Տեղադրվել է` 2017-09-01 14:20:36 (GMT +04:00)

Ընթերցված է` 13791, Տպվել է` 1897, Ուղարկվել է էլ.փոստով` 0

Ի՞ՆՉ ՍՊԱՍԵԼ ՀԱՅԱՍՏԱՆ-ՍՓՅՈՒՌՔ ՀԱՄԱԺՈՂՈՎԻՑ

ՄԱՐԻԵՏԱ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ

Սեպտեմբերի 18-ին Երեւանում կմեկնարկի Հայաստան-Սփյուռք 6-րդ համաժողովը, որի գլխավոր նորությունն այն է լինելու, որ ստեղծվելու է համահայկական խորհուրդ: Հայտնի է համաժողովի խորագիրըՙ «Փոխադարձ վստահություն, միասնականություն եւ պատասխանատվություն», որն ինքնին հարցեր է առաջացնում իր բաղադրիչներիՙ եթե չասենք անհնարինության, ապա գոնե թեականության տեսակետից:

Հայտնի է, որ շուրջ 1200 մարդ Սփյուռքից մասնակցելու է այդ համաժողովին, խնդիր ունենալով ձեւավորել համահայկական միասնական օրակարգ, ստեղծել համահայկական կառույց, որը կհամակարգի միասնական օրակարգի թելադրած հետագա քայլերը: Ո՞վ եւ վերջապես ո՞ւմ անունից է ստեղծվելու միասնական օրակարգն ու միասնական համակարգող մարմինը, որի անհրաժեշտության մասին մեկ անգամ չէ որ խոսվել է, ինչպե՞ս պետք է բազմազան ու բազմաբովանդակ Սփյուռքն իր խնդիրներով արտացոլված լինի այդ կառույցում, ինչպես պետք է առնվազն յոթ միլիոնանոց Սփյուռքը այդ մեն- միակ խորհրդի միջոցով մասնակից լինի համահայկական խնդիրների լուծմանը: Հարցեր, որոնք առանց այդ տիպի մարմին ստեղծելու էլ միշտ օրակարգում են եղել: Մինչեւ հիմա էլ մշտապես խնդիր է եղել հայրենիքում անցկացվող համաժողովներում ամենաարժանի, ամենատեղեկացված, Սփյուռքի համայնքների վստահությունը վայելող պատվիրակների ընտրությունը, որպեսզի հետո կասկածի տակ չդրվի շատերի անունից առաջարկներ ներկայացնելու կամ որոշումներ կայացնելու լիազորությամբ օժտված լինելու պարագան: Հիմա էլ, կարծում ենք, որ այդ հարցում հստակություն չկա, ու դա արտացոլված է լինելու նոր համաժողովում:

Ինչպես պիտի ստեղծվելիք համահայկական կառույցը չվերածվի վերեւից հրահանգներ փոխանցող, հրապարակային, եւ ոչ թե մասնավոր ու գաղտնատես նպատակներ հետապնդող կառույցի, ովքեր եւ իրազեկության ինչպիսի աստիճանով պետք է ապագայում խորհրդի անունից համահայկական զեկույց կազմեն, որ արտացոլեն ոչ թե մասնավոր շրջանակների, այլ ողջ Սփյուռքի հետաքրքրությունները: Վերջապեսՙ ինչպես պետք է հարաբերվեն Հայաստանն ու Սփյուռքը, քանի որ վերջինս ներկայանում է հասարակական կառույցներով, ավանդական կուսակցություններով եւ հանրահայտ գործիչներով, իսկ Հայաստանըՙ պետական կառույցներով, մի տեսակՙ վերադասի կեցվածքով: Ու արդեն իսկ նախանշումներ են երեւում վերեւներիցՙ եթե օրակարգն ու ընթացիկ զեկույցը հանձնարարված են, ասենք, ներկայումս Սահմանադրական դատարանի նախագահ Գագիկ Հարությունյանին, ապա չի բացառվում հենց նրա կողմից ապագա կառույցի ղեկավարումը, այդ դեպքում ո՞ւր մնաց կառույցի ու նրա ղեկավարի ընտրության հարցում Սփյուռքի դերակատարությունը:

Համաժողովի, նրա օրակարգի, համահայկական խնդիրների մասին շատ այլ մտահոգություններ կան, որոնք դեռ կհասցնենք քննարկել մինչեւ համաժողովը: Համաժողովին ուղղված մեր մտահոգությունների մի փոքրիկ մասը քննարկեցինք Գիտությունների ազգային ակադեմիայի պատմության ինստիտուտի տնօրեն, ակադեմիկոս Աշոտ Մելքոնյանի հետ:

