողական կեանքի եւ գործունէութեան, հետաքրքրութիւնների շրջանակի ու սահմանների, իր հոգեկան ապրումների, ստեղծագործական տուայտանքների, իր համակրանքների, ուրախութիւնների եւ, ինչու չէ, նաեւ իր դառնութիւնների եւ հիասթափութիւնների, իր ցաւերի եւ մտահոգութիւնների մասին: Եւ ուշագրաւն ու արժէքաւորը այս ամենի մէջ այն է, որ այդ բոլորը չեն մնում սոսկ անհատական-անձնական ապրումների սահմաններում. այդ բոլորը հայկական-ազգային կեանքի արտացոլում են բանաստեղծի ներաշխարհում եւ բանաստեղծի խորապէս մարդկային արձագանքը իր ապրած կեանքին ու ժամանակին:

Այս ժողովածուն ցոյց է տալիս եւ հաստատում է, որ բանաստեղծ եւ գրականագէտ Պէպօ Սիմոնեանը իր ողջ կեանքում, բոլոր պայմանների մէջ, միշտ եղել եւ մնացել է գրականութեան ուխտաւորը, միշտ եղել եւ մնացել է գրականութեան ճամբուն վրայ...