ԽԱՉԱԳՈՂ 3 ՊԱՐՈՒՅՐ ՀԱԿՈԲՅԱՆ Ինչքան էլ Սաքոն փորձում էր թաքցնել, պարզ էր արդեն, որ աշխատանք չունենք: Նա ասել էրՙ կաշխատենք տոներից հետո, հավանաբար նկատի ունենալով նաեւ Հաղթանակի օրը: Գարաժը, որի համար կարծես անտեղի մի օր չարչարվեցինք, եւ առաջին անգամ զգացի, թե ինչ է ցեմենտի փոշին, օդի մեջ էր, թույլտվություն չկար: Բացի դրանից, հիմնարկի տարածքի բանուկ մասն էինք բետոնելու, հինգ հազար քառակուսի մետր: Հատկապես այս գործն էին գնահատում մեր արհեստավորները: «Ոսկու պես գործ է,- ասում էին միշտ, երբ խոսք էր բացվում,- օրական երեք-չորս հոգով հարյուր մետր հանգիստ կարելի է փռել»: Մետրը երեք ռուբլի արժեր, իսկապես եկամտաբեր աշխատանք էր: Բայց գետի ջուրը պիտի իջներ, որ ավազ բերեին: Երեք տուն էինք շինելու զույգ բնակարաններով, տեղը որոշված չէր: Ես ուրախ էի, առաջին օրերն ահաբեկել էին ինձ, գոնե աշխատանքն էր հետաձգվում, եւ հույս ունեի, որ եթե այսպես շարունակվի, ստիպված տուն կգնանք: Բրիգադը բողոքում էր, երեկոների մեր զբաղմունքը: Հրանտն ու Վարդանն էին սկսում, մյուս արհեստավորըՙ Ռազմիկը քիչ էր խառնվում, իսկ մեր գլուխները դեռ ճամփին էին լցրել, որ բանվորները, այն էլ առաջին տարեցիները, պարտավոր են լսել ու ենթարկվել, վրջկտ: Սաքոն աշխատանք էր փնտրում գյուղտեխնիկայից գրեթե ձեռ քաշած, բայց յուրաքանչյուր ձեռնարկություն իր բրիգադն ուներ, փաստորեն շրջանի ամբողջ շինարարությունը ձմեռվանից բաշխված էր: Ցերեկը թափառում էինք գյուղում, հասնում էինք կենտրոն, նրանք հանրախանութ էին մտնում, եսՙ գրախանութ, հետոՙ ճաշարան, ապա օրվա պաշար վերցնելով վերադառնում: Այստեղ անցնում էին իսկամբիլին: Չսիրեցի այդ խաղը առանց սովորելու, չնայած հակում ունեմ խաղերի նկատմամբ, անունը դուր չեկավ: Երբ Սաքոն տուն էր գալիս, բրիգադը հարցական շտկվում էր... - Ես դրանց,- հայհոյում էր Սաքոն, ու սկսվում էր... Չարժեր այդքան աղմուկ բարձրացնել: Հարկավոր էր սպասել մինչեւ կբացվեն ավազի շերտերը, հանգստանալ, ինչպես Սաքոն էր ասում: Բայց եթե ինձ համար այս արտագնացությունը էքսկուրսիայի պես մի բան էր, բրիգադի մյուս անդամները, լուրջ մարդիկ, ընտանիքի, հոգսերի տեր, ցավագին էին ընդունում ամեն մի պարապ օրՙ մեղադրելով Սաքոյին, որ խաբել է իրենց... Հրանտն սպառնում էր թողնել գնալ, Վարդանն էլ մի տեղ հեռագիր ուղարկեց եւ պատասխանի էր սպասում: Սաքոն գտավ աշխատանք, բայց ստիպված էինք կիսվել: Բրիգադի կեսը մնաց Դիվինոյում, նրանք մասնավոր գործեր էին անելու