ԿԱՐԾԵՍ ԽԱՂԱՂՈՒԹՅՈՒՆԸ ԳԱԼԻՍ Է ՓՈԽԱՐԻՆԵԼՈՒ ՊԱՏԵՐԱԶՄԻՆ ԵՐՎԱՆԴ ԱԶԱՏՅԱՆ Միջին Արեւելքը դյուրավառ մի տակառ էՙ պատրաստ պայթելու ամենադույզն կայծից: Իսկ Բուշ-Չեյնի վարչակազմը ոչ միայն չխուսափեց այդ կայծը առաջացնելուց, այլեւ դիտավորյալ եւ անխնա կերպով պատերազմ սանձազերծեց Իրաքի դեմ, որը մինչեւ օրս արյան մեջ լողում է: Մենք դեռ շա՜տ պետք է սպասենք այն օրվան, երբ իրականություն կդառնա Չեյնիի կանխագուշակումը, որ Իրաքի ժողովուրդը մի օր ծաղիկներով կդիմավորի նախահարձակներին: Ընդհանուր առմամբ, վերոնշյալ հրձիգների ստերի հիման վրա նախաձեռնված պատերազմը խլեց ավելի շատ քաղաքացիների կյանքեր, քան բռնակալ Սադդամ Հուսեյնը երբեւէ կարող էր սպանել: Ավելին, այդ պատերազմի հետեւանքով սպանվեցին 4.500 երիտասարդ ամերիկացիներ, իսկ 50 հազարն էլ վիրավորվեց եւ հաշմանդամ դարձավ, ֆիզիկապես կամ մտավոր հաշմանդամ, ավելորդ բեռՙ ամերիկացի հարկատուների համար: Իրաքյան պատերազմը 3 տրիլիոն դոլար արժեց եւ ծնկի բերեց Ամերիկայի տնտեսությունը: Պոլ Վոլֆովիցի եւ նրա նոր պահպանողականների (neo con) խմբավորումը մոգոնեց այդ պատերազմը Իսրայելի հանդեպ սպառնալիքները ոչնչացնելու նպատակով: Սադդամ Հուսեյնը ոչ սպառնացել էր, ոչ էլ կարող էր սպառնալ Միացյալ Նահանգներին: Կարծիք կա, որ Չեյնիի ծրագիրն էր պատերազմի հաջողության դեպքում ընդարձակել այն եւ դրանում ներառել Իրանին ու Սիրիային: Բարեբախտաբար «ծաղիկներով դիմավորվելու» փոխարեն նա ստիպված եղավ հեռանալ Սպիտակ տնից, թողնելով, որ նախագահ Օբաման գլուխ հանի ստեղծված խառնաշփոթից: Վերջինս փորձում էր գործել համաձայն իր նախընտրական խոստումների, որոնք պետք է առավել խաղաղ իրավիճակներ ստեղծեին աշխարհի անհանգիստ տարածաշրջաններում: Սակայն իր երկրորդ պաշտոնավարության կեսին նա դեռ բազմաթիվ ներքին հարցեր ունի լուծելու: «Օ Բամա Քերը» (o bama care)ՙ առողջապահության բնագավառի իր ծրագիրը վտանգված է, ներգաղթի օրինագիծը դեռեւս անորոշության մեջ է, մնացած ներքին խնդիրներն էլ հերթի են սպասում: Ցեղասպանությունը ճանաչելու նախընտրական խոստումի դրժումը, ճիշտ է, չի անդրադառնալու խաղաղության կողմնակցի իր կերպարի վրա, սակայն հուսախաբ է անելու (եւ արել է) հայկական համայնքին: «Նյու Յորք թայմսում» Մարկ Լոդլերը գրում է. «Ամերիկացիների չափազանց հոգնածությունը պատերազմներից ուժեղացրել է բանակցային լուծումներ գտնելու Օբամայի բնազդը: Սպիտակ տան պաշտոնյաները առաջ են քաշում այն միտքը, որ նախագահը միշտ էլ ծրագրել է հասնել խաղաղության հաստատման այս կետին եւ դրան նախորդած ամեն ինչը (Աֆղանստանում զորքերի տեղակայում, Բեն Լադենի սպանություն եւ այլն) եղել են պարզապես իր նախորդների հետքերի մաքրման գործողություններ»: Մաքոքային դիվանագիտության շնորհիվ պետքարտուղար Ջոն Քերրին կարողացավ ի վերջո բանակցային սեղանի շուրջը նստեցնել իսրայելցիներին եւ պաղեստինցիներին, չնայած դեռ անողաքաբար առաջ է տարվում Արեւմտյան ափի բնակեցման գործընթացը հակառակ իսրայելցիներին ուղղված նրա հորդորանքներինՙ դադարեցնելու գաղութաբնակեցումը: Դեռ պարզ չէ, թե ուր կտանեն այդ բանակցությունները կամ ինչ արդյունք կունենան, սակայն կողմերն առնվազն, երկար դադարից հետո, դարձյալ խոսում են միմյանց հետ: Ջոդի Ռուդորենը իր «Ուղերձ Երուսաղեմից» հոդվածում («Նյու Յորք թայմսի» նոյեմբերի 25-ի համարում) գրում է, որ Նաթանյահուի առաջնահերթ նպատակն է Իսրայելը դուրս բերել իրանյան ռումբերի ազդեցության ոլորտից եւ ոչ թե խաղաղարար լինել եւ ստեղծել երկու պետություն: Սա նշանակում է, որ բանակցությունները անվերջ կարող են շարունակվել առանց որեւէ կոնկրետ արդյունքի: Բայց, մյուս կողմից, Մ. Նահանգների վարչակազմը կարողացավ օգտվել հնարավորություններիցՙ առաջխաղացում մտցնելու երկու դժվարագույն խնդիրների լուծման հարցում: Մեկը բանակցություններ վարելն էր Իրանի միջուկային պաշարների շուրջը, մյուսըՙ խորհրդակցություն հրավիրելը Սիրիայի պատերազմի առնչությամբ: Երկու հարցերն էլ կենսական կարեւորություն ունեն Միջին Արեւելքում ապրող հայերի համար: Իրանի նորընտիր նախագահ Ռուհանիի ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայում հայտնվելուց եւ նախագահ Օբամայի հետ հեռախոսազրույցից հետո դիվանագիտական գնդակը սկսեց գլորվել, եւ ժամանակավոր համաձայնություն կնքվեց Իրանի եւ Անվտանգության խորհրդի 5 երկրների միջեւ: Վեց ամիս հետո կողմերը վերջնական պայմանավորվածության կհանգեն, որի հաջողութան դեպքում Օբամայի վարչակազմը արտաքին քաղաքականության բնագավառում հաղթանակ կտոնի: Համաձայնությունը մտահոգում է Իսրայելին, որին ոչինչ չի բավարարում, բացի ռմբակոծելուց Իրանի ամբողջ միջուկային ծրագիրը: Վարչապետ Նաթանյահուն անձամբ է արշավ սկսել այդ համաձայնության դեմ, Օբամային անվանելով թույլ եւ միամիտՙ նենգ ու խորամանկ Իրանի դիմաց: Իսրայելական քարոզչությունը իր հերթին, անշուշտ, գործի է լծվածՙ ձախողեցնելու համաձայնությունը: Այս առնչությամբ «Ուոլ Սթրիթ ջոռնըլ» պարբերականը մի լուսանկար էր հրատարակել, որտեղ Նեւիլ Չեմբեռլենը պայմանագիր է ստորագրում Հիտլերի հետ 1938-ին, լարվածության թուլացման մի պայմանագիր, որը Հիտլերին իր մարտավարական ծրագրերը մշակելու անհրաժեշտ ժամանակը տրամադրելուց բացիՙ ուրիշ ոչ մի արդյունք չտվեց: Որեւէ մեկը, որ հարցականի տակ է դնում Օբամայի վճռականությունը, պետք է հիշի, որ նա ընդամենը B52 տիպի ռմբակոծիչներ հրամայեց ուղարկել Ճապոնիայի եւ Չինաստանի միջեւ գոյություն ունեցող վիճելի տարածքների հարցը լուծելու համար, իսկ Չինաստանը համաշխարհային հզորության տերություն է եւ ոչ թե տարածաշրջանային: Հետաքրքրականն այն է, որ մինչ Օբամայի վարչակազմը «միջուկային գործարքն» էր բանակցում Իրանի հետ, Մ. Նահանգների Կոնգրեսը նախապատրաստում էր Իրանի դեմ ավելի խիստ պատժամիջոցներ գործադրելու մի բանաձեւ, որին ի պաշտպանություն ստեղծվել էր մի երկկուսակցական կոալիցիա Չակ Շումերի եւ Հարրի Ռեյդի գլխավորությամբ: Մինչ «գործարքի» առավելությունների եւ վտանգների վերաբերյալ քննարկումները շարունակվում են, անգլիական «Էկոնոմիստ» հանդեսը գրում է, որ ռմբակոծելը ընդամենը մի քանի տարով է հետ գցելու Իրանին, մինչդեռ Միջին Արեւելքը վերաձեւավորելու է բոլորովին այլ կերպ: «Ոչ ոք չգիտիՙ դրական ելք ունենալու է, թե ոչ, բաց արդեն պարզ է, որ ռիսկերը նվազագույնի են հասցված, «դրական փոփոխությունների հնարավորությունը շատ մեծ է, իսկ այլընտրանքըՙ պարզապես սոսկալի»: Մյուս դրական տեղաշարժը Սիրիային է վերաբերում: Իրաքի եւ Լիբիայի ջախջախումից հետո (Ռուսաստանի