«ԽՈՍՏՈՒՄՆԱԼԻՑ» ԵՎ «ԼԱՎ ԱՐԴՅՈՒՆՔՆԵՐՈ ՞Վ», ԹԵ՞ ԱՆԱՐԴՅՈՒՆԱՎԵՏ ԵՎ ԿՈՌՈՒՊՑԻՈՆ ՌԻՍԿԵՐՈՎ ԱՐԱ ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆ Գիտությանը գումար հատկացնելով ամեն ինչ չի վերջանում, այլ միայն սկսվում է Արդեն 2 անգամ գիտության պետական կոմիտեն անց է կացրել լավագույն գիտական ծրագրերի մրցույթներ, որոնք պետք է կիրառական նշանակություն ունենան: Այսինքն, ձեռք բերվող արդյունքը, որի համար տարեկան մի քանի հարյուր միլիոն դրամի պետական ֆինանսավորում է հատկացվում, պետք է առեւտրայնացվի, ներդրվի Հայաստանի տնտեսության մեջ եւ նպաստի նրա զարգացմանը: Մի քանի ծրագրերի մասին անցած 4-5 տարիներին համառոտ տեղեկություններ եղել են, բայց ամբողջական եւ հրապարակային տեղեկատվություն իրականացվող ծրագրերի եւ դրանց արդյունքների մասին չկա ոչ կոմիտեի, ոչ էլ գիտության եւ կրթության նախարարության պաշտոնական կայքերում: Ուստի դրանց մասին հանրային եւ գիտական ծրագրերի ֆինանսավորման անարդարությունից բազմիցս դժգոհություններ արտահայտած գիտնականների հետաքրքրությունը գոնե մասնակիորեն բավարարելու նպատակով նախ դիմեցինք գիտության պետական կոմիտե, ապա վերջինիս պատասխանից բխող` էկոնոմիկայի նախարարություն:
Գիտպետկոմում հավաստիացնում են` արդյունքներն «ավելի քան խոստումնալից» են Գիտպետկոմի պատասխանում, անդրադարձ կատարելով 2011 թվականից 2 անգամ իրականացված «կիրառական արդյունքի ձեռքբերմանն ուղղված մրցույթներ»-ին, դրանց արդյունքներն «ավելի քան խոստումնալից» են բնութագրում: Նշվում է, որ առաջին մրցույթում կոմիտեն մասնավոր հատվածի հետ համատեղ 17 նորարարական ծրագիր է ֆինանսավորել, որոնցից «10-ը լավ արդյունքներ են տվել, 10-ից չորսը ներկայացվել են ՀՀ վարչապետին կից գործող գիտատեխնիկական խորհրդում եւ վարչապետի հանձնարարությամբ, բոլոր տասն էլ փոխանցվել են էկոնոմիկայի նախարարություն` հետագայում առեւտրայնացման նպատակով»: Գիտության կոմիտեի տեղեկացմամբ, առաջին մրցույթից հաջողված օրինակներ են` նոր տիպի ջրային փականների, նանոներկերի արտադրության տեխնոլոգիաները, Սելիմյանի խմորիչները, որոնք «արդեն կիրառվում են Մոսկվայում, իսկ Պրահայում դրանցով հետաքրքրված են»: Ըստ գիտության պետական կոմիտեի, երկրորդ մրցույթում ֆինանսավորման են երաշխավորվել 16 ծրագրեր, որոնց իրականացման հաշվետվությունները ներկայացվել են վերջերս: Դրանցից մեկն էլ «Բարվա» ինովացիոն կենտրոնի կողմից իրականացվող ծրագիրն է, որին հրապարակային անդրադարձ նախկինում եղել է: Միաժամանակ, նախորդ մրցույթի 10 ծրագրերի մասին, որոնք փոխանցվել են էկոնոմիկայի նախարարություն, տեղեկատվություն ստանալու համար գիտության պետական կոմիտեից մեզ խորհուրդ տվեցին դիմել տվյալ նախարարություն: Էկոնոմկիայի նախարարությունից մեզ ներկայացրեցին այդ ծրագրերի նկարագրությունը եւ դրանց մասին եզրակացությունները, որոնք քննարկվել են 2013-ի հունիսին` վարչապետի մոտ կայացած Գիտատեխնիկական խորհրդի նիստում: 10-ի փոխարեն 9 գիտական մշակումներ, որոնցից ընդամենը 3-ն են առեւտրայնացման ենթակա Պետական ֆինանսավորմամբ ավարտված եւ էկոնոմիկայի նախարարություն փոխանցված եւ, ըստ գիտպետկոմի, «լավ արդյունքներ» տված գիտական ծրագրերի վերաբերյալ էկոնոմիկայի նախարարության տրամադրած տեղեկատվության ծրագրերը ոչ թե 10-ն են, այլ 9-ը: Դրանց վերաբերյալ նախարարության եզրակացություններում, սակայն, գիտության պետական կոմիտեի արտահայտած լավատեսությունը բացակայում էր: Նախ` որո՞նք են պետական ֆինանսավորմամբ իրականացված գիտական մշակումները, որոնց վերաբերյալ մանրամասները այդպես խնամքով թաքցվում է. 1. «Չորաթան հայկական թթվակաթնային սննդանյութի կիրառումը ավանդական եւ այլընտրանքային բժշկության մեջ»: 2. «Անձրեւային տեղումների խթանման հետազոտություններ եւ ադյունավետ անձրեւաբեր համակարգի մշակում»: 3. «ԼԱ-2» ժանգի ձեւափոխիչի ստացման տեխնոլոգիայի մշակում»: 4. «Ռադիոհաճախություններով ղեկավարվող ֆոտո-Էլեկտրոնային ուժեղացուցիչ»: 5. «Հատուկ նշանակության օբյեկտների եւ տարածքների ավտոմատ հսկման եւ արագ ահազանգման ռադիոտեխնիկական համալիր»: 6. «Ոչ սպիտակուցային ամինաթթուների պրեպարատիվ արտադրության տեխնոլոգիական պարամետրերի օպտիմալացում, արտադրական նմուշների ստացում եւ սերտիֆիկացում, փոքրածավալ արտադրության կազմակերպում»: 7. «Լեռնամարգագետնային հողերի բերրիության վերականգնումը արոտավայրերի եւ խոտհարքների արդյունավետության բարձրացման նպատակով»: 8. «Ատամի ոսկրափուտի (կարիեսի) կանխարգելման եւ ատամի գերզգայնության նվազեցման նոր արդյունավետ միջոց»: 9. «Ավտոմատ գործողության դիմհարային փականի նախատիպ»: Այժմ էկոնոմիկայի նախարարության եզրակացությունների մասինՙ յուրաքանչյուրի վերաբերյալ: Առաջին ծրագրի ` «Չորաթանի» վերաբերյալ նշված է, որ լրացուցիչ հետազոտությունների անցկացման անհրաժեշտությունը կա , որից հետո միայն կարող է քննարկվել նրա առեւտրայնացման հարցը: Երկրորդի ` անձրեւաբեր համակարգի վերաբերյալ նախարարության եզրակացությամբ «համակարգի նախնական փորձարկումները հաջողված չեն եղել» եւ առեւտրայնացման հարցին կարելի է անդրադառնալ դրանց փորձարկման դրական արդյունքների ստացումից հետո: Երրորդի ` «ԼԱ-2» ժանգի ձեւափոխիչի նախագիծը դրական է գնահատվել էկոնոմիկայի նախարարության կողմից, սակայն անհրաժեշտ է համարվել «ավելի մանրամասն ուսումնասիրել եւ գնահատել Հայաստանում արտադրանքի կիրառման վերոնշյալ ոլորտներում դրա նկատմամբ եղած պահանջարկը» : Չորրորդ ծրագրի ` ռադիոհաճախություններով ղեկավարվող ֆոտո-Էլեկտրոնային ուժեղացուցչի նախագիծը նույնպես դրական է գնահատվել էկոնոմիկայի նախարարության կողմից, բայց առաջարկվել է օտարերկրյա կազմակերպությունների հետ պարզել ֆոտոդետեկտորի պահանջարկը , ապա անդրադառնալ առեւտրայնացման հարցին: Միաժամանակ, ֆոտոդետեկտորի նմուշը պատրաստելու նպատակով 2013-2014-ի համար ֆինանսավորման ներկայացված հայտը գիտության պետական կոմիտեի կողմից մերժվել է: Հինգերորդ ` «Հատուկ նշանակության օբյեկտների եւ տարածքների ավտոմատ հսկման եւ արագ ահազանգման ռադիոտեխնիկական համալիրը», որն առաջարկվում է կիրառել սահմանի հսկողության ժամանակ եւ որին բազմիցս անդրադարձան լրատվամիջոցները, ըստ դրա հեղինակների, նույնպես դեռեւս փորձարկումների փուլում է եւ առեւտրայնացման հարցը կդիտարկվի դրանց ավարտից հետո: Վեցերորդ ` ոչ սպիտակուցային ամինաթթուների ստացման ծրագիրը իրականացվել է ՀՀ ԳԱԱ «Հայկենսատեխնոլոգիա» գիտաարտադրական կենտրոնում, բայց արդյունքը «ստանձնել է» «ԲԻՈԱՐՄ» մասնավոր ընկերությունը, որն արդեն առեւտրայնացման աջակցության խնդիր չունի : Այստեղ անհասկանալի է, թե ինչո՞ւ է ծրագիրը իրականացվում մի կառույցում` պետական գիտաարտադրական կենտրոնում, իսկ արդյունքը բաժին է հասնում մասնավոր ընկերության: Ի՞նչ պայմաններով է վերջինս պետական միջոցներով իրականացված ծրագիրը ձեռք բերել, որքա՞ն է վճարել դրա համար, եթե իհարկե վճարել է, ի՞նչ է ստացել պետական գիտական ինստիտուտը այս ծրագրից: Յոթերորդ ` բերրիության վերականգնման ծրագիրը, ըստ էկոնոմիկայի նախարարության «արժեքավոր գիտական ուսումնասիրություն է», բայց նախագծի արդյունքները առեւտրայնացման ենթակա չեն, քանի որ չկա առեւտրայնացման առարկան (՞): «Միաժամանակ, նախագծի արդյունքների վերաբերյալ անհրաժեշտ է գյուղատնտեսության նախարարության եզրակացությունը»: Ութերորդ ` ատամի կարիեսի կանխարգելման նոր միջոցի «հեղինակների հետ քննարկման արդյունքում պարզվել է, որ նախագծով նախատեսված աշխատանքների գիտահետազոտական մասը դեռեւս ընթացքում է », ինչպես նաեւ բուն այդ «նոր միջոցը դեռեւս առաջարկված չէ, նախագծի գիտական մասը ավարտված չէ» : Իններորդ ` ավտոմատ գործողության դիմհարային փականը, որ մշակվել է ջրամբարներում ջրի մակարդակը կարգավորելու նպատակով, հեղինակները մտավախություն ունեն, որ կարող է հեշտությամբ կրկնօրինակվել, ուստի ձգտում են միջազգային արտոնագիր ստանալ մինչ դրա առեւտրայնացումը : Մի խոսքով, էկոնոմիկայի նախարարության եզրակացությամբ, վերոնշյալ 9 ծրագրերից առեւտրայնացման ենթակա են համարվել 3-ը ` «ԼԱ-2» ժանգի ձեւափոխիչի ստացման տեխնոլոգիայի մշակումը», «Ռադիոհաճախություններով ղեկավարվող ֆոտո-Էլեկտրոնային ուժեղացուցիչը», «Ավտոմատ գործողության դիմհարային փականի նախատիպը»: Միաժամանակ, էկոնոմիկայի նախարարությունը հայտնել է, որ այս նախագծերի իրականացման արդյունքների վերաբերյալ բացակայում են կրթության եւ գիտության նախարարության գիտության պետական կոմիտեի եզրակացությունները: Հիշեցնենք, որ վերոնշյալ բոլոր ծրագրերը գիտության պետական կոմիտեն բնութագրել էր որպես «լավ արդյունքներ տված» եւ «առավել քան խոստումնալից»: Մի