ԳԻՏԱԺՈՂՈՎ ԵՐԵՎԱՆՈՒՄ ՍՏԵՓԱՆ ՊԱՊԻԿՅԱՆ, Տեխնիկական գիտությունների թեկնածու: Էլեկտրաէներգիայի խնդիրները Առաջին հանրապետության տարիներին Հունիսի 1-ին Երեւանում տեղի ունեցավ գիտաժողով նվիրված Առաջին հանրապետության տարիներին Հայաստանի էներգետիկայի խնդիրներին: Ընդարձակ զեկուցումով հանդես եկավ էներգետիկայի բնագավառի անվանի գիտնական, տեխնիկական գիտությունների թեկնածու Ստեփան Պապիկյանը: Նա մանրակրկիտ ներկայացրեց «Հայաստանի էներգետիկան առաջին հանրապետության տարիներին» աշխատանքը: Ստորեւ ներկայացնում ենք ներկայացված զեկուցումից որոշ հատվածներ: 1920 թվականին Հայաստանում գոյություն ունեին 9 էլեկտրակայաններ, որոնք հիմնականում սպասարկում էին քաղաքային բնակչությանը: Դրանք արդյունաբերությանը էլեկտրական էներգիա էին մատակարարում աննշան չափով: Գոյություն ունեցող էլեկտրակայաններում էներգետիկ սարքավորումները ֆիզիկապես մաշված էին: Հայաստանում 1913 թվականին գոյություն ունեին 13 էլեկտրակայաններ, նրանցից չորսը աշխատում էին դիզելով, իսկ իննըՙ ջրի ուժով: 1913 թվականին Հայաստանում արտադրվել է 5,1 միլիոն ԿՎտժ էլեկտրական էներգիա: Սյունիքի հիդրոէլեկտրակայանը 1919թ. չէր գործում: Տուրբինը նորոգման կարիք ուներ, սարքավորումների մի մասը բացակայում էր : Ջրախորի հիդրոէլեկտրակայանը 1919թ. քանդված էր: Բաշխիչ սարքը բացակայում էր: Տուրբինը չուներ պատյան եւ կարգավորիչի որոշ մասեր:Վնասված էին գեներատորի ստատորի փաթույթները եւ խարսխի փաթույթները: Կապանի հիդրոէլեկտրակայանըի տուրբինի աշխատանքային անիվները լրիվ փոխման կարիք ունեին: Բացակայում էր գեներատորի բաշխիչ սարքը: Ջրանցքը լցված էր հողով, ջրառը գոյություն չուներ: 1920-ական թվականներին կայանի աշխատանքը վերականգնվել է: Կապանի դիզելային էլեկտրակայանի դիզելները պահպանվում էին,սակայն բացակայում էր բաշխիչ սարքավորումը: Շատ վատ վիճակում էր գտնվում նաեւ Ալավերդու հիդրոէլեկտրակայանը: Այստեղ տեղադրված երեք հիդրոագրեգատներից մեկը գտնվում էր նորոգման մեջ, երկրորդըՙ լավագույն դեպքում կարող էր զարգացնել մոտ 200 ԿՎտ հզորություն: Բոլոր տուրբինների կարգավորիչները խիստ մաշված էին, որի հետեւանքով տուրբինները հաճախ կանգնում էին: Ալավերդիում գոյություն ունեցող երկու դիզել գեներատորները նավթի բացակայության պատճառով չեն աշխատել: Այդ պայմաններում պղնձահանքային գործարանը չի աշխատել: Երեւանի «Ամպեր» ընկերության հիդրոէլեկտրակայանը կառուցվել եւ շահագործման է հանձնվել 1907 թվականին: Կայանում սկզբնական շրջանում տեղադրվել են երկու «Ֆրենսիս» տեսակի հորիզոնական հիդրոտուրբին, որոնցից առաջինն ուներ 150 կՎտ հզորություն:Կայանի օգտակար էջքը կազմում էր 13 մետր: Այն նախատեսվել է Երեւան քաղաքին էլեկտրական էներգիա մատակարարելու համար: Երեւան քաղաքի փողոցների ամբողջ լուսավորությունը սահմանափակված էր 24 լապտերներով եւ 50 Վատտանոց 150 լամպերով: 1926 թվականին ԵրՀԷԿ-ի շահագործումից հետո «Ամպեր» ընկերության հիդրոէլեկտրակայանը ենթարկվել է ապամոնտաժման: Առաջին հանրապետության տարիներին էլեկտրակայանի հարցի շուրջ Կիրակոսյանի,որը կայանի սեփականատերն էր եւ քաղաքային վարչության միջեւ առաջանում են մեծ տարաձայնություններ, որոնց պատճառով տեղի են ունենում «Կիրակոսյան նոր խավարումներ»: Էլեկտրակայաններում աշխատելու համար մարդկանց ընտրում էին նկատի ունենալով նրանց ծանոթ լինելը փականագործության եւ հարակից մասնագիտությունների հետ: Հայաստանում չկային ոչ բարձրագույն, ոչ էլ միջնակարգ մասնագիտական ուսումնական հաստատություններ, նույնիսկ ուսումնարաններ, որպեսզի կադրեր պատրաստեին էլեկտրակայաններում աշխատելու համար: Էլեկտրակայանների մեծ մասում հերթափոխի ընթացքում աշխատում էր մեկ մարդ: Նա կատարում էր ե՛ւ հերթափոխի մեքենավարի, ե՛ւ էլեկտրիկի պարտականությունները: Այդ տարիներին շահագործման անվտանգության տեխնիկայի վերաբերյալ գիտելիքները դեռեւս գտնվում էին շատ ցածր մակարդակի վրա: Դրա պատճառով էլ հաճախ տեղի էին ունենում վթարներ, ինչի հետեւանքով հոսանքահարվում էին աշխատողները եւ շարքից դուրս էին գալիս էներգետիկական սարքավորումները: Մինչեւ 1918թ. Հայաստան քարածուխ եւ նավթամթերքներ բերվել են սահմանափակ քանակությամբ: Բնակչությունը հիմնականում օգտագործել է փայտ, գյուղական վայրերումՙ աթար: Հայաստանում 1919 թվականին արտադրվել է մինչեւ 2 միլիոն կՎտ.ժամ, իսկ 1920 թվականինՙ մինչեւ մեկ միլիոն կՎտ.ժամ էլեկտրական էներգիա: 1920 թվականին Հայաստանի էլեկտրակայաններում աշխատող մարդկանց թիվը չի գերազանցել 65-ը: Այդ թվականին յուրաքանչյուր բնակչին բաժին էր ընկնում 3.2 կՎտ.ժամ էլեկտրական էներգիա: | 
