ՏԽՈՒՐ, ՏԽՐԱԳՈՅՆ ԹԱՂՈՒՄ ԹՈՐՈՍ ԹՈՐԱՆԵԱՆ ՄԵԿՆԵՑԱՒ ԱԲՐԱՀԱՄ ԱԼԻՔԵԱՆ ԲԱՆԱՍՏԵՂԾԸ Իսկենտերունի ծովափէն նետուած ալիք Աբրահամ Ալիքեանը իր ծնողներուն հետ, որպէս նոր տարագրութեան նշաւակ, իր շունչը Պէյրութ առաւ: Անբախտ բախտաւոր մըն էր ան: Անբախտ` տարագիր ըլլալուն եւ բախտաւորՙ իր երկրորդական ուսումը Պէյրութի Նշան Փալանճեան ճեմարանին մէջ ստանալուն` աշակերտելով Լեւոն Շանթ ուսուցչապետին ու Նիկոլ Աղբալեանին: Աբրահամը, բանաստեղծութիւններու առաջին գիրքը թեւին տակ ներկայացաւ իր խոհուն ուսուցիչին` Նիկոլ Աղբալեանին եւ իր գիրքէն օրինակ մը անոր մակագրելով, յարեց. «Այսօր կը մեկնիմ Հայաստան»: Տարին 1947 էր: Ալիքեանն էր ինծի պատմողը. «Թանկագին ուսուցիչս ինծի ըսաւ.- Տղաս, կեանքիդ լաւագոյն որոշումը առած ես, բարով երթաս»: Ալիքեանը խանդավառութեամբ նաւ բարձրացաւ: Հասաւ Մայր հայրենիք: Օրերը գեղեցիկ չէին: Հայրենասիրութեան կրակէն բոց առած տասնեակէ աւելի գրողներ Սուրիայէն ու Լիբանանէն իրենց վերջին կայանը եկած էին: Անոնք զիրար գտան հայրենի հողի վրայ, մտերմացան, միասին լացին ու խնդացին: Երդուեալներ էին: Աբրահամ Ալիքեանը շուտով կապ հաստատեց Անդրանիկ Թերզեանի եւ Արամ Արմանի հետ: Երեք բանաստեղծներն ալ հրատարակուած գիրքեր ունէին Հալէպի ու Պէյրութի մէջ: Յանկարծ, անշուշտ` ոչինչ կը պատահի յանկարծ, երեք բանաստեղծներէն մէկը` Անդրանիկ Թերզեան, երբ ուշ գիշերին Արամ Արմանի տունէն մայթի մը վրայէն հանդարտ քալելով դէպի իր բնակարանը կը փութար, արկածահար կը տապալի... Խիտ մշուշ մը կը պատէ Թերզեանին ընկերները: Ցնցուած են: Արամ Արման կը դառնայ ինքնամփոփ: Շնորհալի բանաստեղծը գրեթէ կը դադրի գրելէ, իսկ Աբրահամ Ալիքեան կը հաստատուի Մոսկուա, ուր աւարտելէ ետք Մաքսիմ Գորքի անուան համաշխարհային գրականութեան համալսարանը, նոյն հաստատութեան դասախօսներէն մէկը կը դառնայ մինչեւ 1991: Կատաղի ընթերցող, Ալիքեան կապ կը հաստատէ ռուս գրականութեան ժամանակի կարեւոր գրողներուն հետ: Իր սիրած մթնոլորտին մէջ էր: Կը կարդայ անյագօրէն: Հայրենիքը անպատասխան չի թողուր զինք` լոյս կը տեսնեն իր յաջորդական գիրքերը, բոլորն ալ բանաստեղծական հատորներ, բոլորն ալ միտքի շողարձակում: 1991-ին, Մոսկուայի մէջ առաջին կինը կորսնցնելէն ետք, կը վերամուսնանայ դարձեալ ռուսազգի կնոջ մը հետ, երբ արդէն մանչ մը` Վարուժանը ունէր, ապա շրջանի մը համար կը մեկնի Ֆրանսա, այնուհետեւ կը վերադառնայ հոն` ուրկէ մեկնած էր դէպի հայրենիք: Տեղական մամուլը յօդուած կը գրէ Աբրահամ Ալիքեանի մասին, նշելով, թէ Աբրահամ վերադարձաւ իր տունը` Պէյրութ: Յօդուածը ձեռքիս կ"երթամ Ալիքեանին մօտ` Պուրճ Համուտի իր տունը: Խումբ մը գրողներ կային հոն, որոնցմէ կը յիշեմ Պէպօ Սիմոնեանը: Յօդուածը Ալիքեանին երկարելով կըսեմ. «Սիրելի Աբրահամ, քու տունդ Պէյրութի մէջ չի կրնար ըլլալ, քու տունդ Երեւանի՛ մէջ է, կա՛յ ու կը մնայ այնտեղ»: Նոյն օրը իր մօտ ընկերներ կային, որոնք շատ յստակ ըսին իրեն. - Այս տունը մեզի պէտք է, հաճիս պարպէ եւ քեզի համար ուրիշ բնակարան գտիր: Շշմած էր Ալիքեանը: Մոսկուայի ամէնէն նշանաւոր համալսարանին մէջ դասախօս էր ինք եւ տուն ունէր Պրոսփեկտ Միրա պողոտային վրայ: Իսկ հիմաՙ Պուրճ Համուտի փոքրիկ տունէն դուրս կը հրաւիրուէր... Արամ Ա. կաթողիկոսը Աբրահամ Ալիքեանը հրաւիրեց որպէս հայ մատենագրութեան ու գրականութեան դասախօս, Անթիլիասի մայրավանքի ուսանողներուն համար: Ալիքեանին սիրած գործն էր: Մինչ այդ լոյս տեսած էին անոր բանաստեղծական «Աչքեր», «Նժար», «Արեւմաղ», «Ֆարայեա», «Հեզ իրիկուն» գիրքերը, վերջինը հրատարակուած Պէյրութ 1995-ին ու վերահրատարակուած Երեւան` 2008-ին, ձեռամբ Երուանդ Տէր-Խաչատրեանի: Միաժամանակ Երուանդ Տէր-Խաչատրեանը վերլուծականով մը լոյսին կը բերէր Աբրահամ Ալիքեանի արձակ գործերէն ծաւալուն փունջ մը «Հանդիպակաց ափեր» խօսուն վերնագիրին տակ: Ալիքեանը պատանի հասակէն ծանօթ ըլլալով ֆրանսերէն լեզուին, կատարած է նաեւ բազում թարգմանութիւններ, հայերէնի վերածելով գործեր Շառլ Ազնաւուրէն, Անտրէ Սթիլէն, Անտրէ Մորուայէն, Ռոժէ Մարթէն տիւ Կարէն... Կը պատահի անխուսափելին: Ալիքեանը նաեւ տարիքի բերումով ֆիզիքապէս կը տկարանայ: Վերջին տասնամեակին ան իր ընտանիքին հետ կապրի Ֆարայեա ու Պիքֆայեա գիւղերուն մէջ, ուր քիչեր կ"այցելեն զինք: Արդէն աշխատելու անկարող, իրմով հետաքրքրուող չէր մնացած այլեւս: Անշուշտ բացառութեամբ մէկ քանի մտաւորական անձանց, որոնք երբեմնակի այցելութիւն կու տային իրեն: Կինն ու զաւակներէն մին ալ զինք թողլքելով մեկնած էին Մոսկուա, եւ յայտնի բանաստեղծը դարձած էր Պուրճ Համուտի հայոց ծերանոցի բնակիչ: Փոքր եղաւ զինք այցելողներուն թիւը: Իր տաղանդը գնահատողներէն մէկը Լեւոն Արտազեանն է, որ իր հետեւողական ու ամէնօրեայ այցելութիւններով ուրախացուց բանաստեղծը: Զինք այցելեցին նաեւ Երեւանէն եկող մտաւորականներ: Չենք կրնար ըսել, թէ ազգը նկատի չէ առած բանաստեղծին վիճակը: Լիբանանի ՀԲԸՄիութիւնը տարիներով որոշակի գումար յատկացուցած է բանաստեղծին: Նոյն շրջանակէն անոր այցի կ"երթային նաեւ կարգ մը մտաւորականներ: Անոնցմէՙ նաեւ հայրենի վիպագիր Էդուարդ Գրիգորեանը: Հալէպէն գալով ես եւս այցելութիւններ տուած եմ բանաստեղծին: Առաջին այցիս ան տխրօրէն ըսաւ. - Յաջորդ գալուդ ատրճանակ մը բեր, որ վերջ տամ այս փուճ կեանքիս: Երկրորդ այցելութեանս մեր մոսկովեան բազում հանդիպումները վերյիշեցինք, հայ մտաւորականներու, մանաւանդ գրաքննադատ Յակոբ Սալախեանի ու ռուսագիր Տանկուլովի հետ հանդիպումները... - Ո՞ւր է ատրճանակը,- յարեց Ալիքեան: Այդ սեւեռուն միտքը իրմէ վանելու համար Ֆարայեայի մեր հանդիպման մասին կը յիշեցնեմ, երբ արձակագիր - թարգմանիչ Կարպիս Սուրէնեանին հետ էինք: Երրորդ հանդիպումիս պարզապէս թոյլ չտուի, որ տխուր հարցեր տայ: Ձեռքս առի իր «Հանդիպակաց ափեր» գիրքը եւ բարձրաձայն սկսայ կարդալ... յիսուն էջ: Ժպտեցաւ: Այդ ժպիտը հետս է... - Ինչպէ՞ս գտար արձակս, - եղաւ իր հարցը: - Փայլուն,- կ"ըսեմ,- նաեւ մաքրամաքուր հայերէն: Չէի կրնար գիտնալ, որ մեր վերջին տեսակցութիւնը պիտի ըլլար: Եւ ահա, տխուր, շշմեցնող գոյժը` ոչ եւս է բանաստեղծ ու խոհագրող Աբրահամ Ալիքեանը: Տարին 2013, յունիս 15, թաղումըՙ յունիս 17-ին: Գուցէ հարազատները գան: Կու գայ միայն Շանթ որդին արաբական այլ երկրէ մը: Պուրճ Համուտի Ս. Սարգիս եկեղեցիին մէջ հաւաքուած ենք քսանմէկ հոգի, անուններով չյիշեմ` ներկաներէն ութը մտաւորականներ են: Լեւոն Արտազեանը հեռաձայնած է Անթիլիասի կաթողիկոսարանՙ գոյժը յայտնելու եւ իմանալու, թէ ի՞նչ պէտք է ընել: Պատասխանը կ"ըլլայ. - Ծերանոցը գիտէ ի՛նչ ընել... Տխուր, տխուր, տխրագոյն թաղում: Երբ կ"ըսենք «թաղում», բնականաբար կը հասկնանք, որ հողին պէտք է յանձնուի բանաստեղծին մարմինը: Պուրճ Համուտի հայոց գերեզմանատուն, վերջին աղօթք մատրան մէջ ու... չկայ այն հողը, ուր պէտք է պահ տրուէր հայ մտաւորականին մարմինը: Զայն կը յանձնեն մետաղեայ խողովակի մը... Հայ բանաստեղծը հող չունեցաւ: Մինչ Փարիզէն ժամանած հայ մտաւորական տիկին մը բարձրաձայն ըսաւ. «Աբրահամ Ալիքեանին դագաղը Անթիլիասի մայրավանքէն պէտք է բարձրանար եւ աշակերտներէն գէթ մէկ քանին հոս ըլլալու էին»: Արդար, բայց չիրականացած բաղձանք: Մենք բանաստեղծը հողին չյանձնեցինք... Սփիւ՛ռք, ի՞նչ անուն տամ քեզի... Սփիւռք ես, էլի՜... Յետոյ բանաստեղծին յիշատակը սուրճով մը պիտի յարգէինք ՀԲԸ Միութեան «Էհրամճեան» կեդրոնին մէջ: Մեզ հոն առաջնորդողը խմբագիր Համբիկ Մարտիրոսեանը եղաւ: Մեր թիւը նուազած էր. բանաստեղծին որդին ալ չեկաւ... Տխուր, տխուր պատմութիւն...: Արդէն գերեզմանոցի մատրան մէջ իր խօսքը ըսած էր «Բագին» գրական ամսագիրի խմբագիր Յակոբ Պալեանը: Երբ սրճեցինք ու դուրս ելանք, դժուար կը քալէինք, գնդակահարուած էինք կարծես... Արցո՛ւնք, ինչո՞ւ չորցար... Պէյրութ, 20 յունիս, 2013 Նկար 1. Քահանան ներառյալ` ընդամենը 12 հոգի, երկաթյա խցիկին են հանձնում բանաստեղծին... | 
