ԽԱՉԱԳՈՂ 2 ՊԱՐՈՒՅՐ ՀԱԿՈԲՅԱՆ Չուլկինը միտքը փոխել էր, առաջարկեց տեղավորվել գարաժում: Այնտեղ մի սենյակ կար, որտեղ ազատ ժամերին դոմինո էին խաղում աշխատողները: Ավելի մեծ սենյակ էր, բայց անհրապույր, բետոնե հատակով, խոնավ: Ջեռուցման խողովակների անցքերը բաց մնացել էին, հավանաբար աղավնիներն էին օգտագործում, ծերտը նկատելի էր... Այդ ամենից բացի, գրասենյակի թմբլիկ կանանց հարեւանությունից զրկվեցինք, ինչպես տրտնջաց Վարդանը: Դատարկեցինք սենյակը: Չուլկինը հաշվապահության աղջիկներին ուղարկեց օգնության: Նրանք լվացին լուսամուտները, մաքրեցին հատակը: Վարդանը մնաց նրանց հետ, մենք գնացինք պահեստից մահճակալներն ու մնացած բաները բերելու: Տարիների ընթացքում Սաքոն տնտեսություն էր ստեղծել, գազօջախ կար, սառնարան: Երկաթե հին մահճակալներ էին, ժանգոտ, ջարդված, ամրացնում էինք մետաղալարով, ապահովության համար զոդողին կանչեցինք: Մահճակալներըՙ ոչինչ, ներքնակներն էին զզվելի, ծակ-ծակ, մրոտ, դեղնավուն օղակներով ու վարակի զգացողությամբ: Դասավորելուց հետո յուրաքանչյուրը շտապեց հարմար տեղ գրավել: Ինձ մի անկյունը հասավ, որովհետեւ ամենախոնավն էր: Հատակն այդ մասում բորբոսից ուրվագծային քարտեզի էր նման, սնկահոտ էր գալիս: Գոհ էի դրա համար, գոնե մի կողմից պատը կլիներ հարեւան: Շուլայի մահճակալն էր կողքիս: Նրա օրինակով պատին մեխեր խփեցի շորերի համար: Շուլան մի մաքուր տախտակ դրեց պատի հետ գնացող խողովակի վրա, հարմար դարակ ստացվեց: Այնտեղ շարեցի սափրվելու եւ այլ պարագաները, շախմատային էտյուդների ժողովածուն, Չարենցի հատորյակը եւ լատիներենի դասագիրքը: Անկեղծ ասած, լատիներեն սովորում էի մեջբերումներ անելու համար: Շուլան իր բաժնում ծխախոտ շարեց: Տնից «Ավրորա» էր բերել: - Ծխող չե՞ս,- որպես հարեւան զրույց սկսեց: - Չէ... - Կսովորես,- խոստացավ նա: - Լավ բան սովորեցրու,- ասաց Հրանտը, որն ամենայն խնամքով հարդարել էր տեղը եւ ափսոսում էր նստել,- դու եւ Վարդանը ուզում եք խեղճ Արամին ձեզ պես արատավոր դարձնել... - Ծխելը արա՞տ է,- զարմացավ Շուլան ձախ աչքը ճտելով,- նորություն իմացանք... - Համ էլ սովորեք ներսում չծխել,- Շուլայի հեգնանքից բորբոքվեց Հրանտը: Անմիջապես ծաղրական ձայներ հնչեցին, իսկ Վարդանը սիգարետ դրեց բերանը, տուփն էլ պարզեց Հրանտին: - Հեռու տար,- բղավեց Հրանտը: - Լավ, ես ի՞նչ մեղք ունեմ, որ ինձ էլ արատավոր հանեցիր,- ասաց Վարդանը ծիծաղելով: - Դու չէ՞իր, որ խոստանում էիր հետդ անառակության տանել... Ի՞նչ ես բերանդ բացել, ժանգոտ ատամներիդ կարոտը քաշող չկա... - Դա հենց կյանքի բարիքն է, զառամած անտեր... - Ե՞ս եմ զառամած, ուռած գլուխ... Արի