ՅՈՒՆԵՍԿՕ-Ի ԽՈՀԱՆՈՑԱՅԻՆ ԽԱՐԴԱՎԱՆՔՆԵՐԸ ՍԱՌԱ ԳԱՍՊԱՐՅԱՆ, Նյու Յորք Հայկական տոնական սեղանի պարտադիր ուտեստիՙ տոլմայի բույրն այս տարի ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի թեթեւ ձեռքով խառնվեց քաղաքականության անմաքուր հոտերին, դառնալով նույնիսկ այդ ոլորտից հեռու տատիկների խոսակցության թեժ թեմա: Անցյալ դեկտեմբերին ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն ընդունեց, որ տոլմա ճաշատեսակի պատրաստումը եւ տարածումըՙ ադրբեջանական ավանդույթ է: Օրեր անց, Կալիֆոռնիայի Սան Դիեգո քաղաքում, այդ նահանգի ադրբեջանական հյուպատոսության ուժերով, կազմակերպվեց ադրբեջանական խոհանոցի շնորհանդես ի փառս հաղթանակած դոլմայի: Կարծում եմ, հայկական խոհանոցի նկատմամբ կատարած ադրբեջանական ագրեսիայի այս փաստին չպետք է վերաբերվել հեգնական հումորով եւ հաշտվողական հոգեբանությամբ, ինչպիսին էին մամուլում տեղ գտած որոշ հրապարակումներ: Այս խնդրում հասարակության մեջ առկա կարծիքներն էլ խիստ բեւեռացված ենՙ ծայրահեղ անտարբերներից մինչեւՙ այս ամանորյա սեղանի շուրջ հայկական տոլմայի կենացը խմողներն ու զայրույթով ՅՈՒՆԵՍԿՕ անունը հայերենի բոլոր հոլովներով հիշողները: Կատարվածն, իրոք, իսկական գողություն էր: Բավական է դիտել ՅՈՒՆԵՍԿՕ ներկայացված տոլմայի մասին ադրբեջանական հայտի տեսանյութը: Այն սկսվում է հայկական շվիի երաժշտությամբ, շարունակվում «Սարի աղջիկ» երգի հայկական մեղեդիով: Տոլմա փաթաթելու բեմադրված տեսարանում, մայրը դստերը պատգամում է. «դոլման պատրաստում են Ադրբեջանում եւ այն ադրբեջանական բառ է: Վերեւից տատն էլ թեՙ մեր ժամանակներում միսը ծեծում էին, այդպես ավելի համով էր, քան հիմաՙ երբ աղում են»: Հայկական կողմն այսուհետ պետք է որդեգրի կարծր, անզիջող դիրքորոշում ամեն հայկականի նկատմամբ ադրբեջանական յուրացման փորձերին, այլապես հեռու չէ այն օրը, երբ մեր գաթան, ղափաման, հարիսան, արցախյան ժենգյալով հացն էլ դասվեն Ադրբեջանի ազգային ուտեստների շարքը: Տոլմայի հայրենիքը Ադրբեջա՞նն է... Աբսուրդ: Ադրբեջանը դեռ Պարսկաստանից իր անվան «հեղինակային իրավունքը» ձեռք չէր բերել, երբ Վանում Արտամետի տոլմա էին պատրաստում, մեծ ու փոքր պահքի օրերին պասուց տոլմա փաթաթում, միսը փոխարինելով յոթ տեսակի ձավարեղենով: Այսինքնՙ տոլմա ճաշատեսակի պատրաստման ավանդույթն այնքան հին է, որքան քրիստոնեության ներկայությունը հայոց մեջ: Եկեք մենք էլ, որպես հակաքայլ, պասուց տոլմայի, որպեսՙ յուրահատուկ ծիսական ուտեստի մասին հայտ ներկայացնենք: Այսօր չկա որեւէ աղբյուր, ուր վկայություն լինի այդ տոլմայի ազգային անվերապահ պատկանելության մասին: Կարելի է ընդունել հին ազգերիցՙ հայերի, հույների, ասորիների միջեւ այս տոնածիսական ուտեստի վերաբերյալ վիճարկման փաստարկները, բայց ոչ երբեքՙ ազերիների մոգոնածը: Ի դեպ, Օքսֆորդի համալսարանի աշխարհի սննդատեսակների մասին հեղինակավոր ուղեցույցում (Oxford Companion to Food) նշված է, որ տոլման հայկական ճաշատեսակ է եւ մտել է օսմանյան խոհանոց հայերի միջոցով: Այս տարվա սկզբին ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն լքելու մասին հայտ ներկայացրեցին Իսրայելն ու Միացյալ Նահանգները, բողոքելով Հեբրոնըՙ Պաղեստինի արաբ ժողովրդի եւ մարդկության մշակույթային ժառանգություն գրանցելու ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի որոշման դեմ: «ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն վերածվել է աբսուրդի թատրոնի, պատմություն պահպանելու փոխարեն, այն խեղաթյուրում է», - կառույցից հեռանալու առիթով նշել է Իսրայելի վարչապետ Բենյամին Նաթանյահուն: Անարձագանք չմնաց նաեւ Հայաստանը վերջին տխրահռչակ որոշումից հետո: Արտգործնախարար Էդվարդ Նալբանդյանը վերջերս ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի գրասենյակում Ֆրանկոֆոնիայի միջազգային օրերի առիթով հորդորեց այդ կառույցի նորընտիր ղեկավարությանը զերծ մնալ քաղաքականությունից: Ի դեպ, Հայաստանում հոկտեմբերին կայանալիք Ֆրանկոֆոնիայի գագաթաժողովին մասնակցելու են ֆրանկոֆոն համարվող ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի անդամ պետությունների գերակշիռ մասը: Գուցե, միտք ունի մայիսին կայանալիք տոլմայի փառատոնը տեղափոխել հոկտեմբե՞ր: Շտապեմ ասել, որ azernews կայքի փոխանցմամբ, այս օրերին Ֆրանսիայում գտնվող Ադրբեջանի արտգործնախարար Մամեդյարովը հանդիպել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի նորընտիր նախագահ Օդրի Ազուլեյի հետ, հրավիրել նրան Ադրբեջան եւ բողոք հայտնել, որ իրենց վերահսկողության տակ գտնվող ադրբեջանական տարածքներում հայերը ավերել են 1200 պատմական եւ ճարտարապետական հուշարձաններ, կողոպտել 27 թանգարան, Հայաստան են արտահանել ավելի քանՙ 100 հազար թանգարանային նմուշներ, քանդել 152 կրոնական հուշարձաններ եւ 62 մզկիթներ, 927 գրադարաններում պահվող 4.6 միլիոն գրքեր, այդ թվումՙ Սուրբ Ղուրանն ու հազվագյուտ իսլամական ձեռագրեր, նշելով, որ ԵԱՀԿ դիտորդական առաքելությունը հաստատում է այդ փաստերը: Հայկական news.am-ի ծանուցմամբ, Ստեփանակերտը համաձայն է բավարարել ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի մոնիտորինգ իրականացնելու առաջարկը, այն պայմանով միայն, որ Ադրբեջանը թույլ տա մոնիտորինգի ենթարկել իր տարածքում եղած եւ այժմ իսպառ ոչնչացված հայկական պատմական հուշարձանները եւ կրոնական սրբավայրերը: Գալով մեր հիմնական ասելիքին, պետք է ընդունենք, որ մենք մեղքի մեծ բաժին ունենք աշխարհում հայկական խոհանոցի վարկանիշով չզբաղվելու խնդրում: Ալտրուիզմի չափ կարող ենք գովազդել օտարի խոհանոցը, անտեսելով մերը: Երեւանում վրացական, կովկասյան, արաբական ռեստորանների բազմության մեջՙ հայկականը գրեթե չի երեւում, բացի խաշ, խորոված, խաշլամայից: Հայերսՙ լահմաջուն, իչլի քյուֆթա, բաստուրմա պատրաստելու մեծ վարպետներ ենք: Վաղուց ժամանակն է զբաղվել հայկական խոհանոցի PR-ով: Հին բաղադրատոմսերը պետք է վերհանել, թարմացնել, կողքինՙ ստեղծել նոր, հայանուն ուտեստներ: Մենք ի զորու ենք արարել նաեւ այդ ոլորտում: Հայկական խոհանոցի ողջ տեսականին պետք է պարտադիր պատենտավորվի ու տարածվի: Այսկերպ, թերեւս, հնարավոր լինի կանխել անմաքուր ձեռնձգությունները: |