մինչեւ գետի ջուրն իջներ, Հրանտը, Շուլան, Վարդանը, ես Դելկինո գյուղը գնացինքՙ խոզանոց նորոգելու: Դելկինոն շրջկենտրոնից տասնհինգ կիլոմետր էր հեռու: Ավտոն մեզ գրասենյակ տարավ, Սաքոն ինչ-ինչ հարցեր լուծեց, ստացանք սավաններ, ներքնակներ, ինչ մի անգամ արդեն եղել էր, բարձեցինք այդ բոլորը մեքենան, որը շարժվեց դեպի գյուղից առանձնացած գոմերը: Ամեն տեղ վատություն էինք անում մարդկանց, այստեղ էլ ձիապահների հանգստյան սենյակը խլեցինք: Հինգ մահճակալ հազիվ տեղավորվեց, հինգերորդըՙ Սաքոյի համար, որ երբեմն հանդիպի մեզ: Տնավորվելու համբերություն չկար, շատ էր հետաքրքրում, թե այդ ինչ խոզանոց է բաժին ընկել մեզ. ավտոն դատարկելովՙ շտապեցինք այնտեղ: Ես չէի մտածում, թե դալուկ մարգագետնում, գետի ափին պիոներական ճամբար ենք կառուցելու, բայց չափազանց մեծ խոզանոցը, մի թիզ հաստությամբ գարշահոտ կեղտով, կաթվածահարեց... - Էս կեղտը մաքրե՞նք,- թքեց Վարդանը: - Տրակտորը կմաքրի,- ասաց Սաքոն: - Տրակտորն ամեն տեղ չի մտնի: Սաքոն ձայն չհանեցՙ հասկանալի չէ՞, մնացածը դուք կանեք: Փոխելու էինք ծածկը, միջնորմները, հատակը տախտակեինք, նաեւ այլ գործեր, բոլորը միասինՙ տասնհինգ հազար ռուբլի: - Երեք ամսվա աշխատանք է,- ասաց Սաքոն: Ոչ մեկիս սրտով չէր այդ աշխատանքը, բայց մենք էինք Սաքոյին խեղդում, թե աշխատանք տուր, ահա տվել էր... Վեր կացանք վեցին: Հրանտն արթնացրեց: Երեւի պատուհանից չէր նայել, գարունն էր ավարտվում, իսկ Ալթայում ձյուն էր գալիս, ճոխ ձյուն: Հրանտը հաշվի չառնելով շարունակում էր հագնվել: Տեսնելով, որ մյուսներին նույնպես ձյունը չի վերաբերում, ես էլ շարժվեցի: Ցուրտ չէր, բայց ձյունը իմ պատկերացումներում հանգստի հետ էր միշտ կապվում: Ինչ խոսք, նման եղանակին տանը պառկած գիրք կարդալն ավելի հաճելի է, քան թրքոտ ձնցեխի միջով գնալ անորոշ մի աշխատանքի: Մինչեւ հասանք, ցեխակոլոլ եղա: Ամենից առաջ պատի մի մասը, երկու լուսամուտի արանք, քանդեցինք, որ տրակտորը մտնի: Վերեւը հեշտ էր, ներքեւում բետոն էր, անիծվածները այնպիսի պինդ բետոն էին թափել, կարծես չգիտեին, որ մի օր քանդվելու է: Վերջապես անցանք ներս: Առաջին փորձերից պարզ դարձավ, որ բահերով այդ կեղտը չենք մաքրի թեկուզ հինգ ամսում, սկսեցինք միջնորմները քանդել: Քարերը դուրս հանելու համար ինքնաթափ էին հատկացրել, քանդածն անմիջապես լցնում էինք թափքը: Աշխատում էինք ծանր փոշու եւ գարշահոտության մեջ: Ձանձրալի է չսիրած աշխատանքը, ես լավ գիտեի, թեպետ ամիսներ էի աշխատել ավարտելուց