իրար հետ վազենք, էն օրը գցեմ, որ փորիդ ճրագուն կրունկներիցդ դուրս գա... - Ջորի չեմ, վազեմ... Տղամա՞րդ ես, գիշերները գնա վազքի, փափուկ տեղը պառկած վազե՜ք մինչեւ լույս... Կամ նստեցրու գոգդ, թող ձի քշի, որ ձեռքով էլ ծծերը խառնես... - Թո՛ւհ, արա, ինչ պագշոտ մարդ ես... - Պագշոտն ի՞նչ է... - Անգրագետ ես, ինչ խոսեմ հետդ, համ անգրագետ ես, համ չտես, ասես կյանքիդ մեջ կնիկ չես տեսել: Վարդանը ցավակցաբար նայեց նրան,- չէ, ոնց երեւում է, քո աչք ու երեսն էլ է հարկավոր բացել: Սաքոն վերջ դրեց բանակռվին: - Շատ խնդացինք,- ասաց,- գնանք ճաշարան, որ գործ ունենք անելու: Գարաժի հետեւում, մեր պատուհանների դիմաց, մի սրահ սարքեցինք տախտակներով, որպես խոհանոց կօգտագործեինք եւ պահեստ: Ուշ երեկոյան հազիվ վերջացրինք: Սաքոն հաջորդ օրն էլ պարապ չթողեց մեզ: Միս էր բերել, խոզի մի ազդր եւ մեջքի լավ տեղերից, Շուլան զբաղվեց մշակումով, որ վաղը, մայիսի մեկին, խորոված անենք, եւ մի թեթեւ ուտելիք էլ այսօր պատրաստի: Հրանտը, Վարդանը, Ռազմիկը, մեր ոսկեձեռ արհեստավորները, հանձնարարություն ստացան բահի կոթեր ու սվաղի փայտե գործիքներ, խոհանոցի դարակներ ու սեղան սարքելու: Իսկ մենք` երեք հնազանդ բանվորներ, սեւ աշխատանքի անցանք: Մի անկյունում բեռնատարների հին, շարքից դուրս եկած թափքեր կային: Չորս հատ քարշ տվեցինք այնտեղ, որտեղ գարաժ էինք սարքելու: Արդեն որոշ տեղեկություններ ունեի մեր կառույցների մասին, հիմնականը սա էր, տրակտորների ու կոմբայնների գարաժ-արհեստանոցը, ինը մետր բաձրությամբ: Թափքերը ցեմենտի համար էինք նախապատրաստում: Տեղափոխեցինք պահեստի ցեմենտը, որը մի թափք լցրեց: Պարապ ավտոներից մեկը տվել էին մեզ, Դավիթն էր վարում, ժամանակավորապես զրկված վարորդ, զրկվել էր ու խոպան եկել: Առավոտյան տոնական տրամադրությամբ իջանք կենտրոն: Այսօր եւ՛ գեղեցիկ աղջիկներ կային, եւ՛ եղանակն էր փոխվել, պայծառ օր էր, ինչպես նաեւ ռետինե սապոգներ չէին երեւում: Կենտրոնական փողոցով, որը հենց այդ անունն էր կրում, մարդիկ վերադառնում էին շքերթից: Մենք ուշացել էինք: Նրանք շնորհավորում էին մեզ, Սաքոն պատասխանում էր միակերպ` նույնը եւ ձեզ... Կամ ինքն էր առաջինը շնորհավորում: Մենք գլխի շարժումով միանում էինք: Խանութների մոտ Արսենի բրիգադին հանդիպեցինք: Յոթ հոգի էին, երեքին գիտեինք, մեկը համարյա Դավթի պես հաղթանդամ էր, քառասուն-քառասունհինգ տարեկան, գորշասպիտակ մազերով, բայց քայլում էր տասնութամյա ցուցամոլ տղայի նման, ամեն ձեռքին երեք շիշ օղի: - Հայեր ջա՛ն,- բղավեց նա ձեռքերը տարածելով, շշերը ողկույզների պես կախվեցին մատների արանքներից: Բրիգադները աղմուկով