ՔԱԹԱՐՅԱՆ ՃԳՆԱԺԱՄԻ ԱՌԵՂԾՎԱԾՆԵՐԸ Պ. Ք. Ռուսաստանը հակամարտության մեջ չի մտնի սուննիների հետ Մերձավոր Արեւելքում իրադրությունն ավելի ու ավելի է խճճվում: Նույնիսկ տարածաշրջանի իրադարձությունների ընթացքին ուշադիր հետեւող փորձագետները դժվարանում են պարզել, թե ապագայում ինչպիսի դաշինքներ կձեւավորվեն եւ որտեղից կարելի է մարտահրավերներ սպասել: Ամեն ինչ իրար խառնեց Քաթարը, որտեղ ճգնաժամ ծագեց ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի Սաուդյան Արաբիա կատարած այցելությունից հետո, որի ընթացքում կոչ արեց ստեղծել հակաիրանական կոալիցիա: Ուղեւորության ժամանակ Թրամփը ջերմորեն ողջունեց Քաթարի Էմիր Թամիմ իբն Համադ ալ-Թանիինՙ հայտարարելով, որ մտադիր է նրա հետ քննարկել «հիանալի ռազմական տեխնիկայի վաճառքի գործաքրը, քանի որ ոչ ոք ԱՄՆ-ի պես լավ զենք չի արտադրում»: Բայց հետո հանկարծ Սաուդյան Արաբիան, ԱՄԷ-ն, Եգիպտոսը եւ Բահրեյնը խզեցին դիվանագիտական հարաբերությունները Դոհայի հետ եւ դադարեցրին ամեն տեսակ հաղորդակցությունՙ նրան մեղադրելով ահաբեկչությունը հովանավորելու եւ իրենց ներքին գործերին միջամտելու մեջ: Դոհայի դեմ հանդես եկան նաեւ Մալդիվները, Մավրիկիոսը եւ Մավրիտանիան: Հորդանանը եւ Ջիբութին իջեցրին Դոհայի հետ իրենց դիվանագիտական հարաբերությունների մակարդակը: Սենեգալը, Նիգերը եւ Չադը հայտարարեցին իրենց դեսպանների հետկանչի մասին: ԱՄՆ պետդեպարտամենտի ներկայացուցիչ Հիչեր Նոյերտը իրազեկեց, որ Վաշինգտոնը հարաբերությունների նախատեսված խզման մասին տեղեկացված է եղել վերջինիս հրապարակումից քիչ առաջ, ըստ որում տվյալ հաղորդումը ստացվել էր ոչ թե Սաուդյան Արաբիայից, այլ Արաբական Միացյալ Էմիրություններից: Իրենքՙ Մերձավորարեւելքի փորձագետները վստահ են, որ Էր-Ռիադի ձեռնարկածՙ Քաթարի հետ հարաբերությունների խզման քայլը ծրագրվել էր Թրամփի այցելությունից դեռ շատ առաջ: Այս կապակցությամբ նրանք պատկերացնում էին երեւակայական եւ անհավանական մարտավարական դաշինքներՙ կարծելով, որ Պարսից ծոցում հասունանում է լուրջ ճգնաժամ, որը հղի է եւս մեկ տարածաշրջանային զինված հակամարտությամբ: Միայն թե դժվար է վերծանել ԱՄՆ նախագահի հետագա վարքագիծը: Թրամփը հավանություն տվեց Սաուդյան Արաբիայի որոշմանը, իսկ ավելի ուշ հեռախոսազրույցի ընթացքում Քաթարի Էմիրիին օգնություն առաջարկեց հարաբերությունները խզած երկրների հետ կապերը վերականգնելու գործում: Սակայն Թրամփը Քաթարին կրկին խիստ քննադատության ենթարկեց այն բանից քիչ հետո, երբ պետքարտուղար Ռեքս Թիլլերսոնը Սաուդյան Արաբիային եւ ԱՄԷ-ին հանդարտության կոչ արեց: Դրանից հետո Դոհայում ԱՄՆ դեսպան Դանա Շել Սմիթը հրաժարական տվեց, ինչը ընկալվեց որպես բողոք Սպիտակ տան գործողությունների դեմ, որը CNBC-ի թղթակից Ջոն Հարվուդի խոսքերով «խափանեց լարվածությունը