եւ Չինաստանի քթի տակ) Սիրիան, պարզվեց, «ամուր ընկույզ է» եւ հեշտությամբ չի պարտվի: Օբաման պատին էր սեղմվածՙ ռմբակոծելու Սիրիան, այն պատրվակով, որ Ասադի վարչակազմը քիմիական զենք էր կիրառել իր ժողովրդի դեմ: Նա հարցը Կոնգրես տարավ, բայց կորցրեց իր մոտիկ դաշնակցիՙ Մեծ Բրիտանիայի աջակցությունը: Վերջինս լավ «վառվել» էր Իրաքումՙ զոհ դառնալով նախկին վարչապետ Թոնի Բլերի սուտ խոսքերին, որոնք պարզապես Բուշ-Չեյնի զույգին ծառայություն մատուցելու համար էին ասված: Ռուսաստանը Օբամային անհրաժեշտ «թզենու տերեւը» ճիշտ ժամանակին ներկայացրեցՙ առաջարկելով ոչնչացնել Սիրիայի քիմիական զենքի պաշարները: Գործընթացը հաջողությամբ առաջ է գնում: Մինչ բանակցությունները միջազգային մակարդակով առաջ էին գնում, Ասադի զորքերը, Ռուսաստանի եւ Իրանի անմիջական օժանդակությամբ, ամրապնդեցին իրենց դիրքերը մարտի դաշտում: Ասադի հակառակորդները երբեմն իրար չեզոքացրին, բայց նաեւ մեկ այլ ծայրահեղ իսլամիստական վարչակարգի առաջացման տեսլականը ուրվագծեցին, ինչը ահաբեկեց Արեւմուտքին: Ասադի ընդդիմադիրները հիմնականում վարձկաններ էին Քաթարից, Սաուդյան Արաբիայից, Թուրքիայից եւ Հորդանանից հավաքագրված, դավադրական միեւնույն ծրագրի մասնակիցները, որոնք ուղարկվել էին Լիբիաՙ տապալելու Քադաֆիի վարչակարգը: Ներկայումս խորհրդաժողով է նախատեսված անցկացնել Ժնեւում հունվարի 22-ին: Այդ առթիվ «Նյու Յորք թայմսը» գրում է. «Վարչակարգի փոփոխությունները Իրանում եւ Սիրիայում արդեն հարցից դուրս են: Այժմ ժամանակն է համաձայնության գալու նախկին հակառակորդների հետ»: Հաֆեզ Էլ Ասադի եւ որդուՙ Բաշար Էլ Ասադի իշխանությունների ներքո Սիրիան, Իրաքի հետ միասին, այն երկրներից էր Միջին Արեւելքում, որտեղ քաղաքականությունն ու կրոնը իրարից անջատ գոյատեւում էին: Ավելին, Ասադը չափազանց բարյացակամ է եղել միշտ քրիստոնյա փոքրամասնության հանդեպ, որոնց թվում են նաեւ հայերը: Հալեպը հայկական մշակույթի եւ գրականության վերջին ամրոցն է: Պաշարման մեջ գտնվող հայերն այնտեղ վայելում են կառավարության պաշտպանությունը եւ ստանում ուտելիքի պաշարներ: Ասադի հակառակորդները քարուքանդ են արել հայկական եկեղեցիներ կամ էլ դրանց վրայի խաչերը փոխարինել իրենց սեւ դրոշներով: Խաղաղ ժամանակներում Սիրիան միշտ Հայաստանին բարեկամ երկիր է եղել: Իրանում հայերի համար վտանգն ավելի մեծ էր: Եթե Իրանը ռմբակոծվեր, Հայաստանը կկորցներ արտաքին աշխարհի հետ շփվելու իր հավատարիմ փրկարարներից մեկին: Բացի դրանիցՙ Արեւմուտքը միշտ էլ ծրագրեր մշակել էՙ հարմար պահին Իրանի հյուսիսային տարածքները Ադրբեջանին նվիրելու համար, ինչը 20 միլիոնով կավելացներ ալիեւյան գերդաստանի իշխանության տակ գտնվող Ադրբեջանի բնակչությունը, որ պատրաստ է ատելություն ժայթքել Հայաստանի սահմաններում: Խաղաղության հեռանկարը խիստ շահավետ է ընդհանրապես տարածաշրջանի եւ մասնավորապես Հայաստանի համար: Պատերազմներից, ծայրահեղականությունից, գաղութարարությունից եւ ահաբեկչությունից տուժած տարածաշրջանային այդ երկրները արժանի են ապրելու խաղաղ եւ ապահով ժամանակներում: Վերջին հաշվով դրանից տնտեսապես կօգտվի նաեւ Մ. Նահանգները, եւ դա կարձանագրվի որպես դիվանագիտական հաղթանակ նրա համար: Դետրոյթ, ԱՄՆ, Թարգմ. Հ. Ծ. | 
