«ԱԽ ԴՈՒ ԿԿՈՒ, ՀԻՄԱ՛Ր ԿԿՈՒ» ՀԱԿՈԲ ԱՎԵՏԻՔՅԱՆ Երիտասարդ հայրիկներ ու մայրիկներ գիտեմ, որոնք իրենց երեխաներին չեն կարդում Թումանյանի «Չարի վերջը» հեքիաթը: Հասկանալի էՙ մայրիկը իր ձագուկներին երբեք ու երբեք չի հանձնում գիշատիչներին, երեխան իր փոքրիկ ուղեղիկում բնավ պետք չէ մտածի, թե մայրիկը կարող է իրեն լքել, առավել եւս տալ ուրիշներին, որ հա՛փ անեն ու տանեն: Սակայն այն տարիքում, երբ երեխաներն արդեն ըմբռնեն, որ մայրիկը իրենց երբեք ու երբեք չի հանձնի ուրիշին, կարծում եմ, որ երեխաները, եւ ոչ միայն երեխաները, պիտի՛ իմանան, ավելինՙ պիտի՛ հասկանան ու մտածեն, թե ի՞նչպես եւ ինչո՞ւ հեքիաթի վերջում Շունը խեղդեց Աղվեսին: Բայց դրանից առաջ պետք է վերլուծեն, թե ո՞վ էր Աղվեսը, ի՞նչ «հիմնավորումներով» էր Կկուից պահանջում մեկիկ-մեկիկ ցած գցել ձագուկներին, ու մանավանդՙ ինչո՞ւ էր Կկուն այդքան հիմար... Թումանյանագետները կարող են բացատրել, թե հանճարեղ պոետը ի՞նչ հանգամանքներում, այսպես կոչվածՙ աշխարհաքաղաքական ի՞նչ պայմաններում, ազգային-քաղաքական տրամադրությունների ո՞ր հանգրվանում եւ ինչո՞ւ է գրել իր անմահ այս հեքիաթը, որը կրում է 1908 թվականը: Նրա նամակներում եւ գրառումներում ու զրույցներում հավանաբար կան նշումներ այդ մասին: Նաեւ նշումներ, թե ո՞ւմն է նկատի ունեցել իր գլխավոր հերոսներից Աղվեսի կերպարը կերտելիս, եւ ո՞ւմն է մարմնավորում մյուս հերոսըՙ Կկուն: Ինչո՞ւ է նա որպես կերպար ընտրել այդ թռչնին, որն իր բնի հոտից միշտ զզվում է (հիշո՞ւմ եք Միլոշ Ֆորմանի եւ Ջեք Նիքոլսոնի «Թռիչքՙ կկվի բնի վրայով» ֆիլմը) իր բնից եւ ձվերն ածում ուրիշՙ երգեցիկ թռչունների բներում, որպեսզի նրա՛նք թուխս նստեն իր ապագա ձագուկների վրա: Ովքե՞ր են մյուս հերոսներըՙ պատահաբար «դեպքի վայրի» վրայով անցնող Ագռավը, որը բացում է հիմար Կկվի աչքերը, ո՞վ է Շունը, որը Չարի վերջն է բերում: Հեքիաթի դեպքերն ու դեմքերը շարունակ չե՞ն կրկնվում: Աղվեսը հին-նոր Թուրքը չէ՞, իմաստուն Ագռավը կրթություն ստացած մեր ողջախոհ մտավորականությունը չէ՞, իսկ Շունըՙ Ռուսաստանը, որի հետ այնքան մեծ հույսեր էին կապում մեր այն ժամանակվա մարդիկ, ինչպես հիմա: Իսկ ո՞վ է Կկուն, այդ հիմար թռչունը, որն իր երեք ձագուկներից երկուսին Աղվեսի բերանը գցելուց հետո մնաց մենակՙ իր մինուճարի հույսին: Նա մերօրյա այն Մայրիկը չէ՞, որ իր Ձագին Թուրքին զոհ տալուց հետո փառք էր տալիս Աստծուն, որ ձագերին զոհաբերող-միջնորդը դեռ կենդանի է ու մուրճը ձեռքին դեռ հոխորտում է եւ ակնկալում երախտագիտություն, որ մնացածին խնայել է, չի գցել Թուրքի բերանը... Ընթերցողներս կարող են առարկել, թե Հովհ. Թումանյանը այդ որտեղի՞ց պիտի իմանար, թե հետագա տարիներին, նույնիսկ 112 տարի հետո ի՞նչ է գալու Կկվիՙ հայ ժողովրդի գլխին, ո՞վ է բերելու այդ պատուհասը: Սակայն պետք չէ մոռանալ, որ Աստված հանճարներին ուղարկում է աշխարհ, ինչպես Թումանյանին, որպեսզի իրենց տեսանողի դիրքերից տեսնեն ներկան եւ գուշակեն ապագան: Թեեւ, խոստովանենք, շուռ եկած եւ անբնականոն մեր աշխարհում օրինաչափությունները խախտված են լինում եւ ամեն բան չէ, որ ճիփուճիշտ հանճարների գուշակածն է լինում: Այնուամենայնիվ Թումանյանին հաջողվել է պատկերացնել, որ մեր օրերում, ինչպես 100 տարի առաջ էլ, Աղվեսն ու Շունը մտերմացածՙ նորանոր ձագեր են պահանջում Կկվից, ոչ միայն ձագեր, այլեւ նրա բունը, փչակը, ծառն ու սարը: Հանճարեղ այդ մարդը սակայն չէր կարող կռահել, որ Կկուն կմնա նույն հիմարը, որն իր ձագերին հանձնելուց հետո ուրիշի բներ կփնտրիՙ իր ձվերն այնտեղ ածելու համար: Ոչ մի հանճար չէր կարող պատկերացնել, որ այսքան տառապանքներից, փորձություններից, կորուստներից ու զոհերից հետո մեր ժողովուրդը կմնա հեքիաթի Կկվի խելքին, չի կարողանա իրեն իսկական առաջնորդներ ընտրել, կազմակերպել իր կյանքը, պաշտպանել իրեն, իր հավկիթները սեփական բնում ածել, սեփական մարմնով թուխս նստել նրանց վրա, մեծացնել ու պաշտպանել ձագերին ու նրանց սովորեցնել պաշտպանել իրենք իրենց, եւ ամենակարեւորըՙ ոչ ոքի չվստահել իր տարածքը, կյանքը, արժանապատվությունը: Պետք է վերստին կարդալ, դեռեւս մանուկ հասակից, կարդալ ու հասկանալ, խորապես ըմբռնել ու վերլուծել «Չարի վերջը» հեքիաթը, որպեսզի իսկապես կարողանանք բերել Չարի ու Չարիքի վերջը: |
