ԵՎՐՈՊԱՅՈՒՄ ՄԱՀՄԵԴԱԿԱՆՆԵՐՆ ԱՎԵԼԻ ՈՒ ԱՎԵԼԻ ԵՆ ԱՌԱՆՁՆԱՆՈՒՄ Պատրաստեց Պ. ՔԵՇԻՇՅԱՆԸ Եվրոպայի երկրներում մահմեդական համայնքների ազդեցությունը շարունակ ուժեղանում է դրանց ստվարացմանը զուգընթաց: Ներկայումս Եվրոպայում արդեն 19 մլն մահմեդական է ապրում: Որոշ երկրներում կան զուտ իսլամական կուսակցություններ, իսկ շատ քաղաքներումՙ մահմեդական շրջաններ, ուր օտարները, ներառյալ ոստիկանները, նախընտրում են չմտնել: Հետզհետե խորանում է մահմեդականների զատվածությունը բնիկ ժողովուրդներից, նրանց ավանդույթներից ու կանոններից: Մարոկկոյի եւ Ալժիրի բնակիչներն առաջին անգամ զանգվածաբար Եվրոպա գաղթեցին 1950-ականներին, երբ այնտեղ աշխատուժի հսկայական պահանջարկ կար: Ներգաղթյալների մեծ մասը բնակություն էր հաստատում համահավաք կերպով, եւ խոշոր քաղաքներում առաջացան «մահմեդական շրջաններ», որոնք բավական թույլ էին կապված մնացյալ եվրոպական հանրույթի հետ: Հայտնի են մասնավորապես Փարիզի «թեժ արվարձանները», ուր ոստիկաններն անգամ վախենում են մուտք գործել: Մինչդեռ Համբուրգի մահմեդական շրջանը բավական բաց տարածք է, եւ տեղաբնակ գործարարների զգալի մասը զբաղվում է զբոսաշրջությամբ (էժան հյուրանոցներ եւ հուշանվերների վաճառք): Այդուհանդերձ տվյալ շրջանը աֆրիկյան կամ արաբական է եւ բնավ ոչ գերմանական: Բանն այն է, որ շրջանների եւ քաղաքամասերի սահմաններից բացի կա նաեւ անտեսանելի սահման, որը եկվորներին բաժանում է բնիկ ժողովրդից: Եվրոպայի մահմեդական համայնքները տասնամյակներ շարունակ ստվարացել են, բայց քաղաքական կյանքին դրանց մասնակցության հարցը միայն վերջերս է հայտնվել գործնական ոլորտում: Մինչ այդ մահմեդականները չէին ձգտում ստեղծել սեփական քաղաքական կուսակցություններ եւ նախընտրում էին իրենց շահերն առաջ մղել արդեն գոյություն ունեցող քաղաքական կառույցների միջոցով: Եվրոպացի մահմեդականների մեծ մասն ավանդաբար աջակցում է ձախամետ կուսակցություններին, որոնք հանդես են գալիս ներգաղթի ազատական քաղաքականության, աղքատների սոցիալական ծրագրերի եւ «բազմամշակութային» միջավայրի զարգացման օգտին: Սակայն նման համագործակցության ընձեռած օգուտների լիմիտը գրեթե սպառված է: Դրա վկայություններից մեկն այն է, որ Ֆրանսիայում սոցիալիստ Ֆրանսուա Օլանդի նախագահ դառնալը մահմեդականներին չօգնեց վերականգնել հիջաբ կրելու իրավունքը: Բացի դրանից, Եվրոպայում ուժեղացող հակաիսլամիզմը շատ շուտով նույնիսկ ձախերին կստիպեն սահմանափակել էթնոկրոնական փոքրամասնություններին աջակցելու փորձերը: Ներկայումս Եվրոպայում գործում է առնվազն երկու «իսլամական» կուսակցություն. մեկը Իսպանիայի «Վերածնության եւ միասնության կուսակցությունն» է, մյուսըՙ Հոլանդիայի «Իսլամական ժողովրդավարների կուսակցությունը»: Վերջինս առավել ակտիվ է Հաագայում, որտեղ արդեն մի քանի ներկայացուցիչ ունի քաղաքային խորհրդում: Գոյություն ունեն նաեւ կուսակցության կարգավիճակի ձգտող հասարակական շարժումներ, որոնք առայժմ չունեն զգալի քաղաքական ազդեցություն: Դրանք են «Ֆիննական իսլամական կուսակցությունը» (Ֆինլանդիա), «Իսլամական միավորումների ու կազմակերպությունների դաշինքը» (Իտալիա), «Իսլամական