ԽԱՉԱԳՈՂ 8 ՊԱՐՈՒՅՐ ՀԱԿՈԲՅԱՆ Վաղուց որոշված էր. հուլիսի առաջին կիրակին հանգստանում ենք: Շաբաթ օրը վեցին բանթող արեցինք... մի ամբողջ երեկո եւ մի երկա՜ր օր դեմը... Երեխա ժամանակ դեկտեմբերի երեսունմեկի երեկոն էր այդպիսի բերկրանք պատճառում: Երեկ, ինչպես ամեն ուրբաթ, բաղնիք էինք գնացել, այժմ ցողվեցինք ավտոյի գոլացած ջրով: - Հանգիստը սկսվում է,- ձեռքը տնկելով հայտարարեց Սաքոն,- իրիկունը, գիշերը, առավոտը, ցերեկը, նորից մի իրիկուն... պահ, պահ, մեռանք պարապությունից... Իզուր էր այդքան ծաղկեցնում, մահճակալներին պառկելու իրավունք ստացանք համարյա նույն ժամին: Հիմնավորապես մաքրեցինք սենյակը, խոհանոցը: Ռազմիկի հերթն էր օրապահության, բայց արդարացի չէր լինի մենակ թողնել նրան: Վերջապես իսկամբիլի խումբը նստեց սեղանի մոտ, Վարդանը գնաց բաց ճակատով, Գրիգորը տեղը մտավ, որպեսզի ոչ մի վայրկյան չկորցնի կազդուրիչ քնից, ես ու Դավիթը փռվեցինք շորերով ու սպասում էինք խաղացողների կռվին: - Վկա եղեք,- ասաց Հրանտը,- թե ոնց ենք տիկ հանելու սրանց: - Տեսնենք,- խաղաթղթերը բաժանեց Սաքոն,- ամեն անգամ պապը գաթա չի ուտի: - Շուլա,- սպառնաց Հրանտը,- թե կրվել ենք, ինչ է... - Մի վախենա,- ինքնավստահ պատասխանեց Շուլան,- ես գիտեմ մեռելը ոնց են թաղում... Ալթայում: Սկիզբը խոստումնալից էր, բայց շարունակությունը նոր փայլ չբերեց, որովհետեւ Հրանտն ու Շուլան հաղթում էին, հետեւաբար Շուլան հիշոցների ու նախատինքի առիթ չէր տալիս: - Ձանձրալի է ձեզ հետ խաղալը,- պարտիան վերջացնելով ասաց Հրանտը,- ժամանակ ենք կորցնում: - Բաժանի մի հատ էլ խաղանք,- ասաց Սաքոն: - Չէ, քնեք, վեցին պադյոմ է: Ննջող Դավիթը աչքերը բացելով շրջվեց: - Քանիսի՞ն,- ականջներին չհավատաց նա: - Դու գիտես քնելո՞ւ ես,- ծիծաղեց Հրանտը: Շուլան սապոգը դրեց մահճակալի մոտ,- ով ինձ ձեն տվեց, գլխին եմ տալու, կիրակի է, թողեք քնենք: Այդուամենայնիվ առավոտյան չհաջողվեց երկար քնել... Հրանտի եւ ճանճերի պատճառով: Նստել էր սեղանի մոտ ու շվշվացնելով սափրվում էր, իսկ նրա ուղարկած ճանճերը Շուլայի սապոգից չվախենալով օժանդակում էին նրան: Սուտ քուն էինք ընկել չհամաձայնելով հանգստյան օրն այդքան շուտ արթնանալ, ի վերջո վեր կացանք, հերթով, որովհետեւ երկու հայելի կար: Մարդիկ, ում աշխատանքը հագուստի փոփոխություն չի պահանջում, մեծ հաճույքից են զրկված, չգիտեն, թե ինչ է նշանակում քառասունհինգ օր ցեմենտի ու ավազի մեջ չարչարվելուց հետո մաքուր ու վայելուչ շոր հագնել: - Սիրուն տղա դարձար, Արամ,- ասաց Շուլան,- արի նշանենք քեզ: - Հա, ժամանակն է,- ասաց Հրանտը,- շուտ արա, մեկին գտի, թե չէ ոտքերդ գիշերները բացվում են: Մի շրջագայություն կատարեցինք գյուղում, ապա խոզի թարմ մսով ու խորովածի մյուս ան- հրաժեշտ պարագաներով գնացինք գետափ: Սքանչելի էր այնտեղ, իզուր չէ, որ փողոցներում մարդ չէր երեւում: Այս մասում գետը ճյուղավորված էր: Գյուղի մոտով վտակն էր հոսում, որը մի փոքր լճակ էր առաջացրել, մեծ հունը բավական հեռու էր: Նեմիսը ներքեւում էր մոտենում գյուղին, այգու դիմաց եւ շարունակում միացյալ հոսքը տների հարեւանությամբ: Բարեբախտաբար չուզեցին բեռը քարշ տալ այնտեղ, լողացողների մեջ դեղնակարմիր գլուխ տեսա, որը ստիպեց անհապաղ հանվել, եւ ռադիոյով ղեկավարվող արկի պես դեպի ջուրը գնացի: - Արամիկ, լողալ գիտե՞ս,- կանչեց Սաքոն: - Իհարկե,- պատասխանեցի ես: - Ձեր գյուղո՞ւմ ես սովորել... - Հա,- ասացի մոռացած, որ Սաքոն նույն մանկությունն է անցելՙ կարտոֆիլի բոստանները ջրելու համար փորած փոսերում: - Սպասի, միասին կլողանանք,- ասաց նա: Բայց ոտքերս արդեն ջրի մեջ էին, եւ չլսելու տալով գցվեցի գլխիվայր: Սերս այդքան խորություն չուներ, ինչքան խորն էր գետը պեպենոտի լողացած տեղում, խիզախորեն ու վարպետորեն թեւալող էի տալիս առափնյա մի հատվածում, որտեղ կարելի էր ոտքով գետինն ստուգել: Նրանք նույնպես որոշեցին հովանալ խորովածից առաջ: Դավիթը ձեռքերը տարածած գալիս էր փնչալով, եւ խորանալուն զուգընթաց կարծես բարձրանում էր ջուրը ափերին: Աղջիկները դրա համար էին ծիծաղում երեւի: Հրանտը փառահեղ, մինչեւ ծնկները իջնող սեւ կիսավարտիքով սիրուհու մոտից փախած տերտերի էր նման, Շուլան այսօր էր գնել ու ակնհայտ հաճույքով ցուցադրում էր սեւակարմիր լողազգեստը: Նրանք ջուրը մտան դանդաղ, սասանվելով ու քարերի վրա սայթաքելով: Հրանտը չարամտորեն քար գցեց Շուլայի ոտքերի մոտ, Շուլան ահաբեկվածի դերի մեջ մտավ, ձեռքերը թափահարելով մի գոռգոռոց դրեց, որը մինչեւ Օբ հասավ, ապա կռացավ ու անգթորեն ջրեց Հրանտինՙ մյուսներին նույնպես չխնայելով, եւ բրիգադը երեխայական աղմուկով գետը ներխուժեց: - Շատ առաջ չգնաք,- գոռաց Սաքոն: - Շատ առաջ չգաք,- Շուլան փոխանցեց հրամանը, իսկ ինքը գլուխը միայն դուրս թողնելով դանդաղ, բայց կանոնավոր ու անաղմուկ լողաց դեպի Դավիթը: - Շուլա,- ձայն տվեց Դավիթը,- գիտե՞ս, ճապոնական լողազգեստ կա, հագնում ես, ոնց որ կնկա հետ լինես... - Իյա,- ջուր թքելով քրքջաց Շուլան,- իսկը մեր Մոծակի համար է, չէ՞, Մոծակ ջան... - Դա ձեզ համար է,- հանդգնեցի ես,- քո եւ Հրանտի... - Դե, դե,- սպառնաց Հրանտը, որը ծնկաչափ խորությունից չէր առաջացել եւ կանգնած ջուր էր շփում կրծքին: Իսկ ես սկել էի արդեն, բայց հանկարծ խոր տեղում հայտնվեցի: Երբ ոտքերս գետնին չհասան, պեպենոտի ներկայությունը մոռացած խուճապահար չփչփացնելով հազիվ հետ փախա: Լավ է, նկատող չեղավ, այլապես դուրս կհանեին իսկույն կամ կքշեին երեխաների մոտ: Շուլան ու Դավիթը խմբից հեռավորություն պահպանելով գոմշախաղ սկսեցին, մեկը մյուսի ուսերին էր բարձրանում ու գցվում աղմուկովՙ կարծես աղջիկներին հրավիրելով միանալ իրենց, եթե, իհարկե, նրանց ընկերները չառարկեին: - Ճղճղ,- բղավեց Շուլան,- ո՞ր մեկին... - Անամոթ,- նախատեց բարեպաշտ վարպետը: - Կուզե՞ս, մեկի շորը հանեմ ջրի տակից ու բերեմ... - Անցրու գլուխդ,- փրփրեց Հրանտը,- վայ թե խելոքանաս մի քիչ: - Տո բեր,- բղավեց Վարդանը, որը ագռավին նայող աղվեսի օրին ցունցուլում էր հեռվից,- բեր, ես դրանց ծիծիկներն ուտեմ... - Գլուխդ մեծ է,- ասաց Շուլան,- քո չափսով մենակ Լյուբայինը կլինի... Հրանտն ուրախ, որ անարգանքն իրենից հեռացավ, սրտանց քրքջաց: Միասին լողացող աղջիկներն ու տղաները դուրս եկան, կա՛մ կռահել էին այդ բղավոցների իմաստը, կա՛մ Դավիթն ու Շուլան էին խրտնեցրել նրանց, կա՛մ էլ պիտի դուրս գային: Գիշերները հաճախ էի պեպենոտին պատկերացնում որոշ վիճակներում, այժմ հարմար առիթ էր նրա կազմվածքը գնահատելու, ուրախացա հաջող տոմս քաշած ուսանողի նման: Ինչպես փայլՙ ճկուն, անոսկոր նիհարությամբ, ձեռքերի մեջ զգալու ցանկություն առաջացնող, ձիգ ու թեթեւոտն, նա շլացրեց ինձ... եթե միայն աչքերս չէին փոխվել: Նրանք գնացին ծառերի տակ, որտեղ իրենց շորերն էին: - Ելանք,- կարգադրեց Սաքոն,- խորովածի ժամանակն է: Ես ու Դավիթը մնացինք խորովածի պատրաստությունը թողնելով այն մարդկանց, ովքեր կերուխումի հաճույքի մեջ անհրաժեշտ տարր են համարում իրենց ձեռքերով անել ամեն ինչ: Դավթին խնդրեցի լողալ սովորեցնել: Նրա ասելովՙ շատ հեշտ էր, ամենակարեւորը, որ չկորցնեմ ինձ: Չէի կորցնում, բայց նույն քարն էի: Հաջորդ առավոտը հեռու էր, գետի ջուրըՙ հիանալի, լողանում էինք, պառկում կլոր ու տաք, ավազից զատված գետաքարերի վրա, արեւահարվում, չնայած առանց այդ էլ անհավատալի թխացել էինք, ու նորից ընկնում ջուրը: Ափամերձ ջրերում վխտացող գորտի գդալների մեջ խլվլոց ընկավ: Խորովածի հոտն էր հավանաբար գրգռել նրանց: - Պատրաստ է,- ասաց Դավիթը հոտ քաշելով,- չելնե՞նք... Կանաչների վրա, ծառի ստվերում, սուփրա էին փռել ու ախորժակի բաժակն էին խմում: - Դե բերեք,- ասաց Սաքոն ընկած կիսամերկ,- արաղը պրծավ, էլ ե՞րբ ուտենք: Շուլան, խորովածի շեֆը, համբերում էր մինչեւ համոզվեց, որ խորովածը գերագույն պահին է հասել, շշերը խրձելով բերեց ու քաշեց միսը մեծ ամանի մեջ, հյութը ծոլծոլացնելով: - Քամեցիր լրիվ,- դժգոհեց Հրանտը: Նա ինչ ասեր, կամ դժգոհություն էր, կամ նախատինք, քանի դեռ չէր սկսել գոռգոռալ ու հայհոյել: - Առ, Ճղճղ ջան, էս շիշը քեզ... փափուկ կտորներ են... - Ամանի մեջ լցրու, այ տղա,- իր հնարամտությամբ հանդերձ Հրանտը Շուլային անուն չէր գտնում եւ առայժմ բավարարվում էր արհամարհական «այ տղայով» ու «արայով»,- վայրենի չեմ, շիշը ձեռքս առնեմ: Վարդանն իր գործին անցավ, ջրի մեջ պաղեցրած երկու շիշ միանգամից դատարկվեց: - Մի բաժակ խմի գոնե,- ասաց ինձ: - Խմի, որ ախորժակով ուտես,- հորդորեց Հրանտը: Արհեստական միջոցների կարիք չէի զգում, փակ ախորժակն անծանոթ էր ինձ: - Մի զոռեք,- Սաքոն բաժակը ձեռքին շտկվեց ու մաքրեց կոկորդըՙ ազդարարելով, որ կենաց է ասելու,- ոնց համերաշխ ու ընկերական սկսել ենք ու աշխատում ենք, նույն ձեւի շարունակենք մինչեւ վերջ: Էս սեղանը մեզնից անպակաս լինի մեր ընկերության պես, վերջին օրն էլ թափով քեֆ անենք... Ուտելու առաջին թափն անցավ, ծխեցին հանդարտորեն, ինչպես կուշտ մարմինն է պահանջում, սկսվեց գեղարվեստական մասը... Գետի ջուրը կանչում էր ինձ: Երկար լողացա եւ դուրս գալու միտք չունեի, եթե չտեսնեի, որ հարեւանները միացել են մեր խմբին: Նրանք կիթառ ունեին, մեր գործիքը դույլն էր, Վարդանի համար դհոլ դարձած: Այդ անհեթեթ նվագակցությամբ պարում էին նույնիսկ: - Ահա ձեր երիտասարդն էլ եկավ,- ասաց մի աղջիկ, որը զրուցում էր Հրանտի հետ,- համակրելի տղա է: - Նա շատ լավ տղա է,- ըստ երեւույթին Հրանտը որոշել էր առավոտվա իր խոսքերն իրականություն դարձնել: Ես լուռ տեղավորվեցի: - Բայց սուսուփուս է,- ասաց աղջիկը,- ռուսերեն չգիտի՞... - Տոմա,- ասաց պեպենոտը,- հետաքրքրական շրջապատ ունես: - Արի մեզ մոտ,- ծիծաղեց Տոման: - Իսկ օղի ունե՞ք... - Կհյուրասիրեն հավանաբար: Պեպենոտը բաժակը ձեռքին խցկվեց իմ ու Հրանտի արանքը: Մի քանի սանտիմետր էր հեռու ինձնից, տեղավորվելիս նույնիսկ մազերը եւ ուսը քսեց երեսիս: Այդքան մոտիկից դժվար էր նրան նայելը, մանավանդ որ կարճ զգեստի ողջ երկայնքի կոճակներից ընդամենը երկուսն էր ագուցել: Այդ թեթեւ ու փափուկ կտորը, որ իբր թե ծածկում էր կոնքերն ու իրանը, ավելի գայթակղիչ էր դարձրել նրան, քան հենց քիչ առաջ էր, լողազգեստով: Ջրից նոր դուրս եկած աղջիկը չէր էլ մտածի մարմինը թաքցնելու մասին, բայց այնպիսի անմիջականությամբ էր մեկնվել, որ «լողափի ազատությունը» շատ քիչ էր ճիշտ արտահայտելու համար, եւ երեւի չզարմանար, եթե ձեռքս դնեի կողքին կամ հենվեի նրան: Կայծկլտուն, հեգնոտ աչքերն անթաքույց հետաքրքրությամբ զննում էին ինձՙ կարծես ծիծաղի առիթի սպասելով: Աչքերի ներքեւում մի քանի պեպեններ էին խլվլում, պարանոցին եւ ուսերին դրանք ավելի շատ էին, բայց արեւառ մաշկի վրա այնքան էլ ցայտուն չէին: Մազերն այնպես գզգզված չէին, ինչպես առաջին օրը, հեծանիվով գալու ժամանակ: Կազմվածքը ստուգել էի, թեեւ հենց սկզբից էր աչքի ընկել: Մի բան էր ինձ անհանգստացնում. կարծես ցավում էի հարազատ մարդու համար: Ջրի՞ց էր, թե տեղական մի ուրիշ առանձնահատկությունից, Դիվինոյում գրեթե բոլորը, փոքրից մեծ, արհեստական ատամներ ունեին, հատերով կամ շարքերով, հիմնականում կոպիտ, էժանագին: Նույն Տոման, երբ ժպտում էր, դուրեկան եւ պարզ դեմքն աղճատվում էր մետաղե ատամների փայլից: - Սանձարձակ եմ, չէ՞, ես,- պեպենոտը ժպտաց, կարծես անարատ ատամները ցույց տալու համար: - Այո,- չհապաղեցի ուրախացած: - Եվ այլանդակ... Իհարկե, համոզված էր, որ այդպես չէ, եւ նույնն ինձ էր ուզում փոխանցել, բայց ես կրկնեցի պատասխանը: - Իսկ քեզ համար չե՞ս լցնում,- հարցրեց իմ երկրորդ պատասխանից ծիծաղելով: - Ոչ: - Ինչո՞ւ: - Չեմ խմում: Առաջին անգամ չէ, որ այս պատասխանը զարմանք էր առաջացնում: - Տեսնու՞մ ես, Ինա,- ծիծաղեց Տոման,- ինչպիսի տղաներ դեռ կան: - Ինչո՞ւ դեռ,- ասացի,- իմ կարծիքով, չխմողներն ավելի շատ են, քան խմողները: - Վերջապես մի երկար նախադասություն ասացիր,- նորից ծիծաղեց պեպենոտը,- արդեն մտածում էի, որ մեխանիզմով ես աշխատում: - Կարող եմ ավելի երկարն ասել,- մռթմռթացի ես: - Հապա... բայց մինչ այդ մենք կխմենք այս լավ մարդու հետ... Ի զարմանս ինձ Հրանտը խմեց: - Մի՞թե օղին Ձեզ դուր է գալիս,- հարցրեցի պեպենոտին, որը ձեռքի հակառակ կողմով շուրթերն էր սրբում: - Ոչ,- բայց մենք ֆրանսիական կոնյակ չունենք... - Կամ հայկական... - Խոստանում ես հյուրասիրե՞լ... - Ոչ: - Մեխանիզմը նորից գործե՞ց: - Այո: - Իսկ եթե լարենք, կասե՞ս երկար նախադասություն: - Այո: - Տոմա, այս մեխանիզմին ծանոթ չեմ, միգուցե դու գիտե՞ս որտեղից է հարկավոր լարել: - Ես նույնպես ծանոթ չեմ,- ասաց ընկերուհին,- կարծում եմ, բերանից: - Դե, լարիր,- ծիծաղեց Ինան: - Ինչո՞ւ ոչ ինքդ: - Ես օղի եմ խմել... կկեղտոտեմ նրա քնքուշ բերանը: - Ես էլ եմ խմել: - Այս ո՞ւր գնաց ծերուկը,- հարցրեց պեպենոտը: Մեխանիզմը անհրաժեշտ չհամարեց պատասխանել: - Դե ասա,- շարունակեց նա: - Ի՞նչ ասեմ: - Երկար նախադասություն: - Ինչո՞ւ ասեմ: - Խոստացել ես: - Ե՞րբ: - Հենց նոր: - Ո՞ւմ: - Ինձ... մեզ: - Ի՞նչ: - Չէ, դու արդեն ձանձրացնում ես,- ասաց Ինան: - Այո: - Ձանձրալի ես եւ երեւակայող: - Այո: - Կամ ցանկանում ես ինքնատիպ երեւալ: - Այո: - Ուրեմն մանկական շրջանը դեռ չես հաղթահարել: - Այո: - Դե վերջ,- ասաց նա ու շրջվեց: - Թվիստն ե՜,- գոռաց Վարդանը դույլի վրա բավական հաջող ռիթմիկ հնչյուններ ստեղծելով, ապա շպրտեց դույլն ու պարի մեջ մտավ: Մտածելով, որ այդտեղ այլեւս անելիք չունեմ, հագնվեցի ու բանալին վերցնելով գնացի տուն: Անհաջող հանդիպումը պեպենոտի հետ տխրեցրել