հետո, բայց սոսկ հոգեկան անբավարարվածություն է բերում, թեթեւ ու աննշմար մի բան, ինչպես վատ ախորժակը շոգին... Ի՞նչ անուն տալ այս աշխատանքին, երբ փոշին ղռռոցով հասնում էր թոքերիս, փակ աչքերով էի կռանում քար վերցնելու, որ չտեսնեմ ձեռքերիս կպչող աղտեղությունը... - Աքսորեց մեզ բրիգադիրը,- ասաց Վարդանը,- նեղն էր ընկել, գտավ էս գործը, որ տակից դուրս գա, համ էլ ազատվեց մեզնից: - Ինչ ես, է, ասում,-Հրանտն իբր թե առարկում էր: - Բա ինչ, զուգարան մաքրողի աշխատանք ենք անում: - Սկիզբը միշտ դժվար է լինում: - Ես դժվարության մասին չեմ խոսում, սիրտս է խառնում զզվանքից: Գնացինք ճաշարան: Կանանց համար անդուր տղամարդկանցից լինելով Վարդանը քսմսվում էր, հենց շփվում էինք նրանց հետ: Թուխիկ կին էր ճաշարանի վարիչը, սիրալիր ու պատրաստակամ, եւ ասաց Վարդանին, որ ամուսնացած է ինքը, թող գլուխ չցավեցնի: - Չի ուզում քածը,- հայհոյելով նստեց Վարդանը: Ճաշի համերգն սկսվեց: Հրանտը, գդալը դեռ տեղ չհասած, քաշում էր հեռվից, ծամածռում դեմքը, երբ հապճեպ կուլ տված ուտելիքը վառում էր ճամփաները, ու փչում էր ամեն գդալից հետո: - Նորից եկավ,- ասաց Շուլան դուրս նայելով: - Սիբիր է, է՜,- ձգեց Հրանտը,- մայիսին ձյուն է գալիս, ձմեռն ի՞նչ կանի... - Էս կողմերում չե՞ս եղել... - Նովոկուզնեցկում եմ եղել, նույն եղանակն է, բայց ձմեռըՙ չեմ իմանում, տանն եմ մնացել միշտ: Հրանտն ու Վարդանը իրար հետ վերջացրին ու դուրս եկան: Շուլան ծամելով հետեւեց նրանց: Ստիպված ես էլ վեր կացա... Նրանք սապոգներով էին, ես աշխատանքի մեջ հագնելու թեթեւ կոշիկներ էի բերել, որոնցով այդ ցեխին` կարծես ոչինչ հագած չլինեի: Գյուղը ոլորված էր սարի հետ, գնացինք լանջով, որ շուտ հասնենք: Ձյունը թեք խփում էր շեշտակի: - Ես սրա մերը,- սովորական հիշոցը գցեց Հրանտը,- վազենք, թե չէ կդաղի մեզ... Ու անմիջապես վազեց: Հիսունհինգ տարեկան էր, խմող չէր, երբեք չէր ծխել եւ թեթեւաշարժ էր չնայած սպիտակ մազերին: Ճաշը կիսատ թողած մարդը, բնական է, հիվանդ մորեխի պես անտրամադիր կլինի, բայց ձյան տակ վազելն այնպիսի հաճույք է, որ տեղը լցրեց: Գոմի մեջ սպասում էր ավտոն: Վարդանը ծխախոտ վառեց մի քանի րոպե հանգստանալու մտքով, Հրանտը ձեռնոցները հագնելով գործի կպավ: - Մի հատ ծխենք,- բողոքեց Վարդանը,- չենք ծխել ուտելուց հետո: - Դուք ծխեք... Ես, մեկ է, ծխող չեմ, կքանդեմ մի քիչ: - Ոնց կլինի,- ասաց Վարդանն ու ծխախոտը բերանում սկսեց աշխատել: Ես էլ մոտեցա պատին: - Արա, հեռու գնա, այ տղա,- գոռաց