ԻՆՉՊԵ՞Ս Է ՂԱՐԱԲԱՂԻ ՃԱԿԱՏԱԳԻՐՆ ԱՌՆՉՎՈՒՄ ՌՈՒՍ-ԹՈՒՐՔԱԿԱՆ ԼԱՐՎԱԾՈՒԹՅԱՆ ՀԵՏ ԵՐՎԱՆԴ ԱԶԱՏՅԱՆ, Դետրոյթ, ԱՄՆ Եթե մի քանի տարի առաջ որեւէ հայի հարց տրվեր, թե ի՞նչ առնչություն ունի Սիրիայի Իդլիբ նահանգը հայկական որեւէ հարցի հետ, պատասխանը հավանաբար կլիներ այն, որ այդ նահանգը շատ մոտ է Դեր-Զորինՙ հայկական Օսվենցիմին, եւ այնտեղ գտնվող տարագրված հայկական համայնքներին, որոնք այդ գյուղական վայրերում ապրում են հայոց Մեծ եղեռնից ի վեր: Ոչ ոքի մտքով չէր անցնի այն կապել Ղարաբաղի հետ: Բայց այսօր, երբ Իդլիբը դարձել է միջազգային լարվածության կենտրոն, քաղաքական զուգորդումը այդ երկուսի միջեւ ցույց է տալիս նրանց գոյութենական առնչությունները միմյանց հետ: Ռուս-թուրքական մեղրամիսը չափից ավելի լավ էր, որ երկար տեւեր: Այն դատապարտված էր վախճանի հասնել եւ ավելի վաղ ավարտվեց, քան որեւէ մեկն ակնկալում էր: Հիմա քաղաքական շրջանակներում խոսում են ռուս-թուրքական 17-րդ պատերազմի մասին: Երկու կողմերի միջեւ թաքնված բոլոր լարվածություններն ի հայտ են եկել եւ նրանց բանակներն այժմ իրար դեմ են կռվում սիրիական մարտադաշտում: Արդեն շուրջ 36 թուրք զինվոր է մահացել եւ շուրջ 40 ուրիշներ էլ վիրավորվել են: Նախագահ Էդրողանը խուսափում է անմիջականորեն Ռուսաստանին մեղադրելուցՙ այդ արյունահեղության համար եւ փոխարենն իր զայրույթն է թափում Սիրիայի նախագահ Բաշար էլ-Ասադի զորքերի վրաՙ թիրախավորելով նրանց եւ հարյուրավորներին սպանելով: Սակայն Անկարայի ռազմավարությունը մշակողները շատ լավ գիտեն, որ Ասադի զորքերը նման հաղթանակ չէին կարող նվաճել առանց Ռուսաստանի օդային պաշտպանությանը: Սկզբում Էրդողանը նախագահ Պուտինին կոչ արեց դադարեցնել կոտորածը, բայց տեսնելով, որ իր կոչը տեղ չի հասնում, պայմանավորվածություն ձեռք բերվեց հանդիպել Ստամբուլում մարտի 5-ին: Հետո Կրեմլի խոսնակ Դմիտրի Պեսկովը հայտարարեց, որ Պուտինն այդ օրը այլ հանդիպումներ ունի: Արդյունքում Էրդողանը ստիպված եղավ ինքը մեկնել Մոսկվա, ինչը ամբարտավան նախագահի համար չափազանց նվաստացուցիչ էր: Այդ ամբողջ ընթացքում լրատվամիջոցներն ու քաղաքական ապարատը Անկարայում գործի էր լծվելՙ փորձելով պաշտպանել Թուրքիայի արկածախնդրությունները Սիրիայում: Թուրքիայի քաղաքական գործողություններն ու դրանց ընկերացող սպառնալիքները ուղղված էին տարբեր երկրներին, բայց մասնավորապես Ռուսաստանին: Էրդողանի քաղաքական հարցերով խորհրդական Հաքքը Չասինն , օրինակ, հայտարարում էր, որ Ռուսաստանին տրված հակահարվածը շատ ծանր էր լինելու: «Ռուսաստանում 25 միլիոն մահմեդական է ապրում, եւ նրանք կարող են երկիրը ներսից պայթեցնել»: Սա, իհարկե, առաջին անգամ չէ, որ Թուրքիան կրոնն ու էթնիկական պատկանելիությունը դարձնում է զենք, որի միջոցով կարող է պայքարել: Արժե հիշատակել այստեղ, որ երբ Գերմանիան չթողեց Էրդողանին 2017-ի ընտրարշավը ծավալել նաեւ Գերմանիայում, վերջինս կոչ արեց ամբողջ Եվրոպայի թուրքերին մեծացնել իրենց ընտանիքների անդամների թիվը, դրանով իսկ մեծացնելով, աստիճանաբար, նաեւ իրենց իշխանությունը այդ մայրցամաքում: Դիվանագիտական ճակատում, Էրդողանը մեկնեց Արդբեջան հանդիպելու Իլհամ Ալիւեի հետ: Նրա հետ Բաքու էր ժամանել մի մեծ պատվիրակություն, որ 14 համաձայնագիր կնքեց այնտեղ, նպատակ ունենալով երկու երկրների միջեւ ներկայի առեւտրաշրջանառությունը 2 միլիարդ դոլարից հասցնել տարեկան 15 միլիարդ դոլարի: Առավել նշանակալի էր Թուրքիայի պաշտպանության նախարար Հուլուսի Աքարի մասնակցությունը, որ Ադրբեջանի հետ պայմանագիր կնքեց համատեղ ծանր հրետանի արտադրելու եւ այդ երկրի զինուժը արդիականացնելու վերաբերյալ: Իսկ Հայաստանի համար տագնապալի էր այն, որ Էրդողանը առաջնահերթության կարգով բարձրացրեց նաեւ Ղարաբաղի հարցը, հայտարարելով, որ այն նույնքան Թուրքիային էր վերաբերում, որքան Ադրբեջանին: «Մեր մեծագույն ցանկությունն է կարգավորել Ղարաբաղի խնդիրը Ադրբեջանի գերիշխանության եւ տարածքային ամբողջականության պահպանման հիման վրա», ասաց նա: Համատեղ մամուլի ասուլիսում ազերի նախագահը շնորհակալություն հայտնեց Էրդողանին «պաշտպանելու համար Ադրբեջանի արդարացի դատը» եւ հայտարարեց, որ իր երկիրը «կշարունակի արդիական զենքեր գնել Թուրքիայից»: Այս ամբողջ քաղաքական ներկայացումը միտված էր Կովկասից բացի Մոսկվային զգուշացնելու, որ Թուրքիան պատրաստ է թիրախավորելու ռուսական ազդեցության տակ գտնվող հենակետերը, որից մեկը գտնվում է Կովկասում, իսկ մյուսըՙ Լիբիայում: Այս վերջինում Ռուսաստանը պաշտպանում է գնդապետ Հաֆթարին, մինչ Թուրքիան քաղաքական եւ ռազմական օժանդակություն է ցուցաբերում Տրիպոլիի կառավարությանը: Էրդողանի հաջորդ քայլը, բնականաբար, լինելու էր այս լարվածության մեջ ներքաշել նաեւ ՆԱՏՕ-ին, պահանջելով, որ վերջինս հատուկ նիստ գումարի Սիրիայի հարցը քննարկելու համար: Քանի որ Սիրիայում թուրքական զորքերի վրա հարձակումը չէր նշանակում հարձակում ՆԱՏՕ-ի անդամ երկրների վրա, Թուրքիան չէր կարող օգտվել այդ կազմակերպության դաշնակցային պայմանագրի 5-րդ հոդվածից, ուստի Էրդողանը մատնանշել էր 4-րդ հոդվածը, որ կոչ էր անում ճգնաժամային պահերին խորհրդակցություններ անցկացնել կազմակերպության անդամների մասնակցությամբ: Այստեղ էլ, սակայն, Էրդողանը բացի զոհված զինվորների համար ցավակցությունից ոչինչ չստացավ, որովհետեւ նրա Սիրիայում գտնվելու օրինականությունը հարցականի տակ էր: ՄԱԿ-ի Զենքերի վերահսկման գծով նախկին (1991-1998) տեսուչ Սքոթ Ռիտտերը «Global Research» պարբերականում իր կարծիքն էր հայտնել գրելով, որ «4-րդ հոդվածի ընձեռած հնարավոր խորհրդակցությունից Թուրքիան ստացավ ընդամենը ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Ստոլտենբերգի մեղադրական հայտարարությունը ուղղված Սիրիային եւ Ռուսաստանին եւ հորդորը, որ Սիրիայում իրավիճակը կարգավորվի դիվանագիտական ճանապարհով, որը կթեթեւացներ փախստականների մարդասիրական օգնության խնդիրները: Սա շատ հեռու էր Թուրքիայի ակնկալած ռազմական օգնությունից, որը «Պատրիոտ» տիպի օդային