Ո՞Վ ԿՎԵՐԱՄՇԱԿԻ ՄԵՐ ՀԱՎԱՔԱԾ ԹՈՒՂԹԸ ԱՆԱՀԻՏ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ, Գերմանիա-Հայաստան Չգիտեմՙ կա՞ վիճակագրություն, թե Հայաստանում տարեկան որքան աղբ է բաժին ընկնում յուրաքանչյուրին: Գերմանիայում այդ թիվը շատերին է վախեցնումՙ 213 կգ: Ու օրեցօր նկատելի է դառնում, որ աղբից ազատվելու շարժումը (Zero Waste) կամ ավելի ճիշտՙ այն նվազագույնի հասցնելու ձգտումը համակում է գերմանացիներին: Հաջորդ հրապարակումներիցս մեկում անպայման կգրեմ այդ աճ արձանագրող շարժման մասին, որ առաջին հերթին մարդկանց մտածողության փոփոխության, որոշ սովորույթներից հրաժարվելու արդյունքում է ալիքվում: Չմոռանամ փոխանցել, որ հիշյալ երկրում դեռ մանկապարտեզում սովորեցնում են աղբը տարանջատելՙ ապակին, ըստ գույների, հավաքվում է կանաչ, սպիտակ, շագանակագույն աղբամաններում, թուղթըՙ կապույտ աղբամանում, պլաստիկըՙ դեղին, բիո կամ բուսական մնացորդըՙ շագանակագույն աղբամանում, էլեկտրո ապրանքը հավաքվում է առանձին, իսկ այն, ինչ չեն կարող տեսակավորել թվարկած ամաններում, հավաքվում է սեւ գույնի մեծ աղբամանում: Այստեղՙ Երեւանում ձեռքս ուղեղիսՙ Գերմանիայում ստացած հանձնարարականի հետ պայքարի մեջ էՙ ինչպե՞ս բոլորն իրար խառնել... իսկ ամենաշատը տխրում եմ, երբ ծառազուրկ մեր երկրում թուղթն էլ թափում ենք նույն աղբամանում: Համոզված եմՙ մեր գյուղերում աղբն ավելի նվազ կլինի, քան քաղաքում: Գյուղացիներն ավելի տնտեսվար են, մեզ էլ կարող են հուշել, թե ասենք հավկիթի, վարունգի կեղեւները, սուրճի նստվածքը զորավոր ուժ ունենՙ կարող են պարարտ դարձնել հողը: Այն աղբը, ինչ Երեւանում ինձ է բաժին ընկնում, ամեն օր իսկապես մեծ մտահոգության տեղիք է տալիս. բոլորի նման ամեն ինչ նետում եմ նույն աղբամանը, հետոՙ օրվա վերջին նկատում, որ քաշով ամենածանրՙ բիո աղբը գոնե կարող եմ որպես կոմպոստ պահել, մեր բակի հողին խառնել: Վաղվանից կանեմՙ մտադրվում եմ, հետո ընդհանուրի մտածողությունը, թե «սա Հայաստան է, պիտի վերեւից լինի», խոստովանեմՙ ինձ էլ տարօրինակ ծույլ է դարձնում: Եթե այսօրվա գրածս դառնա երդման նման մի բան, իսկ վաղն ընթերցողի կարծիք շարժելով գործողություն դառնա, պատկերացնում եմ, թե պարարտանյութ ներկրող քանի հակառակորդ եմ ունենալու: Երկյուղ չունեմ, քանզի գիտեմ, որ չափերով փոքր, ծայրահեղություններով ծայրահեղագույն մեր երկրում բոլորի համար հող, արեւ, ջուր ու գործ կա: Թեկուզ աղբ վերամշակելու գործը, որքան մտավոր ներդրում, նույնքանՙ եկամուտ: Եթե մեր հոգին ցավի կտրված ծառի բունը տեսնելիս, եթե 5- րդ դարի գրավոր մեր մշակույթը մեր մեջ գրի, գրավորի, թղթի հանդեպ հարգանքը վերականգնի, եթե «սովետական» դպրոցականիՙ մակուլատուրա հավաքելու, իսկ դրան ի պարգեւ գիրք ստանալու հիշողությունը հին հասարակարգի նման անցյալ չմնա, կարող ենք այսօր էլ գոնե թուղթը հավաքել- վերամշակել: Կա նիհարիկ կանաչ տարածք, որ հրդեհից մոխրանում է, կացնի տակ է հայտնվում, երբ ֆինանսական կլորիկ եկամուտ են խոստանում դրա դիմաց: Երբ ամեն օր ընդհանուր աղբամանն ենք փորձում նետել նաեւ թուղթն ու ստվարաթուղթը, միտքը ձեռքին կարող է սաստելՙ սա առանձնացնենք: Ես մի կույտ արդեն հավաքել եմ, ո՞ւմ դիմեմ, ո՞ւր տանեմ: Դեռ ոչ մի հրատարակչության դուռը չեմ թակել, զուգարանի թուղթ արտադրող որեւէ ձեռնարկության հեռախոսը չեմ ծանրաբեռնել իմ հարցմամբ: Միգուցե վաղվանից ինձ հետ դո՞ւք էլ հարցում անեք: Մեկ էլ տեսարՙ մեր բոլորի նախաձեռնությունը երկիրն աղբից մի քանի սանտիմետր մաքրելու, գիրք, տետր, թեկուզ զուգարանի թուղթ ստանալու, ի վերջո անտառ կամ սերունդներ փրկելու ծրագիր դառնա: Գրավոր մեր ժառանգությունը պարտադրում էՙ թուղթը չխառնել ընդհանուր աղբին: |