Հրանտը: Չհասկանալով, թե ինչու հեռու գնամ, բերանս բաց նայում էի նրան: - Չես տեսնո՞ւմ, հիմի կփլվի, մյուս կողմից արի: Բավական մեծ մի հատված գռռոցով իջավ ներքեւ, լավ է, չհասավ ինձ, այլապես Հրանտի լուտանքներից չէի ազատվի: - Ի՞նչ ես դդցել մնացել,- բղավեց Հրանտը,- քիչ մնաց պատը վրեդ գար: Ուսերս շարժեցի արհամարհանքով, իհարկե, ոչ Հրանտի, այլ պատի հասցեին: - Զգույշ չես,- քիչ ցածրացրեց ձայնը, երբ բարձրացա նրա մոտ,- փորձանքը մեկ է գալիս, բեկ է գալիս: Եթե այդպես, վախենալու պատճառ չունեի, փորձանքը վաղուց եկել էր, այն օրը, երբ Սաքոյին հանդիպեցի, որն ինձ Դելկինոյի խոզանոցներ հասցրեց... Ցուրտ, թաց եղանակին, ոտքերս ջրի մեջ, տաքություն չտվող շորերով, անդուր մարդկանց հետ, Վարդանը գռեհիկ, Հրանտը գոռգոռան, Շուլան գյուղավարի, քանդում էինք պատերը գյուղից կտրված գոմերում... Կյանք չկար այնտեղ, մի քանի կին, ծեր ձիապահներ, մի աղջիկ էր խոզերի բեղմնավորման բաժնում, տգեղ ու անտարբեր... աքսոր էր կամ հենց կալանավորի կյանք... Վեց ամիս այդպես ապրել... Իսկ ես արկածներ էի երազում, մեծ փոփոխություն, որը չէի գտել միլիոնանոց քաղաքում... Ավտոն մինչեւ վեցը մնաց, Հրանտի համոզելն իզուր անցավ: Ուրախությունս վաղաժամ էր, շարունակեցինք աշխատել: Մի պատ քանդելուց հետո ինձ ուղարկեցին խանութ: Հաց գնեցի, պահածոներ, որոնք շատ հին էին հավանաբար, ջոկեցի ժանգոտների միջից, եւ կարամել: - Էս ինչ ես բերել,- դժգոհեց Վարդանը,- պանիր էլ չկա՞ր: - Թեյ բերեիր գոնե,- ասաց Հրանտը,- կոնֆետով լավ կլիներ: Այդ մեկը չէի մտածել, մեղավոր էի, բայց հին սեղանի դարակում հնդկական թեյի կիսատ տուփ գտանք: Գունագեղ փաթաթանները փռեցին վառարանի մոտ: Հանեցի կոշիկներս, խղճալի տեսարան էր, ցեխաջուրը ամենավերջն էր թափանցել տպվելով մաշկիս վրա: Կեղտոտ գուլպաները ճամպրուկի անկյունը խոթեցի լվացքը հետաձգելով անորոշ ապագային: Պահածո ուտող չեղավ, թեյ խմեցինք մի քանի բաժակ, իսկապես լավ էր կոնֆետով, չնայած կասկածելի թեյ էր փոշոտ դարակում հայտնաբերված: Հյուրեր եկանՙ տանտերերը: Հյուրերը մենք էինք, բայց տհաճությամբ ընդունեցինք, որ ձիապահներն այդտեղ են գիշերելու: Մեկը սեղանի վրա տեղավորվեց, մյուսը` կարմիր ու գեր մի ծերուկ, Սաքոյի մահճակալին: Մոտ քսան անեկդոտ պատմեց մինչեւ քնելը, Հիտլերի մասին էր պատմում, ուշ հասկացա, թե ինչ նկատի ուներ այդ անվան տակ: - Գիշերները Հիտլերը քեզ նեղություն չի՞ տալիս,- հռհռալով հարցրեց ինձ: Չպատասխանեցի, որովհետեւ այս քանի