Մ. ԳՈՇԸՙ ԲԱԶՄԱՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ԱՊՐԵԼԱԿԵՐՊԻ ՏԻՊԱՐ Հ. Ծ. «Միջնադարյան Հայաստանի վանական Մխիթար Գոշին դժվար է 21-րդ դարի համահարթեցման (գլոբալիզացիա) ժամանակաշրջանի անձնավորություն համարել, բայց պրոֆ. Ռոբերտա Էրվինը իր դասախոսւթյան ընթացքում կարողացավ բացահայտել բազմամշակութային ապրելակերպի տիպար օրինակ լինելու նրա հանգամանքը», գրում է Ֆլորենս Ավագյանը «Արմինյն Միրոր-Սփեքթեյթր» շաբաթաթերթում: «Ինչպես հայ մնալ բազմամշակույթ աշխարհում» դասախոսությունը վերջինն է եղել Հայ եկեղեցու արեւելյան Ամերիկայի թեմի Գրիգոր եւ Կլարա Զոհրաբ տեղեկատվական կենտրոնի հովանավորությամբ գարնանային դասախոսությունների շարքիՙ կազմակերպված կենտրոնի տնօրեն գերապատիվ Դանիել Ֆընդըքյանի կողմից: Այն կայացել է թեմի նյույորքյան կենտրոնատեղիում: Էրվինը դոկտորական է պաշտպանել Կոլումբիա համալսարանի հայկական ուսումնասիրությունների բաժնում եւ մասնագիտացել միջնադարյան Հայաստանի պատմության մեջ: Երկար տարիներ դասավանդել է Երուսաղեմի հայկական պատրիարքարանի Սրբոց Թարգմանչաց վարժարանում, իսկ ներկայիս դասախոսում Նյու-Յորքի Սբ. Ներսես հայկական ճեմարանում: Էրվինը դասախոսությունը սկսել է նշելով, որ Գանձակում կլանային, տոհմային համայնքների խառնաշփոթ միջավայրումՙ քրիստոնյաների, մահմեդականների եւ հրեաների շրջապատում, Գոշը, այնուամենայնիվ, կարողացել է իր իմաստությամբ հարգանք ու համբավ ձեռք բերել: Նրան մեծարել են որպես «այր իմաստուն եւ հեզ, վարդապետական ուսմամբ հռչակեալ», «մեծ վարպետ», եւ «հռչակաւորն եւ մեծիմաստն գիտութեամբ»: Նա մեծ հեղինակություն է վայելել ոչ միայն մտավորականների, այլեւ ժամանակի քաղաքական ու պետական գործիչների շրջանում: Շատերն են հեռավոր վայրերից եկել աշակերտելու նրան: Մանուկ հասակում Գոշը միջմշակութային անհամաձայնությունների ականատեսն է եղել, հատկապես 1139-ին տեղի ունեցած երկրաշարժին հաջորդած տարիներին, որի հետեւանքով նրա եւ մյուս վանականների մոտ ձեւավորվել է հայկական ոգին ու հավատը պահպանելու կարեւորության զգացումը: Աշակերտել է Հովհաննես Տավուշեցուն եւ այլ գիտնականների, այնուհետեւ մեկնել է Կիլիկիա, ուսանել Սեւ լեռան երեւելի գիտնականների հետ, ծանոթացել ասորիների, հույների եւ կաթոլիկների ապրելակերպին: Այսպիսով, ըստ Էրվինի, նրա մեջ ձեւավորվել է երկու բնավորություն: «Նա գուցե առաջին անձնավորությունն էր, որն իր մեջ կրում էր պահպանողական հյուսիսի եւ կոսմոպոլիտ հարավի առանձնահատկությունները», նշել է Էրվինը, ավելացնելով, որ Գոշը երեք սկզբունքների է հետեւել կարողանալ ապրելու համար միջմշակութային հասարակարգում: (ա) Ինչքան ներդաշնակորեն ապրես քո նմանների հետ (ներմշակութային կյանք), այնքան ավելի լավ ունակություններ ձեռք կբերես այլոց հետ ապրելու (միջմշակութային կյանք) համար: «Ծանիր զքեզ եւ գիտակցիր, որ երբեմն կարող ես սխալվել»: (բ) Գիտակցիր, որ «Բազմազանությունը աստվածային է: Ամեն մարդ տարբեր է: Աստված մեզ միանման չի ստեղծել, բայց հարկ է ապրել ներդաշնակության մեջ: Միավորվածությունը կարող է դժվար հասանելի լինել, բայց ներդաշնակությունըՙ ոչ»: Եվ վերջապես. (գ) «Քրիստոսին հավատարիմ մնա հարեւաններիդ շրջապատում, ովքեր էլ լինեն նրանք»: Այս սկզբունքների վրա են գրված Գոշի դատաստանագիրքն ու առակների ժողովածուն: Դրանցում ներկայացված են հասարակական ու կենցաղային խնդիրներ, դասակարգերի, դասերի ու խավերի, ինչպես նաեւ անհատների փոխհարաբերությունների հարցեր, ազգային ուժերը համախմբելու եւ արտաքին թշնամու դեմ կենտրոնացնելու ուղիներ: «Աստծո կամքով մենք միմյանց կարիքը ունենք եւ պետք է ապրենք ներդաշնակության մթնոլորտում», եզրակացրել է պրոֆ. Ռոբերտա Էրվինը: | 
