ԷԼԴԱ ԳՐԻՆ. ՀԱՅ ԳՐՈՂԸՙ ՄՈՍԿՈՎՅԱՆ ՄԱՆԿՈՒԹՅԱՄԲ Արծվի ԲԱԽՉԻՆՅԱՆ «Նա գրո՛ղ կդառնա» ասել է ինքըՙ Մաքսիմ Գորկին։
Հոկտեմբերի 27-ին ավարտվեց մեր քաղաքին, մեր իրականությանը, մեր գրականությանը գույն տվող մարդկանցից մեկիՙ Էլդա Գրինի երկրային կյանքի ուղին... Այդ առթիվ որոշ կրճատումներով թարգմանաբար ներկայացնում եմ ճանաչված գրողի եւ հոգեբանի հետ իմ վարած զրույցը, որը լույս է տեսել 2012-ին, Մոսկվայում հրատարակվող «Ինիե բերեգա» («Այլ ափեր») հանդեսում (թիվ 2):
Ոչ հայկական անունով հայ գրող եւ հոգեբան Էլդա Գրինին ճանաչում են հազարավոր երեւանցիներ: Ութսունն անց տարիքում էլ նա մնում է ամենափնտրված մասնագետներից մեկն իր գործունեության բոլոր ոլորտներումՙ գրականություն, հոգեբանություն, դատական փորձաքննություն: Ավելի քան կես դար նա դասավանդում է Երեւանի պետական համալսարանում, եւ Հայաստանի մայրաքաղաքում հումանիտար գիտություններ ուսանող բազմաթիվ սերունդներ միշտ հիշում են նրա դասախոսությունները, որ կարդում է գրավիչ արտաքինով, մեղմ, գրեթե մանկական ձայնով այդ տպավորիչ տիկինը: Ավելի քան կես դար շարունակ նրա պատմվածքները հրատարակվում են Հայաստանի հայալեզու եւ ռուսալեզու մամուլում. սովորաբար հակիրճ, բովանդակալից ստեղծագործություններ մեր ժամանակակիցների մասին, որոնցում հմտորեն ներհյուսված են կենցաղային, առօրեական նկարագրությունները եւ նուրբ հոգեբանական նրբերանգները: Իսկ իրՙ Էլդա Գրինի մեջ ներդաշնակորեն միահյուսված են ստեղծագործ անձը, գրողը, գիտնական-դասախոսը, դատաբժշկական փորձագետը, ինչպես նաեւ գեղեցիկ կինը, մայրը եւ տատիկը: Մի ժամանակ նա եղել է անթագակիր «Միսս Երեւանը», եւ հիմա էլ նրա տեսքն անտարբեր չի թողնում: Երեւանի պետական համալսարանի պրոֆեսոր Էլդա Աշոտի Գրինը հեղինակ է պատմվածքների 13 ժողովածուի: Նրա «Ձեռքերը» պատմվածքը 2010-ին Երեւանում առանձին գրքով հրատարակվել է 35 լեզուներով: Մեր զրույցը տեղի ունեցավ նրա հյուրասենյակում, որի պատերը ծածկված են գեղանկարներով: Տիկին Էլդան նոր էր վերադարձել աշխատանքից. այդ օրը դատաբժշկական փորձաքննություն էր անցկացրել երեք քրեակատարողական հիմնարկներում... - Տիկին Էլդա, դուք ստեղծագործում եք հայերեն եւ ռուսերեն: Ռուսերեն գրել են ե՛ւ ղըրղըզ Չինգիզ Այթմատովը, ե՛ւ մոլդովացի Իոն Դրուցեն... Ինչո՞ւ նրանց ռուսերեն գրված ստեղծագործությունները, այնուամենայնիվ, մաս չեն կազմում ռուս գրականության: - Եթե կատակենք, ապա ռուսներին իրենց գրողները բավական են: Սակայն որոշ մարդիկ այլ կերպ են կարծում: Օրինակ, Լիբեր Դվորժակը եւ Յան Մերտինովան, որ չեխերեն են թարգմանել իմ «Սպիտակ թռչուններ» գիրքը, տպագրված Պրահայում 2006-ին, նախաբանում նշել են, որ կոմունիստական վարչակարգի օրոք գրված պատմությունները պակաս հետաքրքրական չեն վերջին տարիների ստեղծագործություններիցՙ գրված լինելով այլ տեսանկյունից, քան ռուսական գրականության մեջ է: Բայց բանը միայն լեզուն չէ: - Ձեր մանկությունն անցել է Մոսկվայում: Ձեր ընտանիքը երկլեզո՞ւ էր, թե՞ խոսում էիք միայն մեկ լեզվով եւ ռուսների մեջ դուք ձեզ, ամեն դեպքում, զգո՞ւմ էիք ոչ ռուս... - Մանկուց, իհարկե, ես գիտեի, որ հայ եմ: Դա բնավ զարմանալի չէր: Չէ՞ որ բակի երեխաների մեջ կային թաթարներ, ուկրաինացիներ, հրեաներ, լեհեր... Ծնողներս թիֆլիսահայեր էին, ռուսական կրթություն էին ստացել եւ հետագայում սովորել էին Մոսկվայում, երկուսն էլՙ հանքարդյունաբերության ակադեմիայում: Հայրս նաեւ ավարտել էր կարմիր պրոֆեսուրան, հետո դարձավ պրոֆեսոր նույն ակադեմիայում եւ Նավթի համամիութենական գիտահետազոտական ինստիտուտի տնօրենը: Ընտանիքում խոսում էինք միայն ռուսերեն: Այն մեծ դժբախտությունը, որ բաժին հասավ մեզՙ հորս ձերբակալությունն ու աքսորը 1936-ին (որից հետո ստիպված տեղափոխվեցինք Երեւան, որտեղ երբեք չէինք եղել), ունեցավ նաեւ մի դրական կողմՙ ես հայտնվեցի հայկական միջավայրում, սովորեցի կարդալ, գրել ու խոսել հայերեն, եւ, որ ամենակարեւորն է, հասկացա, թե ովքեր են հայերը: Չնայած որ սկզբում ես այստեղ ինձ լուսանցքում էի զգում (եւ այդ զգացողությունը մինչ օրս մի քիչ մնացել է իմ մեջ), բայց ամեն դեպքում ես դարձա հայ գրող, թեկուզՙ երկլեզու: - Եվ որտեղի՞ց է Գրին ազգանունը: - Հորս ազգանունը Գրիգորյան էր, նա եղել է հեղափոխականՙ Մոսկվայում Գրին կեղծանունով (բաղկացած ազգանվան առաջին երեք եւ վերջին տառերից): Երբ ես ծնվել եմ, ի հիշատակ իր հեղափոխական գործունեության, ինձ «ժառանգություն» է մնացել հորս հեղափոխական անունը: Այն ինձ թե՛ օգնում է, թե՛ խանգարում: Խանգարում է, որովհետեւ երբեմն իմ հայրենակիցները կարծում են, որ ես հայուհի չեմ: Օգնում է... երբ դեռ դպրոցական էի, մի անգամ աղբ թափելիս հանկարծ տեսա, որ գետնի վրա ընկած է վառ կապտագույն կազմով մի գիրքՙ «Ա. Գրին, Պատմվածքներ» մակագրությամբ: Հայրս ասել էր, որ եղել է այդպիսի մի ֆանտաստ գրող, եւ ես այդ կազմը կրծքիս սեղմած վազեցի տուն ու թաքցրիՙ որպես մասունք: Մի տեսակ համոզվեցի, որ քանի որ մեր ազգանունները նույնն են, ես նույնպես գրող կդառնամ: - Իսկ ի՞նչ է, գրող դառնալը մանկության երազա՞նք էր: - Իհա՛րկե: Մանկության տարիներին ես գիշերն արթնանում էի ու բանաստեղծություններ էի գրում: Դրանք բոլորին ուրախացնում էին, ինչն ինձ շատ էր ոգեւորում: Օրինակ, երբ որոշ ժամանակ պառկեցի Բոտկինյան հիվանդանոցում, բաժանմունքի վարիչը բուժքրոջը հանձնարարեց արտագրել իմ «Երեք ճանճերը» բանաստեղծությունը, տեղադրել շրջանակի մեջ եւ կախել պատիցՙ որպես խրատ բոլորին: - Ձեր առաջին գրական քայլերը քաջալերող եղե՞լ է: - Եղել է, այն էլ ոչ այլ ոք, քան Մաքսիմ Գորկին: Հայրս լավ հարաբերությունների մեջ էր Գորկու հետ, եւ մի անգամ, երբ ես հինգ-վեց տարեկան էի, ինձ տարավ նրա մոտ: Ինձ խնդրեցին կարդալ բանաստեղծություններս, ու ես կարդացի այս նույն «Երեք ճանճերը»: Հիշում եմ Գորկու շատ վառ կապույտ աչքերը (կամ դրանք ինձ այդպիսին թվացին), բայց ինձ ցնցեցին նրա բեղերը: Երբ ավարտեցի արտասանությունը, Գորկին ասաց. «Նա գրո՛ղ կդառնա, ինչպես այն սատանայի տիկնիկ Լիդիա Սեյֆուլինան»: Գորկուն տեսել եմ երկու անգամ: Երկրորդ անգամ հորս հետ կրկին նրա հյուրը եղանք, հետո բոլորս գնացինք զբոսայգի, որտեղ հայրս պիտի բանախոսեր: Ես նկատեցի, որ շատ կարեւոր լսարան է հավաքվել, մեծ թվով լուրջ, մորուքավոր քեռիներ: Հայրս տանը կատարելագործում էր իր ճարտասանությունը, եւ մի այդպիսի պարապմունքի ժամանակ մայրս նրան ասաց. «Դու երբեմն «աքլորիկներ» ես բաց թողնում»: Այնպես որ զբոսայգում կանգնած ուշադիր նայում էի հորս, որ բաց չթողնեմ նրա բերանից թռչող աքլորիկներին: Երբ դասախոսությունն ավարտվեց, Գորկին հորս ասաց. «Աշոտ Դավիդովիչ, դստրիկդՙ ապագա գրողը, այնպես ուշադիր էր լսում դասախոսությունդ», չիմանալով, որ ես պարզապես սպասում էի աքլորների դուրս թռչելուն: Երբ Գորկին մահացավ, թերթում տեսա նրա լուսանկարը ու դառնացած ողբացի նրա մահը ... - Ձեր ստեղծագործություններում հաճա՞խ եք վերադառնում մոսկովյան մանկությանը: - Որոշ պատմություններում, հատկապեսՙ «Մարտիրոս Սարյան. Ծաղիկներ» էսսեում: Զարմանալի է, որ այդ պատմությունները հատուկ դուր են գալիս ընթերցողներին, քանի որ, հնարավոր է, ես մեծ սիրով եմ նկարագրել իմ կյանքի այդ էջերը: - Բայց ոչ միայն մոսկովյանը: Ձեր գրականության մեջ առկա է 1930-ականների Թիֆլիսի եւ հատկապես Երեւանի 1960-1980-ական թվականներիՙ այլեւս գոյություն չունեցող կոլորիտը, որ զգացվում է շատ վառՙ բոլոր գույներով ու նրբերանգներով: Իմ կարծիքով, այդ կոլորիտը մնաց միայն հին հայկական ֆիլմերում, երգերում ու նաեւ ձեր պատմվածքներում... - Երեւանն իմ երկրորդ հայրենիքն է, եւ այս քաղաքում ամեն ինչ թանկ է ինձ համարՙ ամեն մի քարը, գույները, բույրերը եւ այլն: Ցավալի է, որ ներկայիս կառուցողները չեն հարգում այս զարմանալի քաղաքի պատմությունը եւ որ այդքան դաժանորեն ոչնչացնում են նրա անցյալը: - Դուք ունեք չորս զավակ, որոնցից երեքն արվեստագետներ են, մեկըՙ գիտնական: Ի՞նչ դեր է խաղացել ընտանիքը նրանց ճակատագրում: - Իմ երեխաներն ու թոռները մեծացել են վստահության եւ սիրո մթնոլորտում, մենք խրախուսել ենք նրանց հետաքրքրություններն արվեստի, ստեղծագործական գործունեության հանդեպ: Արդյունքում դուստրերս ՀՀ վաստակավոր արտիստուհիներ են. ավագըՙ Մարինա Աբրահամյանը, դաշնակահար է, կրտսերըՙ Աննա Էլբակյանը, թատրոնի եւ կինոյի դերասանուհի: Որդիսՙ Տիգրան Աբրահամյանը, նկարիչ է, երկար տարիներ ապրում է Չեխիայում, արժանացել է միջազգային մրցանակների, իսկ մյուս որդիսՙ Սամվել Աբրահամյանը, պատմաբան է ու լեզվաբան: Թոռնուհիներս ու թոռներս էլ, նույնպես հաջողությամբ հանդես են գալիս արվեստի եւ գիտության ասպարեզում... - Տիկին Էլդա, գրական գործունեության հետ մեկտեղ դուք հոգեբանության պրոֆեսոր եք, դատական փորձաքննության հիմնադիրը Հայաստանում: Մեկը մյուսին չի՞ խանգարում: - Ընդհակառակը, հոգեբանությունը եւ գրականությունը լրացնում են իրար: Դժվարությունը միայն ժամանակի սղության մեջ է: Փորձագետի աշխատանքը հնարավորություն է տալիս յուրովի մեկնաբանել հանցաշխարհին առնչվող թեման: Իմ «Գլխավերեւում երկինք է» պատմվածքի հերոսուհու փորձաքննությունը ես եմ կատարել, իսկ մնացած ամեն ինչ հորինել եմ: Արդյունքում ստացվել է մի պատմվածք, որը շատերին է հետաքրքրել: Վերջերս թեմաներ եմ քաղում իմ փորձագիտական պրակտիկայից, չնայած որ չեմ սիրում դետեկտիվ ժանրը: - Յուրաքանչյուր գրող ունի իրեն հատուկ ստեղծագործական գործընթացը: Ի՞նչը կարող եք նշել, որը ձեզ առանձնացնում է շատերից: - Չեմ մտածել այդ մասին: Միայն գիտեմ, որ գրում եմ արագ եւ դա կրկինՙ ժամանակի սղության պատճառով: Պատմվածքի գաղափարը ծնվում է, երբ ես տեսնում եմ ավարտը: Շատերը գրում ենՙ չիմանալով, թե ինչպես է պատմությունը ավարտվում: Ես, ընդհակառակը, պատմվածքը շատ հստակ եմ տեսնում: - Ո՞րն է Ձեր ամենասիրելի պատմվածքը: - Այն, որը դեռ չեմ գրել, բայց արդեն կա իմ գլխում: |