քանի անհայտներով գիտական մշակումներ Էկոնոմիկայի նախարարության պարզաբանումներից ակնհայտ է դառնում, որ գիտության պետական կոմիտեի կողմից մշակվող գիտական ծրագրերը, որոնք կոչված են կիրառություն գտնել տնտեսության մեջ եւ նպաստել դրա զարգացմանը, ըստ էության իրենց նպատակին չեն ծառայում: Գիտության պետական կոմիտեն ինքն է որոշում ծրագրին ինչքա՞ն գումար տալ, առանց տնտեսական բլոկի նախարարությունների, գործարարներին միավորող կառույցների հետ նախապես քննարկելու դրա պահանջարկը կա՞ մեր երկրում եւ արտաքին շուկաներում: Այսինքն, կարող ենք ստանալ մի արդյունք, որի վրա պետական միջոցներ են ծախսվել, բայց այն, մեղմ ասած, մեզ պետք չէ: Ինչը արդեն երեւում է էկոնոմիկայի նախարարության` վերոնշյալ գիտական մշակումների մեծ մասին տված եզրակացություններից: Նաեւ բացառված չէ տարբերակը, երբ տվյալ սարքը կամ գիտական արդյունքը վաղուց ի վեր գրանցված եւ առեւտրայնացած լինի ու վաճառվի ամբողջ աշխարհում, իսկ մեր գիտնականները, այսպես ասած` հեծանիվ հորինեն: Անհասկանալի է, երբ գիտության պետական կոմիտեի կողմից արդյունավետ բնութագրվող եւ որպես ավարտուն ծրագրեր էկոնոմիկայի նախարարությանը փոխանցած ծրագրերը դեռեւս լրացուցիչ փորձաքննությունների, մշակումների կարիք են ունենում: Մեկ կառույցի կողմից միաժամանակ մրցույթ հայտարարելու, ֆինանսավորելու եւ արդյունքներին գնահատական տալու հետեւանքն այլ չէր կարող լինել: Այս երեք գործառույթները պարտադիր պետք է իրականացնեն տարբեր եւ միմյանցից անկախ մարմիններ, որի մեջ ներգրավված լինեն թե՛ շահագրգիռ նախարարությունների, թե՛ գործարարների միությունների, թե՛ գիտությունների ազգային ակադեմիայի ներկայացուցիչները: Այլապես, կոռուպցիոն լուրջ ռիսկեր են առաջանում: Անհայտ է նաեւ գիտական մշակումների առեւտրայնացման մեխանիզմը: Ինչպե՞ս է այն տեղի ունենալու: Ինչպես «Հայկենսատեխնոլոգիա»-ի դեպքո՞ւմ, երբ մշակումն իրականացնում է պետական մարմինը եւ անհատույց փոխանցում մասնավորին: Դա եղավ կա՞պ գիտության եւ տնտեսության միջեւ, եթե գիտական հիմնարկը ոչինչ չի ստանում իր մշակումից, իսկ մասնավորը անվճար ստանում է նոր տեխնոլոգիա եւ փող աշխատում: Պե՞տք է լինեն առեւտրայնացման ինչ-որ կարգ եւ պայմաններ, երբ թե՛ պետությունը, թե՛ պետական գիտական հիմնարկը, թե՛ գյուտը կիրառած մասնավորը հավասարապես շահեն: Գումար հատկացնելով ամեն ինչ չի վերջանում: Գլխավոր նպատակը պետք է դրա արդյունավետությունը լինի: Այլապես, այդ գումարները փոշիանում են առանց արդյունքի: Հետեւաբար, նախ պետք է հստակեցվեն մրցույթների, ֆինանսավորման, առեւտրայնացման մեխանիզմները, ապա պետբյուջեից նոր միջոցներ տրամադրվեն, իսկ նախկինում տրամադրվածների համար էլ պետք է պահանջել դրանց արդյունավետության ապացույցներ եւ մանրամասները դարձնել հրապարակային, առանց գիտական հայտնագործության գաղտնիության բացահայտման: | 