- Պրն. Մելքոնյան, այն մտահոգությունները, որոնք տարբեր շրջանակներ հայտնում են մոտակա համաժողովի ու նրա կարգախոսի, ինչպես նաեւ բուն Սփյուռքի խնդիրների վերաբերյալ, հնարավո՞ր է մի ծանրաշարժ, հազարավոր մասնակիցներով համաժողովի ընթացքում լուծել: Եւ ինչ կասեք համաժողովի կարգախոսների մասինՙ դրանք եթե չկան, ինչպես պիտի մեկ համաժողովով ներմուծվեն:

- Այսօր Սփյուռքի նախարարությունում լինելու է քննարկում (հարցազրույցը տեղի է ունեցել երեկ, օգոստոսի 31-ին), նախարարության խորհրդի անդամ եմ, այս հարցերը պիտի քննարկվեն, նախարարությունը ներկայացրել է որոշման նախախագիծ, որտեղ ես առաջարկություններ եմ արել:

Մասնավորապես. երբ մենք խոսում ենք Հայաստան-Արցախ-Սփյուռք եռամիասնության մասինՙ ես մի փոքր վերապահ եմ, Հայաստան-Արցախ-Սփյուռք ասելիս Արցախը կարծես դուրս ենք թողնում Հայաստանից: Հայաստանը եւ Հայաստանի Հանրապետությունը դրանք տարբեր հասկացություններ են: Հայաստանն ավելի լայն հասկացություն էՙ խոսքը Հայկական լեռնաշխարհի մասին է, ՀՀ-ի տարածքից դուրս մնացած տարածքների մասին է, որոնց մեջ է նաեւ Արցախը, դրա համար նպատակահարմար է ՀՀ-Արցախ-Սփյուռք ձեւակերպումը մտցնել: Այլապես Արցախը Հայաստանից դուրս ենք դնում:

Վստահության մասին: Անկասկած վստահության հարցը շատ կարեւոր է, եւ ՀՀ նկատմամբ Սփյուռքը, խոստովանենք, անհրաժեշտ չափով վստահություն չունի: Այդ վստահությունն իշխանությունների, ընդհանրապեսՙ ազգային պետության հանդեպ չկա նաեւ Հայաստանի Հանրապետության ներսում: Խոստովանենքՙ եթե մենք ուզում ենք շտկել իրավիճակը եւ քայլեր կատարել ապագայի իմաստով, այդ դեպքում պիտի հասկանանք, թե որոնք են այսօրվա բացթողումները: Գտնում եմ, որ չնայած վստահությունը նախկին ժամանակների համեմատ փոխվել է, բայց ե՛ւ ներսում, ե՛ւ դրսում անհրաժեշտ չափով գոյություն չունի: Եւ այդ հարցը, խնդիրներ լուծելու տեսակետից, օրակարգ բերելը ճիշտ է:

Օրինակՙ անցած համաժողովում խոսվեց, որ պետք է ավելի շատ ուշադրություն դարձնել սահմանամերձ շրջաններին: Ասվեց, խոսվեց, գրվեց, բայց այդ ամբողջը մնաց թղթի վրա, աշխատանքներ չտարվեցին սահմանամերձ շրջաններում, որը որ մեզ համար կենսական նշանակություն ունի: Պիտի վստահության ամրապնդման մեխանիզմներ մտածվեն եւ ներդրվեն

- Է, որ վստահություն չկա առանձնապես, որտեղի՞ց կլինի միասնականությունըՙ հաջորդ կարգախոսը,եւ ինչի շուրջ:

- Մեզանում ընդունված է ուղղակի մեղադրել միայն իշխանություններին, մոռացության է տրվում Սփյուռքի հանգամանքը: Տեսեքՙ Սփյուռքը քննադատում է, որ Հայաստանում կան լուրջ բացթողումներ, գործարարությամբ զբաղվելու համար անհրաժեշտ պայմաններ չկան, կամ շատ թերի ու խոցելի են: Համաձայնենք միգուցե, բայց մյուս կողմից էլ դիտարկենք: Վերցնենք մի այսպիսի հանգամանք.մեր հայրենակիցները, մասնավորպես սիրիահայերը, երբ հասկանալի դրդապատճառներով հայրենադարձվում են Հայաստան, ՀՀ անձնագիր ստանալուց հետո հայտնվում են դրսումՙ Շենգեն վիզա ստանալովՙ Շվեդիա, Իտալիա կամ մեկ այլ եվրոպական երկիր են մեկնում, որն ինձ համար անընդունելի է: ՀՀ գլխավոր փաստաթուղթըՙ անձնագիրը, պետք չէ որպես հարթակ օգտագործել մի երկրից մի ուրիշ երկիր փախչելու համար, հանրահայտ է, որ սիրիական անձնագրով Շենգեն վիզաներ չեն տալիս: Կամՙ բանակի տարիքի երիտասարդների համար էլ անձնագիր չեն վերցնումՙ պահում են սիրիական անձնագրերը, որ Հայաստանի սահմանները պաշտպանելու կարգավիճակում չհայտնվեն: Միմյանց բացերը պիտի անվանենք, որ առաջ նայենք:

- Կարգախոսիՙ պատասխանատվության մասըՙ ումից ենք պատասխանատվություն պահանջում, մենք Սփյուռքի՞ց, թե՞ Սփյուռքը մեզնից:

- Նորից ասեմՙ միայն մեկ կողմին ենք քննադատում, մյուս կողմին մոռանում ենք, սա արդար չէ:Հիմա տեսեքՙ կան սփյուռքահայեր, որոնց զավակները այսօր ՀՀ սահմաններն են պաշտպանում, ճիշտ էՙ նրանք շատ չեն: Կան գործարար սփյուռքահայեր, որոնք սահմանամերձ շրջաններում են բիզնես ծավալում, բայց մյուս կողմից էլ տեսնում ես զանգվածաբար դեպի արտերկիր գնալու ցավը, որ պատել է մեր ազգինՙ սփյուռքահայ եւ տեղացի, այս գործելակերպը հեռանկարի տեսակետից աղետալի կլինի Հայաստանի համար: Այս մասին պիտի բաց խոսվի համաժողովում:

- Եկեք համաժողովի հիմնական խնդրին մոտենանքՙ սպասվում է, որ համահայկական խորհուրդ է ձեւավորվելու: Դուք , օրինակ, ինչ պահանջներ պետք է ներկայացնեք այդ խորհրդին, որ այդ կառույցը չդառնա հերթական ձեւական կառույցը, կամ փող հավաքող մի հիմնադրամի երեւույթը չստանա, եւ իսկապես մեր խնդիրները լուծելու համար գործնական լիազորություններ ու նշանակություն ունենա:

- Համահայկական այդպիսի խորհուրդ, այո, պետք է լինի: Համենայնդեպսՙ արդեն հետադարձ հայացքով պետք է նշել, որ 2015 թվականին պատշաճորեն նշվեց Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցը, ապա եւ Հռչակագրում խոսք գնաց Հատուցման խնդրի մասին: Տեսեք տարբերությունըՙ 90-ականների սկզբին Հանրապետության ղեկավարությունն ընդհանրապես չէր ուզում Ցեղասպանության մասին խոսել, ենթադրելով , որ դա կառաջացնի հարեւան Թուրքիայի հակազդեցությունը: Կյանքը հակառակը ցույց տվեցՙ1997-ից սկսեցինք Հայոց ցեղասպանությունը դիտարկել արտաքին քաղաքականության բաղադրամաս, եւ հասանք Համահայկական հռչակագրին, ու դրա հետեւանքների վերացման մասին սկսեցինք խոսել: Ես, որպես պատմաբան, համաժողովի եւ առհասարակՙ հայության հետագա քայլերի տրամաբանությունը Ցեղասպանության հետեւանքների վերացման մեջ եմ դիտարկում, այդ թվումՙ տարածքային հատուցման խնդիրը: Այսինքնՙ 100-րդ տարելիցից հետո անելիքի հստակման խնդիր կա, եւ դա կարելի է դիտարկել համահայկական խորհրդի գործառույթների մեջ:

- Պատմաբանի կաշվից մի պահ դուրս եկեքՙ մտահոգություններն առանձնացնելու առումով, հայապահպանության խնդիրը Սփյուռքում գերակա չէ՞:

- Հայ ինքնության պահպանման հենքը ի՞նչն է: Եկել է մի ժամանակ, երբ հայապահպանություն բառին պետք է վերապահումով վերաբերվենք: Ինչ է, մեր խնդիրը հայապահպանությունն է՞ Ռուսաստանի ինչ-որ մի խուլ գյուղում, նրանց հայ պահելը, թե՞ նրանց հայրենիք վերադարձնելը:

- Բայց հայրենիքն առաջարկելու բան ունի՞ նրանց:

- Հարցն ինձ չի ուղղված: Բնականար հայրենիքիը պիտի ստեղծի այդ հնարավորությունը: 1920-ական թվականների ջատագովը չեմ, բայց Ալեքսանդր Մյասնիկյանը մեր մտավորականությանը դիմում էր հայրենադարձության կոչով, եւ մարդիկ արձագանքում էինՙ Ալեքսանդր Սպենդւիարյանը, Մարտիրոս Սարյանը, Ավետիք Իսահակյանը, այլք վերադարձան հայրենիք, երբ այն բարվոք չէր, ուրեմն հնարավոր էր դա անել: Հիմա դա արվո՞ւմ է: Մեր մշակույթի, գիտության գործիչների մի զգալի մասը դրսում է: Ինքնության ճգնաժամ կա, այո, ինքնության պահպանման բանաձեւը պետք է գտնվի, այս համաժողովում պետք է խոսք գնա այդ մասին: Բայց իրատեսական հայացք է պետք:

Հատուցման խնդիրների մասին պիտի խոսվի անպայմանՙ ՀՀ-ն շրջափակման մեջ է, տարածաշրջանային զարգացումներից դուրս ենք մնում, տրանսպորտային-տնտեսական մեկուսացման խնդիր կա, պիտի ձեւակերպենք հետագա մեր քայլերն այդ առումով:

- Այս իմաստով պատմաբանի Ձեր մաքսիմալիզմը գալիս- բախվում է կարծես դիվանագիտական մինիմալիզմին:

- Շատ լավ: Ժամանակին երբ մաքսիմալիզմ էր թվում մեր այն մոտեցումը, թե Ցեղասպանության խնդիրը պետք է դառնա արտաքին քաղաքականության բաղադրամաս, մարդիկ ասում էին, թե մեր արածը պատերազմ սանձազերծելու քայլ է:Դուք իրատես չեք, զգացմունքներով եք առաջնորդվում, ասում էին: Սխալվեցին: Ժամանակը ցույց տվեց, որ որքան խոսում ես Ցեղասպանության մասին, այնքան ՀՀ անվտանգության ամրապնդման մասին ես մտածում:

Մեր հայրենակիցների հայրենադարձման խնդիրը լուծելու հետ մեկտեղՙՙ բոլոր սփյուռքահայերը պետք է դառնան ՀՀ քաղաքացի, եւ իրավունքների հետ մեկտեղ պարտավորություններ ունենանՙ ընդհուպ Հայաստանի սահմանների պաշտպանություն: Սա կարող է իրատեսական չթվալ եւ, Ձեր ասածի պես, ոմանք կարող են մաքսիմալիզմ գտնել իմ այս առաջարկի մեջ, սակայն այսօրվա միջազգային բարդ քաղաքական իրավիճակի մեջ մենք մինիմալ պահանջներով կարո՞ղ ենք խնդիրներ լուծել:

- Իսկ ինչ անենք, որ ձեւավորվելիք համահայկական խորհուրդը գործուն լինի, հրապարակային եւ առանց գաղտնատես նպատակների: Եւ առհասարակՙ 1200 մասնակցով հնարավո՞ր է գործնական օրակարգ ձեւավորել:

- Այդ հարցերին պետք է պատասխանեն կազմակերպիչները: Բայց կա հարցի հանրային հնչեղության կողմըՙ այո, Սփյուռքի բոլոր կառույցներից պետք է մասնակցեն համաժողովինՙ անտեսված չլինելու, կամ այսուայն կառույցին նախապատվություն չտալու համար: Այս մարմինը պետք խորհրդատվական լինի:

Այն պետք է հեռու լինի պետական կառույցի երեւույթն ունենալուց: Եթե այդ կառույցը անհրաժեշտ հեղինակություն ունենա, նրա խորհրդատվությունը գործնական ուժ կստանա: Եթե այդ խորհուրդը կարողանա հասարակական կարծիք ձեւավորել, կշիռ ունենա հասարակության մեջ, նրա ոչ մի առաջարկ չի անտեսվի:

100-րդ տարելիցի համակարգող խորհուրդը բավական լուրջ աշխատանք կատարեց եւ հաջողեց: Բայց դա տրամաբանական շարունակություն պետք է ունենաՙ մեխ ունենալով հատուցման խնդիրը եւ այդ ուղղությամբ համահայկական աշխատանքը: Համահայկական օրակարգ պետք է ձեւավորելՙ համահայկական միավորիչ գաղափարով, թիվ մեկ միավորող գաղափար կարող է դառնալ Ցեղասպանության հետեւանքները վերացնելու գաղափարը:

- Ինչպես ձեւավորվելիք խորհուրդը չվերածել պետական կառույցներին նմանվող վարչական, բուրգային կառավարմամբ վերեւից հրահանգներ իջեցնող օղակի:

- Այո, նախ դա պետական կառույց չպիտի լինիՙ Սփյուռքին կառավարելու լծակներով: Պետք է լինի հավասարապես Սփյուռքից ու հայրենիքից լծակներ ունեցող մարդկանցով ձեւավորված կառույց, որը հնարավորություն պետք է ունենա իր առաջարկները կյանքի կոչելու: Կա՛ն այդպիսի մարդիկ, որոնք Հայաստանում եւ Սփյուռքում վստահություն են վայելում, եւ պետք է դադարեցնել այդպիսի մարդկանց վրա ցեխ շպրտելու կամ անտեսելու սովորությունը

- Իսկ ինչպե՞ս թույլ չտալ համաժողովի անօգուտ պաթոսը:

- Եթե դրա մասին արդեն իսկ խոսվում է, կազմակերպիչները միգուցե հետեւություն անեն: