ԱՍՏԱՆԱՅԻ 12-ՐԴ ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ՖՈՐՈՒՄԸ. ՄԱՐԴԻԿ, ՔԱՂԱՔՆԵՐ, ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԱՐՄԵՆ ՄԱՆՎԵԼՅԱՆ, պ.գ.թ. Ինչպիսին կլինի աշխարհը 21-րդ դարում, ինչ տնտեսական մոդելով այն կզարգանա, որոնք կլինեն ապագայի գերակայությունները, ինչքանով են կարեւոր տեղեկատվական տեխնոլոգիաները եւ կրթությունը երիտասարդության համար: Այս եւ նմանատիպ այլ հարցերի պատասխանները պետք է տրվեր Աստանային տնտեսական 12-րդ ֆորումում, որը հերթական անգամ տեղի ունեցավ Ղազախստանի մայրաքաղաք Նուր-Սուլթանում (նախկին Աստանա): Արդեն պարբերական դարձած ֆորումի նկատմամբ հետաքրքրությունը այնքան մեծ էր, որ այնտեղ էին ժամանել հյուրեր աշխարհի 100-ից ավելի երկրներից` մեծ թվով գործարարներ, փորձագետներ, մասնագետներ եւ լրագրողներ: Ֆորումի երկու օրերի ընթացքում նախատեսված էր ավելի քան 200 մասնագետների ելույթներ, 50-ից ավելի տարբեր սեմինարներում: Ղազախստանի մայրաքաղաք էին ժամանել նաեւ մոտ 500-ից ավելի գործարարներ, որոնք կնքեցին պայմանագրեր եւ համաձայնագրեր շահավետ աշխատանքի ու համատեղ ձեռնարկաշինության համար: Աստանայից Նուր-Սուլթան. ապագան քաղաքներինն է Ղազախստանի նորակառույց մայրաքաղաքը տպավորում է: Իշիմ գետի երկայնքով փռված քաղաքը իր ժամանակակից կառույցներովՙ շենքերով, թատրոններով, հյուրանոցներով, գետի ափով ձգվող երկար այգիներով ու հանգստյան գոտիներով իսկապես հիացնում է: Թվում է, թե այստեղ ամեն ինչ ստեղծված է մարդուՙ աշխատանքի, հանգստի ու վայելումի համար: Հենց գեղեցկագույն այս քաղաքում էր տեղի էր ունենում այն եռուզեռը, որի նպատակն էր հասկանալ, թե ինչպես կզարգանա աշխարհը հաջորդ տարիների ընթացքում: Աստանայի տնտեսական ֆորումը դարձել է այն կարեւոր հարթակը, որտեղ ամեն տարի քննարկվում են աշխարհի տնտեսական եւ գիտական զարգացման հիմնական ուղղությունները: Այդ առումով այս հավաքը եւս բացառություն չէր եւ «Ոգեւորիչ աճ, մարդիկ, քաղաքներ եւ տնտեսություններ» խորագիրը կրող ֆորումի նպատակն էր հասկանալ, թե ինչ ուղղությամբ կընթանան զարգացումները համաշխարհային տնտեսության մեջ: Ֆորումը թերեւս կարեւորագույն իրադարձությունն էր, որը տեղի ունեցավ առաջին օրը, երբ բացման արարողությանը մասնակցեցին եւ ելույթ ունեցան աշխարհի մի շարք պետությունների եւ միջազգային կառույցների ղեկավարները: Առաջինը ելույթ ունեցավ Ղազախստանի նախկին նախագահ, կամ, ինչպես իրենք էին ներկայացնումՙ առաջին նախագահ Նուրսուլթան Նազարբաեւը: Վերջինս ներկայացրեց Ղազախստանի վերականգնման եւ կայացման դժվարին ուղին, որը նա անցել է ԽՍՀՄ-ի քայքայումից հետո մինչ օրս: Ըստ վերջինիս, Ղազախստանը ԽՍՀՄ-ից դուրս եկավ ծանր ժառանգությամբՙ Սեմիպալատինսկի պոլեգոնով, որտեղ իրականացվում էին միջուկային փորձարկումներ, թույլ տնտեսությամբ, որը ուղղորդված էր միայն հումքի արտահանմանը եւ այլն: Ղազախստանի առաջին նախագահը շեշտեց, որ անցած ժամանակաշրջանում կառուցվել է սկզբունքորեն նոր տիպի պետություն, որտեղ զարգանում է վերամշակող արտադրությունը, արդյունաբերությունը եւ այլն: Անկախության տարիներին Ղազախստանում