թուլացնելու պետդեպարտամենտի փորձը»: Եվ հանկարծ հայտնի է դառնում, որ Վաշինգտոնը Դոհայի հետ կնքել է F-15 կործանիչների վաճառքին վերաբերող 12 մլրդ դոլարանոց պայմանագիր: Դրանից հետո Քաթարի հետ համատեղ զորավարժություններին մասնակցելու նպատակով այդ երկրի ջրային տարածք մուտք գործեց ամերիկյան երկու ռազմանավ, որոնք կանցկացնեն ուսումնական վարժանքներՙ հրաձգություն, հրթիռների արձակում, օդուժի աշխատանք եւ ուղղաթիռներով անձնակազմերի տարհանում: Այդպիսով ԱՄՆ-ը մշակեց անսովոր դիվանագիտական ռազմավարություն, որից բավական դժվար է գլուխ հանել: Ի՞նչ է տեղի ունենում: Սա թերեւս Պարսից ծոցի շրջանում ամերիկյան դիվանագիտության առաջին լուրջ ձախողումն է, որը գիտակցեցին Պենտագոնը եւ պետդեպարտամենտըՙ հասկանալով, որ Վաշինգտոնը դառնում է տարածաշրջանային խաղացողների շահերի պատանդը: Սակայն հնարավոր է նաեւ այլ բան: Հայտնի պատմաբան Ստանիսլավ Տարասովը «Ռեգնում» գործակալության կայքում այն ենթադրությունն է անում, որ Վաշինգտոնը գիտակցում է, որ տարածաշրջանային քաղաքականության մեջ Քաթարի միջոցով իր ուրվագծած հակաիրանական ուղղվածությունը հանգեցնում է նոր, խիստ հակասական կոալիցիայի: Դրա հիմքում այնպիսի վաղեմի մրցակիցներ են, ինչպիսիք են Թուրքիան եւ Իրանը, որոնց հետ միեւնույն ճամբարում հայտնվել են Իրաքը, Քուվեյթը, Օմանը եւ Մարոկկոն: Դա կարող է լուրջ հետեւանքներ ունենալ տարածաշրջանում ԱՄՆ-ի ծրագրերի իրականացման համար: Ըստ լիբանանյան «Ալ Մուդուն» պարբերաթերթի, խնդիրն այն է, որ Մերձավոր Արեւելքը խրված է մի շարք զինված հակամարտությունների մեջ Սիրիայում, Իրաքում, Եմենում եւ, որոշ վերապահումներով, Լիբիայում: Գոյացել է հաղորդակից անոթների յուրօրինակ համակարգ, «քաթարյան ճգնաժամի մասնակիցների շահերը այս կամ այն կերպ առկա են տվյալ հակամարտություններում»: Եթե նկատի ունենանք Քաթարին շրջափակում հայտարարած արաբական երկրների շահերը, ապա նրանք հայտնվել են արեւելյան հայտնի ասացվածքում նշված իրավիճակում, երբ «վերմակն այրում են լուն սատկեցնելու համար»: Սակայն ընդհանուր առմամբ քաթարյան ճգնաժամի ծագումնաբանությունը մնում է առեղծվածային: Թուրքական Habert-7 հրատարակությունը ենթադրություն է անում, որ եթե քաթարյան ճգնաժամի թիրախը լիներ Իրանը, ապա պատժամիջոցներ կձեռնարկվեին ոչ թե Քաթարի, այլ ԱՄԷ-ի դեմ, քանզի ԱՄԷ-ն Պարսից ծոցի արաբական պետությունների համագործակցության խորհրդի հենց այն անդամն է, որը առավել զարգացած առեւտրական եւ քաղաքական հարաբերություններն ունի Իրանի հետ: Նրանց երկկողմ ապրանքաշրջանառությունը կազմում է տարեկան 20 մլրդ դոլար: Եթե քաթարյան ճգնաժամի թիրախը լիներ Թեհրանը, ապա ճգնաժամի ընթացքում «Համաս» խմբավորման հետ մեկտեղ սեւ ցուցակի մեջ պետք է մտցվեր նաեւ «Իսլամական Ջիհադը»: Սակայն ցուցակում «Իսլամական