պաշտպանության համակարգեր էր իր մեջ պարունակում»: Թուրքիան անվերջ գրգռում է Արեւմուտքին եւ Եվրոպայինՙ ակնկալելով նրանց ներքաշել իր փորձանքաշատ արկածախնդրությունների մեջ: Վերջինների վերաբերմունքից դժգոհ Էրդողանը փախստականների առաջ լայն բացել է դարպասները, որպեսզի նրանք ներխուժեն Եվրոպա, խախտելով 2016-ին Եվրոմիության հետ կնքված պայմանագիրը եւ այդ գերատեսչությունից նման արարք թույլ չտալու համար միլիարդավոր դոլարներ կորզելուց հետո: Այս հոդվածը գրելու պահին հազարավոր փախստականներ Հունաստանի սահմաններում փորձում են մուտք գործել Եվրոպա: Մոսկվան որոշակի քաղաքական մեխանիզմներ է գործադրում հակադարձելու համար Թուրքիայի նախաձեռնությունները: Վերջերս նա 10 ռազմանավ է ուղարկել դեպի Սեւ ծով, իսկ ՀԱՊԿ-ի պաշտպանության գլխավոր քարտուղար Ստանիսլավ Զասը , որ վերջերս Երեւան էր այցելել, հայտարարել է, որ եթե Ադրբեջանը հարձակվի Հայաստանի վրա, ապա դաշնությունը կպաշտպանի վերջինիս: Նման բացահայտ հայտարարություն հազվադեպ է հնչում Մոսկվայի կամ նույնիսկ այդ դաշնության կողմից, որի անդամն է Հայաստանը: Եթե սիրիական մարտադաշտում հակամարտությունը թեժանա, ապա ոչ միայն Ղարաբաղի ճակատագիրը, այլեւ Գյումրիի 102-րդ ռուսական ռազմակայանը ստիպված կլինի (մոտիկ լինելու հանգամանքով) առնչություն ունենալ մարտական գործողությունների հետ: Այդուհանդերձ, դիտորդներից շատերը հավատացած են, որ լարվածությունը չի դառնա բացահայտ հակամարտություն: Նույնիսկ այն վախը, թե Թուրքիան կարող է դրդել Ադրբեջանին սկսելու տարածաշրջանային պատերազմ, հնարավոր չի թվում մոտիկ ապագայում, որովհետեւ այդ երկիրն այժմ վերափոխման փուլում է գտնվում: Բայց Ադրբեջանը ռազմական զորավարժություններ է անցկացնում պարզապես հավելյալ վախ ներարկելու առանց այն էլ թեժ կացությանը: Պատերազմի սպառնալիքների եւ դիվանագիտական մարտավարությունների շրջանակներում մի շարք գաղափարներ են առաջարկվում, որոնցից մեկը չափազանց վտանգավոր կարող է լինել Հայաստանի համար: Դա Թուրքիայի արտգործնախարար Մեվլութ Չավուշօղլուի հայտարարությունն է այն մասին, որ Թուրքիան կարող է լուծել Ղարաբաղյան խնդիրը, եթե Պուտինը ցանկանա աջակցել: Առաջարկը քաղաքական փոխանակման շրջանակներում է: Թուրքիան տարածաշրջանում պաշտպանություն չի գտնում Սիրիայում իր գործողությունների համար: Եվրոպան եւ Մ. Նահանգները նույնպես անտարբեր են Սիրիայում Թուրքիայի արկածախնդրությունների նկատմամբ: Այդ պատճառով էլ Էրդողանը Սիրիայից պատվով դուրս գալու ելքեր է որոնում: Չավուշօղլուի առաջարկի հիմքում ընկած է այն, որ Թուրքիան կհամաձայնի դուրս գալ Սիրիայից, եթե փոխարենը Ռուսաստանի օժանդակությամբ ստանա Ղարաբաղի կարգավորումը ի նպաստ Ադրբեջանի: Սա մեզ հիշեցնում է 1921 թվի Կարսի պայմանագրի գործարքը, որի հետեւանքում Թուրքիան Մոսկվային հանձնեց Բաթումին, ստանալով փոխարենը Արարատ լեռը: Հնարավո՞ր տարբերակ է: Կապրենք կտեսնենք: Թարգմ. ՀԱԿՈԲ ԾՈՒԼԻԿՅԱՆԸ, (The Arm. Mirror-Spectator) |