սկսել են կառուցվել մեծ թվով ճանապարհներ եւ զարգացել է երկաթուղին: Պետության ենթակառուցվածքի զարգացման համար կատարվել են 30 մլրդ դոլարի ներդրումներ, որի արդյունքում կառուցվել է 14 հազար կիլոմետրի ավտոճանապարհ, 3 հազար կիլոմետր երկաթգիծ եւ այլն: Այսօր Ղազախստանը իրար է կապում Չինաստանը եւ Ռուսաստանը, Կասպից ծովով արեւելքին է միացնում Իրաննու Ադրբեջանը եւ այլն: Ճանապարհային ու երկաթուղային այս աշխատող համակարգերը, ըստ Նազարբաեւի, արդեն օգուտներ են բերում պետությանը, բացի այդ Ղազախստանը նավթի արդյունահանումը հասցրել է 90 մլն տոննա տարեկանի, ինչը նրա եկամուտի կարեւորագույն աղբյուրն է: Հաջորդ ուղղությունը, որի վրա ուշադրություն է դարձնում այս պետությունը, գյուղատնտեսությունն է: Ղազախստանը ունի գյուղատնտեսական հզորությունների չօգտագործած ներուժ, որը ապագային ուղղված կարեւոր ծրագիր է: Խոսելով համաշխարհային տնտեսության զարգացման միտումների մասին, Ղազախստանի առաջին նախագահը նշեց, որ իզուր չէ, որ այս տարվա խորագիրը ընտրել են «Մարդիկ, քաղաքներ, տնտեսություններ»:Այսօր աշխարհի բնակչության 55%-ը ապրում է քաղաքներում, իսկ ապագայում 10-ից 7-ը քաղաքաբնակ է լինելու: Համաշխարհային մեգապոլիսների ստեղծումը, ինչը հատուկ է օրինակ ԱՄՆ-ին ու հատկապես Չինաստանին, այն նոր զարգացումն է, որը այդ երկրների տնտեսական զարգացման հիմնական առաջնահերթությունն է լինելու: Հենց այդ նպատակով, շեշտեց Նազարբաեւը, կառուցվեց եւ ընդլայնվեց Աստանան, որի բնակչությունը այսօր մեկ միլիոնից ավելի է: Ղազախստանի առաջին նախագահը պետության տնտեսական զարգացման համար կարեւորեց հատկապես կրթության դերը, շեշտելով այն աշխատանքը, որը իրականացվել է այդ երկրում երիտասարդությանը լավագույն կրթություն տալու համար: Համաշխարհային տնտեսությունը եւ նոր միտումները Ֆորումի հիմնական նպատակն էր հավաքվել եւ քննարկել, թե ինչպիսին կլինի աշխարհը 21-րդ դարում, որ միտումներն են, որ կնպաստեն տնտեսական զարգացմանը եւ առաջընթացին հետագայում: Մասնավորապես Ղազախստանը առաջին նախագահի ելույթի երկրորդ մասը հենց այս թեմաներն էին շոշափում: Վերջինս նշեց, որ համաշխարհային տնտեսության աճի դանդաղացման պատճառներից մեկն էլ այն լարվածությունն է, որը այսօր գոյություն ունի Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի, Չինաստանի եւ Եվրոպայի միջեւ: Այս լարվածությունը, ըստ Նազարբաեւի, համաշխարհային տնտեսությանը տարեկան արժենում է 0,8% կորուստ: Այսինքն միայն այս պատճառով պետությունները կորցնում են զարգացման իրենց ներուժի մի մասը: Բնակչության աճը այլեւս չի կարող հանդիսանալ տնտեսական վերելքի հիմնական գործոնը, այստեղ կարեւորվում է արտադրողականության աճի դինամիկանՙ առաջնային են թվային տեխնոլոգիաները: Ըստ Նազարբաեւի, շարունակաբար պետք է կարեւորվի մարդկային կապիտալը, կրթությունը, մինչեւ 2030թ. աշխարհում մոտ 350 մլն մարդ պետք է վերապատրաստում անցնի, որ համապատասխանի ապագայի տնտեսության պահանջներին: Տնտեսական զարգացման աճն ու դինամիկան պահպանելու համար կարեւոր է համագործակցությունը ԱՄՆ-ի, Չինաստանի, Ռուսաստանի եւ Եվրոպայի միջեւ: Կարեւորվում է համագործակցությունը խոշորագույն տնտեսական միություններիՙ ԵՄ-ի, ԵԱՏՄ-ի, ՇՕՍ-ի (Շանհայի համագործակցության կազմակերպության) եւ ԱՍԻԱՆ-ի միջեւ: Համաշխարհային բանկի նախագահ Քրիստին Լագարդը անդրադառնալով տնտեսության աճի դանդաղման խնդրին նշեց, որ դա կապված է ԱՄՆ-Չինաստան առեւտրային պատերազմի հետ: Վերջինս նշեց, որ համաշխարհային տնտեսության 70%-ի աճի դանդաղումը նոր մարտահրավեր է, որի լուծումը պետք է տեսնել ապագային ուղղված ծրագրերի իրականացման միջոցով: Այս մարտահրավերներին դիմակայելու համար Համաշխարհային բանկի նախագահը կարեւորում է ապագային միտված կրթությունը եւ այն ինֆրաստրուկտուրաները, որոնք հնարավորություն կտան իրար կապել տարբեր տնտեսություններ: Լագարդը կարեւորում է նաեւ կոռուպցիայի դեմ պայքարը որպես տնտեսական աճի կարեւոր պայման: Կանանց եւ տնտեսապես ակտիվ այլ խմբերի դերի ակտիվացումը եւս տնտեսական աճի պայմաններից մեկն է, ըստ Լագարդի: Սակայն առաջնային է համարվում համաշխարհային տնտեսության թվայնացումը, ինչը ըստ Համաշխարհային բանկի հնարավորություն կտա դանդաղեցնել տնտեսության անկման տեմպերը եւ նույնիսկ դրան աճի դինամիկա հաղորդել: ՀՀ նախագահ Արմեն Սարգսյանը խոսելով համաշխարհային տնտեսության զարգացման մասին շեշտեց, որ 21-րդ դարը իրականում նոր է սկսվում, քանի որ առկա մարտահրավերերին կարելի է պատասխանել միայն թվայնացման օրակագի սահմանման միջոցով: Արհեստական ինտելեկտը կփոխի աշխարհը, շեշտեց ՀՀ նախագահը, նրանն է ապագան, թվային տեխնոլոգիաները կընդլայնեն համաշխարհային տնտեսությունը, կստեղծեն նոր սեգմենտներ եւ նոր ուղղություններ,եւ այս փոփոխությունները սկսվում են կրթությունից: Մենք փոքր երկիր ենք, բայց համաշխարհային ազգ, շեշտեց Արմեն Սարգսյանը: «Մենք 21-րդ դարի մաս ենքՙ համաշխարհայնորեն ինտեգրացված: Եվ ես քաջալերում եմ բոլորին անել նույնըՙ լինել համաշխարհայնորեն ինտեգրացված, ստեղծարար ու դիմացկունՙ փոփոխությունների հանդեպ: Քանի որ այս աշխարհը փոփոխվելու է ամեն օր, մենք պետք է պատրաստ լինենք սրան: Ամեն բան սկսվում է երիտասարդ սերնդից ու կրթությունից: Ամեն բան սկսվում է տեսլականից», շեշտեց ՀՀ նախագահը: Աստանայում տեղի ունեցած տնտեսական 12-րդ ֆորումը այն հարթակն էր, որը դարձավ ապագային միտված տնտեսական նոր ուղղությունների քննարկման եւ նոր մարտահրավերների բացահայտման կարեւորագույն կենտրոն: Տեղի ունեցած երկօրյա քննարկումները բավարար նյութ տվեցին տնտեսության զարգացման համաշխարհային միտումները հասկանալու, դրանց նախապատրաստվելու ու այդ ուղղությամբ քննարկումներ սկսելու համար: Պարզ է մի բան, որ նոր մարտահրավերներինՙ համաշխարհային տնտեսության թվայնացմանը, արհեստական ինտելեկտին, համաշխարհային կոմունիկացիոն նոր համակարգերին հարկավոր է պատրաստվել արդեն այսօր ու դրա առանցքում կրթությունն է, առանց որի հնարավոր չի լինի դիմակայել ու պատրաստվել ապագայի ռիսկերին ու հնարավորություններին: «Ազգ» խմբագրությունը իր շնորհակալությունն է հայտնում ՀՀ-ում Ղազախստանի դեսպանությանը Աստանայի տնտեսական գործին մեր աշխատակցի մասնակցության կազմակերպման համար: | 