Ջիհադի» անունը չկա: Տարածված կարծիքի համաձայն, այդ երկու կազմակերպությունների գլխավոր տարբերությունն այն է, որ «Իսլամական ջիհադը» Թեհրանի վերահսկողության տակ է, իսկ «Համասը»ՙ ոչ: Եթե ճգնաժամի թիրախը լիներ Թեհրանը, ապա Սաուդյան Արաբիայի թագավոր Սալմանը ինչո՞ւ պիտի անցյալ տարի Էր-Ռիադ հրավիրեր հայտնի աստվածաբան, «Մուսուլման եղբայրներ» ահաբեկչական խմբավորման ոչ պաշտոնական առաջնորդը համարվող Յուսուֆ ալ-Քարդավիին: Ըստ որում, իրավիճակը եւ ուժերի դասավորությունը նրբորեն զգացող մերձավորարեւելքցի փորձաետները հիմնականում կարծում են, որ սխալմունք է Սաուդյան Արաբիային գլխավոր խաղացող համարելը, քանի որ ճգնաժամը կառավարում են ուրիշ ուժեր: Բայց ի՞նչ ուժեր: Եվ դարձյալ առկա են վարկածներ: Դրանցից մեկի համաձայն ճգնաժամի ակունքները հարկավոր է փնտրել Իրաքի, Սիրիայի, Եմենի եւ Լիբիայի նկատմամբ վերահսկողություն հաստատելու Էր-Ռիադի փորձերի ձախողման մեջ: Ուստի Սաուդյան Արաբիան փորձում է իր ազդեցության ոլորտ վերադարձնել Եգիպտոսը, որտեղ Քաթարը աջակցում է նախագահ Աս-Սիսիի տապալմանը ձգտող «Մուսուլման եղբայրներին»: Սակայն փաստն այն է, որ Կահիրեն ձեռնպահ է մնում հակաիրանական հայտարարություններից, մինչդեռ Թուրքիան, քաթարյան ճգնաժամի ընթացքում հայտնվելով Իրանի հետ միեւնույն դաշինքում, օգնում է «Մուսուլման եղբայրներին»: Բացի դրանից, Թուրքիան պատրաստակամություն է հայտնել զորքեր ուղարկել Քաթարին եւ նույնիսկ Սաուդյան Արաբիային օգնելու, որպեսզի ամրապնդի իր դիրքերը Պարսից ծոցում: Թերեւս սրանով է բացատրվում Քաթարի հանդեպ ԱՄՆ-ի քաղաքականության փոփոխությունը, թեեւ այս հավասարման մեջ մնում են շատ անհայտներ: Ինչ վերաբերում է Ռուսաստանին, նա տվյալ դեպքում խելամիտ դիրք է բռնել: Սիրիայի ճգնաժամի մեջ նրա դաշնակիցը շիա մահմեդական Իրանն է, իսկ մարտավարական դաշնակիցըՙ սուննի Թուրքիան: Սիրիայի կառավարության եւ զինված ընդդիմության միջեւ 2016 թ. դեկտեմբերի 30-ին Մոսկվայի, Անկարայի եւ Թեհրանի միջնորդությամբ ուժի մեջ մտած հրադադարի համաձայնագիրը ստանում է անչափ կարեւոր նշանակություն: Մոսկվան ոչ Սաուդյան Արաբիային, ոչ էլ Քաթարին չի մեղադրում ահաբեկչությունը հովանավորելու մեջ եւ երկու երկրների հետ էլ զարգացնում է հարաբերությունները: Ռուսաստանը շահագրգռված է իրադրության կայունացմամբ եւ կարող է միջնորդի դեր խաղալ քաթարյան ճգնաժամի կարգավորման մեջ: Առայժմ դժվար է կանխատեսել, թե ինչպես կզարգանան իրադարձությունները Մերձավոր Արեւելքում եւ Պարսից ծոցում: Բայց Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը արդեն կողմնորոշվել է: Ամերիկացի կինոբեմադրիչ Էլիվեր Սթոունին տված հարցազրույցում նա հայտարարել է. «Այն պնդումը, թե Մոսկվան վաղ թե ուշ հակամարտության մեջ կմտնի սուննի աշխարհի հետ, սադրանք է»: |