մոտեցան, մոտ հինգ րոպե բարեւում էինք ու ծանոթանում: Մեծամարմնի անունը Սամո էր, Մերուժըՙ նրան հասակակից, Աշոտը, երկու ջահել` Գարիկն ու Գագիկը, ջահելներս, ասաց Արսենը, եւ Խաչիկը` մոտ երեսուն տարեկան: - Չէի հավատում, որ ձեր մեջ ինձնից թափով մարդ կա,- ասաց Սամոն,- Դավիթ ջան, չնեղանաս, ախպեր, մի հարյուր տասը, քսան կա՞ս... - Տասը տարի առաջ էի հարյուր քսան,- փնչաց Դավիթը: - Վայ քո ցավը տանեմ,- Սամոն մի ձեռքով շշերը գրկած մյուս ձեռքով խփեց Դավթի ուսին գուցե այդ կիլոգրամները ստուգելու համար: - Լավ էլ ծանր ձեռք ունես,- հարգանքով ասաց Դավիթը, թեեւ ամենեւին չէր շարժվել: Ավելացրինք օղու քանակն ու միասին վերադարձանք գյուղտեխնիկա: Ժամանակին էինք օժանդակ շինությունը սարքել, սենյակում տեղ չէր լինի, եթե այդքանով լցվեինք: «Ի՜նչ ունեմ ձայնագրած,- ճանապարհին պարծենում էր Արսենը,- հայկական պարեղանակներ, միայն զուռնա ու դուդուկ»: Այդ երկարանվագ ժապավենը, երկու կողմն էլ միայն զուռնա ու դուդուկ, ամենաբարձր ձայնով միացրած մեր թոհուբոհի մեջ, մեղմ ասած, գլուխ արդուկեց: Ջահելները ժամանակակից երաժշտություն պահանջեցին: Դդըլբը-շխկուդխկ ժանրի մի երգ սկսվեց, ջահելները մեջտեղ ընկան ու ծափի տակ պարում էին թվիստ կամ ուրիշ պար: - Դու էլ պարի,- բզեց ինձ Հրանտը: Արսենը ձեռքս բռնելով ցանկանում էր քաշել պարի մեջ, Սաքոն գրավեց նրանց ուշադրությունը պարողներին խառնվելով: Վարդանը նույնպես ոգեւորվեց եւ հաստ հետույքը օրորելով միացավ: Պարելուց հետո քրտնափչած նստեցին սեղանի մոտ, բաժակները լցված էին արդեն: Առայժմ առանց կենաց ասելու էին խմում... մինչեւ խորովածը եղավ: Սպասք չունեինք, չորս մետրանոց սեղանի կենտրոնում հաստ յուղաթղթի մի կտոր էր դրված, որի վրա խորովածը քաշեցին: Շատ համով խորոված էր, մի քանի րոպե լուռ խժռոց էր, ապա կենացներ սկսվեցին... Չքվեցի այդտեղից: Գրասենյակի կարմիր անկյունում մարդ չկար, սկսեցի մենակ բիլիարդ խաղալ: Հանգիստ ու անշտապ պտտվում էի հարված ընտրելով, այնքան գցելը չէր հետաքրքրում, որովհետեւ չէի էլ կարողանում, հազվադեպ միայն, գոնե հարվածել սովորեի: Վարդանը խփում էր կտրուկ եւ ուժգին, նախանձում էի նրան, իսկ իմը փուստ էր ավելի շատ: Դժբախտաբար խանգարեցին, Արսենն ու Վարդանը գրազ էին եկել: Նրանք արագ վերջացրին, Վարդանը հաղթեց, բայց ինձ էլ չթողեցին մնալ: Արսենը տարավ քաշքշելով եւ նույն հովանավորող ու մտերմական պնդերեսությամբ ստիպեց խմել... Եվ դեռ գոհ էի, որ կենաց չպահանջեց... Երեկոյան, խմածների փուքը թողել էր որոշ չափով, դուրս եկանք թարմանալու: Սաքոն մեզ հետ չէր, տեղ էր գնացել մի շիշ կոնյակ վերցնելով: Կինոյից առաջ այգի մտանք, որտեղ պատերազմում զոհվածների հուշարձանն էր, կարդացին ամբողջ ցուցակը հայի անուն գտնելու համար: Գետափին դեռ մարդիկ կային, տոնական օրվա հավաքների վերջին բեկորները: Փոսորակ մի տեղում երկու կին էին նստել, կանչեցին մեզ ձեռքով: Վարդանն ու Ռազմիկը հետ ընկան ու մոտեցան նրանց: - Գտան,- ասաց Հրանտը,- գիշերը տուն չեն գա: Հրանտն ինչ իմանար, որ Վարդանն ու Ռազմիկը հարգարժան տիկնանց հրավիրելու են մեր տուն, եւ նրանցից մեկը, կարմրահեր, բորենու աչքերով, ըստ արժանվույն կգնահատի նրա մահճակալը, որն անկասկած լավագույնը կհամարվեր զորանոցների կամ համակեցության այլ վայրերի մրցույթում: Նա ընկողմանել էր արմունկին հենված, ոտքը ոտքին եւ ամենեւին չբարեհաճեց շարժվել, երբ ներս մտանք: Ընկերուհին, սեւ զգեստով ու նիհարությամբ կարծես թե վայելուչ, Ռազմիկի հետ համեստորեն նստել էր սեղանի մոտ, որի վրա օղու շիշ կար: Մենք հյուրերի պես, որոնք առաջ անցնելու հրավերի են սպասում, մնացինք դռան մոտ, իսկ Հրանտի մահճակալը գրաված կինն ասաց պողպատե ատամները ցույց տալով. - Պետք չէ՞ր բարեւել: Վարդանը փորձեց խոսել, բայց Հրանտը, որը մի քանի անգամ գունափոխ էր եղել այդ ընթացքում, ոտքը գետնին խփելով գոռաց կատաղությամբ. - Փի՛շտ...տիրոջդ մերը... - Կո մեռը,- հանկարծ հայերեն պատասխանեց քնքուշ բորենին անասելի զվարճանք պատճառելով մեզ: Հրանտն անցավ վճռական գործողությունների: - Ձեռքերդ հեռու տար, քոսոտ,- բղավեց կինը հրելով նրան, ապա դարձավ ընկերուհուն,- գնանք, Նադյա, թե չէ սրանք խմբով կբռնաբարեն մեզ: - Փի՛շտ,- ահարկու ձայնով բղավեց Դավիթը: - Փի՛շտ,- նրա հետեւից սիրտ առավ Գրիգորը: - Փիշտ, փիշտ,- արդեն բրիգադով համազարկ տվեցինք, բացի մեղավորներից իհարկե: Բայց նրան սաստելու համար գունդ էր հարկավոր, անսանձ հայհոյանքների մի բույլ շարեց իրար հետեւից ապացուցելով, որ հաղթում են ոչ թե քանակով, այլ ոգով, դռան վրայից վերջինը շպրտեց Հրանտի երեսին, ու գնացին նրանք` գիշերային վաստակի զավակները: Հրանտը քանդեց տեղաշորը, մեկ-մեկ թափ տվեց դրսում եւ նախկին տեսքի բերեց: - Չէի սպասում քեզնից,- Վարդանն ասաց Հրանտին: Հրանտը զարմացած նայեց նրան,- մի բան էլ ես եմ մեղավո՞ր... - Բա ինչ... մարդ էին, էլի... - Դե լավ, անցած լինի,- ասաց Ռազմիկը կարծես ինքը ոչ մի կապ չուներ այդ պատմության հետ: Շուտով պառկեցինք քնելու, բայց մթության մեջ երկար ժամանակ Հրանտի ու այդ կնոջ կարճ կռիվն էինք հիշում ու ծիծաղում, մինչեւ դուռը ճռռաց Սաքոյին ներս թողնելով: - Լրի՞վ եք,- հարցրեց նա,- դուռը փակե՞մ... - Հա, արդեն լրիվ ենք,- պատասխանեց Շուլան, եւ դա նորից ծիծաղ առաջացրեց: |
