...ՄԱՐԴԿԱՆՑ ՀԱՆԴԵՊ ՍԻՐՈՒՑ ԵՆ ԲԽՈՒՄ ԱՇԽԱՐՀԻ ԲՈԼՈՐ ԲԱՐԻ ԳՈՐԾԵՐԸ Սվետլանա ԳՈՒԼՅԱՆ, Կինոգետ Սկիզբը` նախորդ համարում - Երեւի չեմ սխալվի, եթե ասեմ, որ Նիկիտա Միխալկովի «Օբլոմով» ֆիլմում համանուն հերոսի դերը կարեւոր տեղ զբաղեցրեց Ձեր դերերի ցանկում: - Ես այն դերասաններից եմ, որոնք դերի մեջ են մտնում այն ստանալուց դեռ շատ առաջ: Պարզաբանեմ: Թատրոնի դերասանը պետք է ունենա թեմաների եւ կերպարների այնպիսի շրջանակ, որոնք պահվում են մինչեւ գան լավ ժամանակներ: Դրանց մասին մշտապես խորհրդածում ես, աստիճանաբար մոտենում ես դրանց, ընտրում ես նյութը: Ժամանակին ռադիոյում ես մի քանի հաղորդում եմ պատրաստել «Օբլոմովի» վերաբերյալ: Հետոՙ «Մեխանիկական դաշնամուրի» նկարահանումների ժամանակ, Նիկիտա Միխալկովի հետ կիսելով նվիրական մտքերը, գեղագիտական ընկալումներում շփման կետեր գտնելովՙ մենք բավական արագ հանգեցինք Գոնչարովի վեպին: Դեռ կինոփորձարկումներից առաջ սկսեցինք փորձեր անել: Այնպես որ տվյալ դերի հետ իմ հանդիպումը ծրագրված էր: Աշխատելը հեշտ էր, մեկ շնչով: Եվ ոչ միայն ինձ, այլեւ ամբողջ խմբի համար. հարթակի վրա տիրում էր իրոք ստեղծագործական մթնոլորտ, եւ նկարահանման ժամանակի ոչ մի րոպե ապարդյուն չէր անցնում: Ինչ վերաբերում է կինոնկարում իմ աշխատանքին, այն բավական համեստ է արտաքին արտահայտչամիջոցներով: Այստեղ խնդիրը «անգործունյա» հերոսի հոգեկան էության խոր վերլուծությունն էր: Մասնագիտության տիրապետումը այսօր դերասանից պահանջում է ավելի վառ, ես կասեի, ձգողական լեզու, կերպարի պլաստիկ երանգավորման կարողություն, թեեւ, վերջին հաշվով, ամեն ինչ կախված է մարմնավորվող կոնկրետ կերպարից: - Դուք խոսեցիք դերասանական վարպետության մասին: Ներկայումս Ձեզ համար այն ինչո՞վ է բնորոշվում, եւ Ձեր կարծիքով, որո՞նք են դերասանի ստեղծագործական հաջողության բաղադրիչները: - Հարցը բարդ է: Ինձ թվում էՙ ես նոր եմ մոտենում դրա ընկալմանը: Մեր արհեստը բաղկացած է շատ բաղադրիչներից, եւ մենք բոլորս ենթակա ենք զանազան անցողիկ հանգամանքների: Քանզի դերասանական մասնագիտությունը նույնիսկ երկրորդային էլ չէ, այլ երրորդային է, եթե նկատի ունենաք, որ դերասանի եւ հանդիսատեսի միջեւ կանգնած են թատերագիրն ու բեմադրիչը, ինչպես նաեւ թատրոնի եւ կինոյի գործողություններին ուղեկցող տեխնոլոլոգիայի գումարը: Դերասանը նման է վազորդի, որը էստաֆետը տանում է վերջին փուլում: Եվ իրենց տարածքները որքան էլ լավ անցած լինեն էստաֆետի մյուս մասնակիցները, միայն նա կարող է այն հասցնել վերջնագծին: Ես մասամբ հասկանում եմ վերջին ժամանակները դերասանների հասցեին հնչող դժգոհությունները, ունայնության եւ ամենակերության մեղադրանքները: Սակայն չպետք է մոռանալ, որ մենքՙ դերասաններս, ավաղ, միշտ չէ, որ հանդիպում ենք իսկական արվեստի դրոշմը կրող դրամատուրգիայի կամ ռեժիսորական աշխատանքի հետ: Եվ, որպես դրա հետեւանք, արդի դերասանի ընտրության չափանիշները բավական անորոշ են: Այստեղից էլՙ դերասանական վարկի որոշակի անկումը, ինչի համար, ըստ իս, մեղքի բաժին ունեն նաեւ հանդիսատեսները, քննադատությունը: Ամեն կողմից չափազանց հաճախ են լսվում դերասաններին ուղղված հուշումներ, չափից ավելի շատացել են նրանց անբանիմաց խնամառուներն ու դաստիարակները: Հանրաճանաչ արտիստների մասնակցությամբ անցկացվող անվերջանալի հեռուստահաղորդումները կործանում են մեր մասնագիտության մոգական խորհրդավորությունը: Նման պայմաններում դերասանը պետք է լինի նաեւ սեփական աշխատանքի լավ կազմակերպիչ: Դերասանական վարպետության բաղադրիչները կանոնական չեն. դրանք փոխվում են թատրոնի, կինեմատոգրաֆի, հարակից արվեստների զարգացմանը, մեր ամբողջ բազմաբնույթ կյանքի զարգացմանը զուգընթաց: - Հետաքրքրակա՞ն էր արդյոք աշխատանքը Լիոզնովայի հետ: - Անկասկած, բայց նա ունի շատ կոշտ, բարդ բնավորություն: - Ձեր կարծիքով ինչո՞վ է բացատրվում «Գարնան տասնյոթ ակնթարթ» ֆիլմի հաջողությունը: - Լավ սցենարային նյութով: Բեմադրիչ Տատյանա Լիոզնովան, ինչպես ինձ թվում է, մինչեւ վերջ արտահայտել է դրա բոլոր նրբերանգները: Եվ ճիշտ էր Տիխոնովի ընտրությունը գլխավոր հերոսի դերում: Անշուշտ, ֆիլմը միայն Իսաեւ-Շտիռլիցի եւ նրա մասին է: Մյուս բոլոր կերպարներին հատկացված է օժանդակ դեր: Յու. Սեմյոնովի նկարագրած Մաքսիմ Իսաեւի կերպարը շատ պատկերավոր է ու բազմակողմանի: Դերի նյութը չափազանց բարդ էր: Այն դերասանին հնարավորություն էր տալիս արտահայտելու զգացմունքների տարբեր երանգներ: Այս իմաստով, Լեոնիդ Բրոնեւոյի բախտը բերել էր: Այլ է վիճակը մյուս հերոսների պարագայում: Օրինակՙ իմ Շելլենբերգը: Ես այդ խելացի, հեռատես եւ հնարամիտ մարդու մեջ չեմ խաղացել գլխավորըՙ իր կողմից նացիստական գաղափարի կործանման ըմբռնումը: Իմ կատարման մեջ նա «չի հասել» դրան: Եվ ոչ միայն իմ մեղքով: Կրկնում եմ, ֆիլմը Շտիրլիցի մասին է: Այ եթե յուրաքանչյուր սերիա նվիրված լիներ մեկ հերոսի... - Օլեգ Պավլովիչ, ճի՞շտ է, որ Գերմանիայում ֆիլմի ցուցադրությունից հետո դուք նամակ եք ստացել Շելլենբերգի ազգականներից: - Այո, ճիշտ է: Պարզվեց, որ Շելլենբերգը այնքան նման է իրական Վալտեր Շելլենբերգին, որ ֆիլմի ցուցադրությունից հետո նամակ ստացա Գերմանիայիցՙ Շելլենբերգի զարմուհուց, որն ինձ շնորհակալություն էր հայտնում այն բանի համար, որ էկրանի վրա այդքան ճշմարտացիորեն պատկերել եմ «քեռի Վալտերի» կերպարը: - Դուք ինչպե՞ս կբնորոշեիք ֆիլմի ժանրը: - Իհարկե, դա դետեկտիվ է: Ավելի ճիշտՙ դրա առանձնահատուկ տեսակՙ հոգեբանական դետեկտիվ: Իմ կարծիքով, Լիոզնովայի ֆիլմը լավն է հենց նրանով, որ հեռու է մնացել հիտլերականների պարզունակ, շաբլոնային ցուցադրումից: Այստեղ չկա գրոտեսկ, երգիծանք: Ավելի շատ ուշադրություն է դարձված հոգեբանական մշակումներին: Դրա արդյունքում ֆաշիզմը, դրա պարագլուխները ցուցադրված են ոչ թե որպես ծիծաղելի եւ ոչ սարսափազդու խամաճիկներ, այլ որպես համոզված, ուժեղ, վտանգավոր թշնամիներ: Ես ներկա եմ եղել ԽՍՀՄ ՊԱԿ-ի ղեկավարության համար ֆիլմի փակ ցուցադրությանը: Յուրի Անդրոպովին եւ Կոմիտեի ղեկավարությանը ցուցադրվեցին ֆիլմի առաջին երկու սերիաները: Երբ ցուցադրությունից հետո լույսը միացրին, ես հասկացա, որ հանդիսատեսները չգիտեն, թե ինչպես արձագանքեն հակառակորդի նմանօրինակ պատկերմանը: Մարդիկ ցրվում էին շփոթահար վիճակում: Անդրոպովը իր տուն հրավիրեց ինձ, Լիոզնովային եւ նկարահանման խմբի մի քանի այլ մասնակիցների: Տեղ ենք հասնում, իսկ այնտեղ սեղան է գցված: Նոր էինք փոքր-ինչ լիցքաթափվել, երբ Անդրոպովը մոտենում է ինձ, անաղմուկ տանում է մեծ պատշգամբ եւ ցածրաձայն ասում. «ՏՏ-ի բրիգադենֆյուրերի դերը այդպես լավ խաղալը անբարո է»: Ես շփոթության մեջ էի եւ չգիտեիՙ ինչ պատասխանել: - Կինոյում Ձեր խաղացած դերերից որո՞նք են Ձեզ հոգեհարազատ: - «Աղմկոտ հատակ»-ինը եւ «Մաքուր երկնքի» մի դրվագը: Այդ հերոսների հետեւում կանգնած էր իմ սերունդը: Այդ պատճառով էլ դրանք թանկ են ինձ համար: Նրանք ազնվորեն ու շիտակորեն, ես կասեիՙ խանդավառությամբ արտահայտեցին իրենց հայացքները, իրենց համակրանքներն ու հակակրանքները: - Ավանդական հարց. ինչպիսի՞ դեր կուզենայիք խաղալ կինոյում: - Այդ ավանդական հարցն ունի ոչ պակաս ավանդական պատասխանՙ մեր ժամանակակցի դերը: Բայց կավելացնեմ ահա թե ինչ: Յուրաքանչյուր դերասան ունի իր ուղին, եւ այդ ուղու վրաՙ դերասանական կազմավորման սեփական փուլերը: Սկզբում, ասենք, դա սեփական ուժերին հավատալու, սեփական հնարավորությունները ստուգելու, աշխատանքային ընկերների հարգանքը, հանդիսականների սերը նվաճելու, ապա քննադատների ճանաչումը ձեռք բերելու, գուցե նույնիսկ սեփական սնափառությունը բավարարելու ձգտումն է: Եվ ահա գալիս է այնպիսի պահ, երբ արդեն կուտակվել են տառապանքների միջով անցած, բյուրեղացած սեփական մտքերը: Դրանք բխում են հոգուց, սրտից: Դրանք դարձել են բազմամյա