կազմակերպությունների դաշինքը» (Ֆրանսիա), «Արդարության եւ զարգացման լիգան» (Գերմանիա): Ի դեպ, վերջինիս ստեղծումը լայն արձագանք գտավ, քանի որ այդ կազմակերպությունը Թուրքիայի համանուն կուսակցության կրկնակն է: Տվյալ հանգամանքը Գերմանիայում շատերին ստիպեց դատապարտել քաղաքական հին պայքարը նոր տեղ փոխադրելու թուրք ներգաղթյալների փորձերը, իսկ Թուրքիայում «Արդարության եւ զարգացման կուսակցության» ղեկավարները դատապարտեցին տարագիրների «գերմանացի դառնալու» ցանկությունը: Եվրոպայում բոլոր մահմեդականների քաղաքական համախմբմանը խոչընդոտում է նաեւ ազգային գործոնը, որը կապված է հյուսիսաֆրիկյան էթնիկ արաբների, Թուրքիայից եկածների եւ սեւամորթ մահմեդականների զատվածության հետ: Այդ համայնքներից յուրաքանչյուրն ունի կենցաղի, վարքի եւ նույնիսկ իսլամի ընկալման սեփական նորմերը: Յուրաքանչյուր շրջանում սովորաբար գերիշխում է էթնիկական խմբերից որեւէ մեկը, թեեւ կրոնական մերձավորությունը եւ միանման կենսամակարդակը տարբեր ազգությունների մահմեդականներին թույլ են տալիս համատեղ դիմակայել սոցիալ-տնտեսական դժվարություններին եւ իշխանություններին: Գերմանիայում մահմեդականները կազմում են բնակչության 5 տոկոսը եւ ակտիվորեն մասնակցում են ընտրություններին, քանի որ նրանց 63 տոկոսը Թուրքիայից էՙ ընտրական պրոցեսում հմտացած երկրից: Սոցիոլոգիական հարցումների տվյալներ վկայակոչող «Լենտա.ռու» կայքէջը նշում է, որ ընտրություններին մասնակցում է գերմանաբնակ թուրքերի մոտ 90 տոկոսը, ինչը էապես բարձր է բնիկ ժողովրդի ցուցանիշից: Թուրքերի քաղաքական ռազմավարությունը հիմնված է առավելապես սոցիալ-դեմոկրատների եւ «կանաչների» աջակցման վրա, մի փոքր մասն էլ նախընտրում է Քրիստոնեա-դեմոկրատական կուսակցությանը: Դրա շնորհիվ մահմեդականների էթնիկական խմբերի մի շարք ներկայացուցիչներ բարձր պաշտոններ են զբաղեցնում Գերմանիայի քաղաքական կուսակցություններում: Նրանց թվում են «Կանաչների» կուսակցության համանախագահ Ցեմ Էզդեմիրը եւ Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության անդամ Այդան Էզգուզը, որը 2011-2013 թթ. զբաղեցնում էր Գերմանիայի ներգաղթի նախարարի պաշտոնը: Սկզբունքորեն այլ իրավիճակ է Ֆրանսիայում, որտեղ մահմեդական բնակչության 80 տոկոսը կազմում են Մաղրիբից (Ալժիր, Թունիս, Մարոկկո) եկածները: Նրանց քաղաքական վարքագիծն ուրիշ է: Ընտրություններին մասնակցում է մահմեդականների փոքր մասը. նրանք կազմում են բնակչության 9,5 տոկոսը, մինչդեռ ընտրազանգվածի մեջ ընդամենը 2-5 տոկոս են: Դրա պատճառներն են ընտրությունների նկատմամբ ավագ սերնդի զգալի մասի անվստահությունը եւ սակավ ժողովրդավարական երկրներից եկած բազմաթիվ անձանց ապաքաղաքական կեցվածքը: Ֆրանսիացի քաղաքագետների կարծիքով, մահմեդականների երիտասարդ սերունդը քաղաքականապես ավելի ակտիվ է, բայց հանդես է գալիս արմատական պահանջներով, որոնց հաճախ չի համապատասխանում նույնիսկ սոցիալիստների ծրագիրը: Իսլամից բացի միասնության այլ ձեւերի չգոյությունը սնուցիչ հող է ստեղծում արմատականության համար: Համենայն դեպս, մինչ ֆրանսիացի մահմեդականների ավագ սերունդը առաջ է մղում երկրի հասարակությանն