ԿՈՄԻՏԱՍԻ ԳԵՐՄԱՆԱԿԱՆ ԺԱՌԱՆԳՈՒԹՅՈՒՆԸՙ ՄԵԿ ԳՐՔՈՒՄ ՆԱԻՐ ՅԱՆ Եղիշե Չարենցի անվան գրականության եւ արվեստի թանգարանում պահպանվում են 18-րդ դարից մինչեւ նորագույն ժամանակաշրջանի գրականության, թատերարվեստի, երաժշտարվեստի, կինոյի գրեթե բոլոր գործիչների արխիվները. ընդհանուր առմամբ ցուցանմուշների թիվը հասնում է 1,5 միլիոնի: Դրանցից 3000-ը վերաբերում է Կոմիտասին: Դրանք ինքնագիր նոտաներ, նամակներ են, կան նաեւ լուսանկարներ, երաժշտական գործիքներ, անձնական իրեր: 1896-99 թթ. Կոմիտասը մեկնել է Բեռլինՙ եվրոպական երաժշտություն ուսանելու: Այդ տարիներին գրել է երգեր, դաշնամուրային ստեղծագործություններ, լարային քառյակի, սիմֆոնիկ փոքր նվագախմբի համար այլ գործեր: Դրանք Կոմիտասի գերմանակական ժառանգությունն են: 1991 թվականին սփյուռքահայ երգիչ Տիրան Լոքմագյոզյանը , որ Ստամբուլից եկել էր Երեւանՙ Կոմիտասի անվան կոնսերվատորիայում սովորելու, որոշում է Չարենցի անվան գրականության եւ արվեստի թանգարանի կոմիտասյան ժառանգության գերմանական հատվածն ուսումնասիրել: Այդ ընթացքում նա Էջմիածնի Գեւորգյան ճեմարանումՙ հենց այն դահլիճում, որտեղ դրված է եղել Կոմիտասի դաշնամուրը, ներկայացրել է իր ուսումնասիրության նյութը: Նա կատարել է Կոմիտասի գերմանական երկերը: 1991-ից ի վեր Տիրան Լոքմագյոզյանն ուսումնասիրել, վերծանել, հետազոտել է գերմանական ժառանգությունը, որովհետեւ չի սահմանափակվել միայն նոտաներն ի մի բերելով: Անհրաժեշտ է եղել դրանք վերծանել, կազմել նաեւ ծանոթագրություն: Այդ ընթացքում Տիրան Լոքմագյոզյանը եվրոպական տարբեր բեմերում երգել է այդ ստեղծագործություններըՙ փորձելով գերմանախոս հանդիսատեսին իրազեկելՙ ով է Կոմիտասը, ինչ կապ է ունեցել Գերմանիայի հետ եւ ինչպես է ստեղծել գերմանական երգերն ու երաժշտական մյուս գործերը: 28 տարի հետո Տիրան Լոքմագյոզյանը վերջապես ի մի է բերել իր ուսումնասիրության ամբողջական նյութը եւ հայերեն ու գերմաներեն հրատարակել «Կոմիտաս. գերմանական երկեր» ժողովածուն: Կոմիտասը գերմանական ստեղծագործություններից ոչ բոլորն է հասցրել վերջնականապես մշակել. գրքի հեղինակը դրանք հենց այդպես անմշակ էլ ներկայացրել էՙ առանց փոփոխությոնների, ուղղումների, ավելացումների: Այսպիսով, գրքում բոլոր նյութերը տպագրված են, ինչպես կան Կոմիտասյան ձեռագրերում: Կոմիտասը մեներգեր, երգչախմբային երգեր է գրել Գյոթեի, Լենաուի, Ռոքետտեի, Շթորմի, Շթուրմի, Ուլանդի, Ամբրոզիուսի բանաստեղծությունների հիման վրա: Միգուցե եւ Կոմիտասի գերմանակական ժառանգությունն ավելին է, քան մենք գիտենք: Ոչ ոք ստույգ պատասխան չի կարող տալ, որովհետեւ հայտնի է, որ կոմիտասյան ժառանգության ստվար հատվածը կորել է: Համենայն դեպս, գրքում զետեղված է այն ամենը, ինչ պահպանվել է թանգարանում: Կոմիտասի գերմանական ու գերմաներեն ժառանգության հատվածները ժամանակ առ ժամանակ տարբեր գրքերում ու պարբերականներում հրատարակվել են, բայց ամբողջական տեսքով առաջին անգամ Տիրան Լոքմագյոզյանն է ներկայացնում: Գրքում առանձին անդրադարձ կա հայկական Պատարագին, որից Կոմիտասը հատվածներ է թարգմանել գերմաներեն, կան նաեւ դաշնամուրային անավարտ ստեղծագործություններ: Այդ նոտաներն ընթերցող ու կատարող երաժիշտն առաջին անգամ հնարավորություն կունենա յուրաքանչյուր ստեղծագործության մասին անհրաժեշտ տեղեկություններ իմանալ, որովհետեւ Տիրան Լոքմագյոզյանը նաեւ ծանոթագրություններ է ներկայացրել: Ովքե՞ր կհետաքրքրվեն կոմիտասյան գերմանական ստեղծագործություններով, ովքե՞ր ու ե՞րբ կկատարեն դրանք, ժամանակը ցույց կտա: Այս տարի ազգովին նշում ենք Կոմիտասի ծննդյան 150 ամյակը, եւ աշնանը հոբելյանին նվիրված միջոցառումներ են նախատեսված նաեւ Բեռլինում: Գիրքը պատրաստի նյութ է, ներառում է մեծ մասամբ կամերային գործեր: Հայտնի է, որ Բեռլինում գիտաժողով է լինելու: Ավելորդ չի լինի հուսալ, որ «Կոմիտաս. գերմանական երկեր» ժողովածուն ու ժողովածուից որոշ գործեր ներկայացվեն Բեռլինում, հատկապես որ եվրոպացի հանրությունը ծանոթ չէ այդ ստեղծագործություններին. իմացողներն էլ զուտ նեղ մասնագետներն են: |