դիտարկումների, խորհրդածությունների արդյունքը: Եվ ցանկություն է առաջանում մինչեւ վերջ «նվիրվելու», ամենանվիրական բաները փոխանցելու, մարդկանց հանձնվելուՙ վերցրեք, դատեք, դա ամբողջությամբ ես եմ: «Սովրեմեննիկ» թատրոնում «Սովորական պատմություն» ներկայացման մեջ գուցե դա ինձ հաջողվել է; Ժամանակից նյութի հիման վրա մոտավորապես հենց այդպիսի մի բան կուզենայի անել նաեւ կինոյում: - Ո՞րն է կինոյում դերասանական հաջողության գաղտնիքը: - Կինոն, ինչպես որ ամեն մի արվեստ, նախ եւ առաջ մարդն է իր բոլոր մարդկային կրքերով, իր ուրախությամբ եւ վշտով, որոնումներով եւ բացահայտումներով, պայքարող, տառապող, մոլեգին մարդը: Այդ պատճառով չեմ կարող մոռանալ Բանիոնիսին «Ոչ ոք չէր ուզում մեռնել» ֆիլմում, Ռոլան Բիկովինՙ «Զանգում են, բացե՛ք դուռը» ֆիլմում: - Ձեր հարցազրույցներից մեկում դուք պատմել եք այն մասին, որ ինքներդ Ձեզ դասում եք համադամասեր դերասանների թվին: Ի՞նչ նկատի ունեիք: - Ես իրական հաճույք եմ ստանում դերասանական ստեղծագործության գործընթացիցՙ վերամարմնավորում, խաղեր... Դերասանը մշտապես ձգտում է անկաշկանդության: Ի՞նչ է անկաշկանդությունը: Դա իմպրովիզացիայի ունակությունն է: Իսկ ե՞րբ է ծնվում իմպրովիզացիան: Երբ կան սպառիչ տեղեկություններ մարդու մասին. նույնիսկ եթե հերոսը հայտնվի իր համար անսովոր միջավայրում, դերասանն ի վիճակի է իմպրովիզացնել կերպարի տրամաբանությունը: Իմպրովիզացիան նյութի հմուտ տիրապետումն է, որի դեպքում բոլոր հնարավորություններն օգտագործվում մինչեւ վերջ, դերասանական բոլոր խնդիրները լուծվում են հետեւողականորեն: Դրանք խորը գիտելիքներ են հերոսի մասին, բացարձակ միաձուլում նրա հետ: Եվ դրա հետ մեկտեղՙ կողմնակի ինչ-որ իմաստուն եւ կարեկից հայացք: - Օլե՛գ Պավլովիչ, ներեցե՛ք ինձ, բայց Դուք շատերին կարող եք թվալ մի տեսակ բախտավոր, հաջողակ: Իմ տպավորությամբՙ Դուք, այսպես ասած, ներքին հսկայական տրագիզմով լի դերասան եքՙ մարդկային էության խորքերի ճանաչման սքողված դառնությամբ: Եվ այդ դառնությունը առանձնակի ուժով ժայթքում է «Ամադեուս» ներկայացման մեջ Սալիերիի դերում: - Դուք բացարձակապես իրավացի եք: Ես նույնիսկ զարմացած եմ, թե Դուք երիտասարդ տարիքում ինչպես կարողացաք դա զգալ: Սալիերին թեպետեւ իմ ամենասիրելի դերը չէ, բայց առավել թանկերից մեկն է: Ինձ համար Սալիերին պարզունակ մարդասպան չէ, որը այդ քայլը կատարել է նախանձից դրդված: Նա սպանության մտքին հանգում է անարդարության, աշխարհի անկատարության վերաբերյալ տառապալի խորհրդածություններով: - Դուք երբեւիցե խորհե՞լ եք այն մասին, թե ի՞նչ կարող էիք