ու մշակույթին ինտեգրվելու գաղափարը, երիտասարդներն ավելի ու ավելի հաճախ ընտրում են հասարակության հետ առճակատման ուղին: Ինչպես իսլամական արմատականությունը, այնպես էլ եվրոպական հանրույթի հետ լիակատար ձուլումը ծայրահեղ տարբերակներ են, որոնք ընտրում է եվրոպացի մահմեդականների մի փոքր մասը: Ֆրանսիայում շատ ավելի բարդ խնդիր է մահմեդական երիտասարդության մի մասի քրեական պատասխանը ընթացիկ սոցիալական պայմաններին: Թեեւ մահմեդականները կազմում են բնակչության 9,5 տոկոսը, բանտարկյալների 60 տոկոսը իսլամի հետեւորդներ են: Էթնիկապես առանձնացած բազմաթիվ շրջաններում երիտասարդների հակաօրինական գործունեությունը համարվում է ընդունելի վարքագիծ: Կարգի պահապանների բռնության դեմ բողոքելու պատրվակով 2005 թ. ծավալված զանգվածային ելույթներից ու խժդժություններից հետո ֆրանսիական ոստիկանությունը դուրս մղվեց քաղաքներում առավելապես մահմեդականներով բնակեցված բազմաթիվ աղքատ շրջաններից: Այդ ելույթները պայմանավորված էին ոչ թե քաղաքական կամ կրոնական ուսմունքներով, այլ երիտասարդության հասարակական թույլ ինտեգրմամբ: Նման աղքատ եւ քրեածին կղզյակների կամ «զգայուն գոտիների» թիվը Ֆրանսիայում 751 է, Փարիզումՙ 9: Պաշտոնապես այդ շրջանները պետք է լինեն տեղական իշխանությունների ուշադրության կենտրոնում, բայց իրականում «զգայուն գոտու» կարգավիճակը խոստովանությունն է այն բանի, որ կողմնակի անձինք (ներառյալ ոստիկանները) այնտեղ անելիք չունեն: Գերմանիայում մահմեդականների «քաղաքականացումը» թույլ է տալիս օրենքի շրջանակներում զբաղվել լոբբիստական գործունեությամբ: Համբուրգի եւ Բրեմենի մահմեդական համայնքներն արդեն պաշտոնապես ճանաչված են որպես քաղաքական սուբյեկտներ: Քաղաքային իշխանությունները նրանց հետ կնքել են համաձայնագրեր ոչ միայն մզկիթների համակարգի զարգացման, այլեւ իսլամական տոների ճանաչման եւ մահմեդական բանտարկյալների անվճար կերակրման վերաբերյալ: Մոտ ժամանակներս Եվրոպայի «իսլամացումը» քիչ հավանական է եվրոպական հասարակության մեջ անչափ մեծ է անվստահությունը ներգաղթյալ մահմեդականների հանդեպ: Օրինակ, Ֆրանսիայում եւ Գերմանիայում բնակչության կեսից ավելին համոզված է, որ այդ երկրներում մահմեդականները չափազանց շատ են եւ որ ներգաղթի հետեւանքով նրանց թվի հետագա աճը կարող է վտանգավոր լինել: «Մահմեդական» շրջանները փաստացի ինքնավար միջնատարածքների վերածելու ֆրանսիացիների ու գերմանացիների փորձերը լոկ ամրագրում են դրանց մեկուսացվածությունը եւ դրանք դժվարամատչելի դարձնում ավանդական պետական կառույցների համար: Դա կարող է հանգեցնել հանրույթի շրջանակներում վատ հարմարված եւ նույնիսկ խորթ խմբերի պահպանմանը: Ճիշտ այդպես էլ սեփական քաղաքական կուսակցությունների ձեւավորումը նպաստում է հասարակությունից մահմեդականների դուրսմղմանը: Սոցիալ-մշակութային զարգացման եվրոպական մոդելի շրջանակներում, ցավոք, չկան ստեղծված իրավիճակի հաղթահարման ուղիներ: Թե՛ Գերմանիայի «քաղաքական» ուղին եւ թե՛ Ֆրանսիային բնորոշ կոշտ առճակատումը հանգեցնում են բնիկ եվրոպացիներից մահմեդականների մշտական առանձնացմանը եւ նրանց ներհակության խորացմանը: | 