շաբաթը սովորություն էր դարձելՙ ձայն չէի հանում մինչեւ ստիպված չլինեի: - Հե՜յ ջահելություն,- թնդացրեց ամրակազմ ծերուկը,- հիսուն տարի առաջ քո տարիքին էի, ոնց անցավ կյանքը... Մորդ երեք հազարերորդ մոր մերը... Պառկել էր մեջքի վրա, փորը տնկած, որը բարձրանում էր բլրաչափ, փնչալով ու ֆսֆսալով... Հրանտն ու Վարդանը գործի դրեցին քթանցքերը, բարեբախտաբար ոչ ամբողջ կարողությամբ, իսկ ծերուկի խռմփոցից քամի էր առաջացել սենյակում: Առավոտյան նրանք արթնացրին մեզ, հինգին վեր էին կացել: - Չելնե՞նք,- զգույշ հարցրեց Հրանտը: - Ցուրտ չլինի՞,- քրթմնջաց Վարդանը: - Ցուրտ է, սառեցրել է գիշերը, բայց որ ելնենք, մինչեւ ավտոյի գալը մի պատ կքանդենք: Աչքերս փակ լսում էի: Կես ժամ ավել, պակաս, ոչինչ չէր փոխի, հատկապես որ արթնացել էի արդեն, բայց այդ պահին ամենից շատ անկողնուց կտրվել չէի ուզում: - Ելնենք,- որոշեց Հրանտը,- էս ամիս հուպ տանք: Երկու զույգ գուլպա հագա, շորերիս քանակը նույնպես ավելացրի, բուկուռուցք էր սկսվում, ոտքերիս վիճակը նման մի բանի պիտի հանգեցներ: Առավոտ շուտ փորձանքի եկա: Անզգուշորեն քայլեցի տախտակի վրայով առանց նայելու, որ բազմաթիվ մեխեր են դուրս եկել, սուր ցավի հետ տախտակի ծայրը բարձրացավ ոտքիս կպած: - Մտա՞վ,- հարցրեց Շուլան: - Ոնց որ... Ներբանս տաքացավ, մեխի ժանգոտ լինելուց էի վախենում, ավելի զգալի վնաս կոշիկիս ծակն էր: Մինչեւ նախաճաշ երկու պատ քանդեցինք, հետո անակնկալ շրջադարձ եղավ: Հրանտը գրասենյակ գնալիս, մեր մասնաճյուղի ղեկավարը նա էր, ստուգել էր սովխոզի պահեստները եւ պարզել, որ տախտակը կբավարարի միայն հատակի կեսին, մնացածն ինքներս էինք մշակելու, եթե այս տարի բերեին անտառից: - Պարզ է,- ասաց Վարդանը,- աղտոտ գործերն անենք, հետո մի քանի կոպեկով ազատվեն մեզնից... Գնա, կանչի բրիգադիրիդ... Սաքոն եկավ բեռնատարով: Խորհրդակցություն չեղավ: Գարաժի նախահաշիվը հաստատել էին, գյուղտեխնիկայում աշխատանքը ծով էր: Անհապաղ մեր ունեցվածքը լցրեցինք ավտոն ու առանց ղեկավարությանը տեղեկացնելու փախանք Դելկինոյից: Հրանտը ենթադրում էր, որ ամենաքիչը վեց հազարով տուն կդառնանք: Վիթխարի շինություն էր գարաժը, վերջացնելու դեպքում մեզ հասնում էր վաթսունչորս հազար ռուբլի, չհաշված ընթացիկ հավելումները: Հազարներին, ինչ խոսք, դեմ չէի, բայց անսահման ուրախ էի խոզանոցից ազատվելու համար: Ավտոն մտավ Դիվինո: - Հասանք մեր գյուղը,- ասաց Վարդանը: Իսկապես, Դիվինոն, որտեղ ընդամենը երկու շաբաթ էի ապրել, հարազատ թվաց: |