դառնալ, եթե չդառնայիք դերասան: - Խորհել եմ: Չծիծաղեք, բայց ես կարող էի դառնալ լավ ծաղրածու, քանի որ կարողանում եմ ծիծաղեցնել մարդկանց: - Ինձ թվում է, որ Ձեր ստեղծագործական աշխատանքում առանձնահատուկ տեղ է գրավում մասնակցությունը մուլտիպլիկացիոն ֆիլմերի ստեղծմանը: Թատրոնում եւ գեղարվեստական կինոյում բարդ դերերից հետո երեւի մուլտֆիլմերը Ձեզ համար յուրատեսակ լիցքաթափում են, հանգիստ: - Շատ լավ են լիցքաթափում: Քրտնաջան աշխատում եմ: Բայց, իհարկե, շատ եմ սիրում այդ աշխատանքը հեքիաթի աշխարհին հաղորդակցվելու ինձ համար թանկ ու հազվագյուտ հնարավորության համար: Հեքիաթի նկատմամբ ես ունեմ երկյուղալից վերաբերմունք: Այն բորբոքում է երեւակայությունը եւ վերադարձնում է մանկության թանկ եւ վաղուց անցած-գնացած օրերը: Բացի դրանից, մեր օրերում ավանդական մուլտիպլիկացիոն նյութին, հեքիաթին հեղինակները վերաբերվում են միանգամայն ուրիշ կերպով, քան անցյալում: Ներկայումս բեմադրիչ-մուլտիպլիկատորները շատ հաճախ իրենց ֆիլմերը հագեցնում են փիլիսոփայական բովանդակությամբՙ ընդսմին օգտագործելով անսովոր պատկերային լուծումներ: Իսկ առհասարակ, մուլտիպլիկացիայի հնարավորությունները, իհարկե, դժվար է գերագնահատել: Մուլտիպլիկացիան կարող է գոյություն ունենալ ամեն մի ժանրումՙ կոմեդիայում, բուռլեսկում, տրագիկոմեդիայում, դրամայում: Այնպիսի վարպետներ, ինչպիսիք են Ֆյոդոր Խիտրուկը, Յուրի Նորշտեյնը առավելագույնս օգտագործում են մուլտիպլիկացիայի հնարավորությունները, որը չունի ո՛չ տարածական, ո՛չ էլ ժամանակային սահմաններ: - Իսկ ինչպե՞ս եք աշխատում մուլտֆիլմի դերի վրա: - Նախ մի քանի անգամ կարդում եմ սցենարըՙ ընդսմին ծանրութեթեեւ անելով կերպարի բնավորությունը: Անպայման ծանոթանում եմ մուլտֆիլմի երաժշտությանը: Կրկնօրինակմանը ձեռնամուխ եմ լինումՙ ստույգ իմանալով, թե ինչ եմ անելու: Անշուշտ պատահում է, որ աշխատանքի ընթացքում սկսում եմ իմպրովիզացիա անել: Բայց միշտ չէ, որ ամեն ինչ հաջողվում է անմիջապես եւ հեշտուհանգիստ: Ինձ փորձել եմ Վինի Թուխի դերում: Չհաջողվեց: Իմ խոսքը առանձնահատուկ է ու թափով եւ ոչ մի կերպ չէր կապվում այդ համակրելի արարածի հետ: Իսկ հաջողությունների դեպքում, երբ մերվում եմ դերին եւ զգում եմ, որ ստացվել է ոչ թե ստվարաթղթային, այլ կենդանի կերպար, հսկայական գոհունակության զգացում եմ ապրում: - Իսկ կա՞ արդյոք սիրելի կերպար: - Թերեւս դա Մատրոսկին կատուն է: Երեխաները նրան վերաբերվում են այնպես, ասես ապրելիս լինի իրենց միջավայրում: Հիմա, երբ հանդես եմ գալիս երեխաների առջեւ, ինձ հաճախ խնդրում եմ ինչ-որ բան ասել Մատրոսկինի ձայնով: Ինձ համար դա լավագույն պարգեւն է: - Երազո՞ւմ եք արդյոք ինչ-որ բանի մասին: - Երազելը ինձ համար միշտ աշխատանք է: Իսկ դերասանի կյանքը, դերասանի աշխատանքը հենց իր կյանքն է: Հուզական եւ կյանքային դիտարկումների այն պաշարը, որոնց կողքով ուրիշներն անցել են առանց նկատելու, դերասանը նկատել է: Դերասանական զբաղմունքը նման է զինվորականի զբաղմունքին: Ոչ թե վտանգավորության, այլ պատրաստ լինելու, անպայման պատրաստ լինելու առումով: Անկախ այն բանից, թե քեզ ինչ է պատահել, դու պարտավոր ես խաղալ: Որքան շատ ես յուրացնում մասնագիտությունը, որքան խորանում ես արհեստիդ մեջ, այնքան ավելի բարդ է դառնում աշխատելը: Դու հասնում ես որոշակի մակարդակի, որից ցածր իջնել չի կարելի: Սկսում ես առաջ մղել քեզ: Պետք է ասեմ, որ հաճախ եմ մտածում ապագայի մասին, այն մասին, թե ինչ կպատահի ինձ, թատրոնին: Ես մտադիր եմ դժվարին եւ լուրջ գործ սկսել միանգամայն երիտասարդ մարդկանց հետ: Ես ստուդիա եմ հավաքագրել: Դրանք Մոսկվայի 15 դպրոցականներ են: Թե դրանից ինչ կստացվիՙ չգիտեմ: Բայց դա ինձ համար շատ լուրջ եւ կարեւոր գործ է: - Դուք հնարավորություն ունեք դիմելու Հայաստանի բնակիչներին: - Ուզում եմ անմիջապես ասել, որ շատ զգացված եմ, որ Հայաստանի հեռուստատեսությունը ծրագրում է անցկացնել իմ ստեղծագործությանը նվիրված երեկույթ: Ուզում եմ ամենաբարի մաղթանքներով դիմել իմ հայ գործընկերներին եւ առաջին հերթին Հրաչյա Ղափլանյանինՙ մի մարդու, որը կազմակերպեց «Բարեկամություն» թատրոնը, որին առաջիններից մեկը մասնակցեց մեր «Սովրեմեննիկ» թատրոնը: Ցավոք, ես չմասնակցեցի այդ ուղեւորությանը, այդ ժամանակ ես նկարահանվում էի: Բայց գործընկերներիս պատմածները գերազանցում են բոլոր իրական, ամենազարմանալի սպասումները: Հայաստանի, նրա ողբերգական պատմության մասին ես կարդացել եմ դեռ ուսանողական տարիներին: Ես շատ սիրում եւ լավ ծանոթ եմ սքանչելի հայ գեղանկարիչներ Սարյանին, Մինասին: Ինձ նվիրել են «Հայկական մանրանկարչություն» գիրք, որը սիրում եմ ժամանակ առ ժամանակ թերթել: Ձեր հրաշալի դերասան Հրաչյա Ներսիսյանի հետ անձամբ ծանոթ եմ եղել: Նա ինձ միշտ ապշեցրել է ճշմարտացիությամբ, թե՛ բեմի, եւ թե՛ էկրանի վրա գոյության անկեղծությամբ: Նա մի դերասան էր, որն ապրեց այնքան, որքան իրեն թույլ էին տալիս ուժերը, թե՛ երիտասարդության, եւ թե՛ հասուն տարիներին: Հայաստանը իր ձյունագագաթ Արարատով մշտապես ինձ ներկայանում է որպես հեքիաթային երկիր, որտեղ շատ կուզենայի լինել: Հույս ունեմ, որ դա մի օր կիրականանա: Իսկ այսօրվա հանդիպման համար շատ շնորհակալ եմ: |