էր, եւ խորովածից զրկված ճանճերը դիմավորեցին ինձ: Պառկեցի մահճակալին կոշիկներս չհանելով, ոտքերս հատակին, ինչպես պառկում էի տուն գալուց հետո մի որոշ ժամանակՙ հայացքս գրքերին, թե ինչ կարդամ, կամ ինչ- որ տպավորություն հիշելով: Այստեղ մի աղքատ դարակ ունեի անտերության մատնված երեք գրքով. իսկ ընտանեկան բույն դարձած վարձով սենյակին ութ հոգու կացարանն էր փոխարինել բետոնե հատակով, գոլ խոնավությամբ ու պատերին կախված շորերովՙ էժանագին ապրանքների խանութ հիշեցնող: Թերեւս ոչ մի կենվոր այդպիսի հարազատությամբ չի կապվել իր ժամանակավոր բնակարանին, ինչպես ես: Առաջին տարին հանրակացարանում մնալով համոզվեցի, որ ինձ ուրիշ տեղ է պետք, որովհետեւ հիվանդագին սովորությամբ սկսած գիրքը, անկախ ծավալից, պիտի վերջացնեի անպայման եւ հաճախ քշում էի մինչեւ լուսաբաց: Բացի դրանից, ծնողներս իմացել էին, որ հանրակացարանում սեկա ենք խաղում, եւ որոշեցին ինձ հատկացվող գումարը մեծացնել, որպեսզի սենյակ վարձեմ: Տանտիրուհին հանգուցյալ ամուսնու առանձնասենյակն էր վարձով տալիս, երկու պատը ծածկված գրքերով, երկու մեծ գրապահարանՙ նույնպես ծանրաբեռնված, թախտ, լուսամուտ, փոքր սեղան: Ես չնայեցի, որ ներսում ջուր չկա, խոհանոցային անկյուն չկա, լուսավոր չէ սենյակը եւ նման բաներ, որ հաշվի են առնում տուն վարձելիս: «Ես միայն շախմատային գրքերը կտանեմ,- ասաց կինը,- տղայիս պետք են»: Երեխաները ներկա էին, փոքր աղջիկը եւ տասներկու- տասներեք տարեկան տղան, որը նկատելի դժգոհ էր այդ սենյակից զրկվելու համար: Նույն օրն անցավ նրա դժգոհությունը, որովհետեւ մինչեւ երեկո շախմատ խաղացինք: Այն ժամանակ ես չափազանցված կարծիք ունեի իմ շախմատային ունակությունների մասին, աջ ու ձախ հաղթում էի, ով համարձակվում էր հրավիրել ուժերը չափելու, սակայն այդ գիրուկ ու չխոսկան, կնճռոտ ճակատով տղան, մեր գյուղի պատկերավոր լեզվով ասած, լավ կոտրեց աչքիս ճիճուն: Որոշ չափով մխիթարություն էր, երբ իմացա, որ արդեն վարպետության թեկնածու է, խաղալ սովորել է չորս տարեկանից, իսկ հայրը Հայաստանի բազմակի չեմպիոն է եղել: Աշխարհի չեմպիոնին հատուկ մանկություն: Մխիթարություն էր նաեւ, որ զարմացրի նրան սեփական սկզբնախաղով, որը ստացվում է, եթե սեւերը e4- ին պատասխանեն g6: Խաղացինք h4 h5, g4 hg, Թ : g4, որին հաջորդող մի քանի շարունակությունները մշակել էի, կարծես միշտ սպիտակներին էին առավելություն բերում: Դա հետաքրքրեց նրան, խաղը թողնելով վերլուծության անցանք: Հաջորդ օրը եկա իրերով. մի ճամպրուկ եւ մի ճոճաթոռ, եւ սկսվեց շախմատով ու ընթերցանությամբ գերհագեցած կյանքը փոքրիկ սենյակում: Մինչեւ Սեւակի քնելը շախմատ էինք խաղում, կամ, նրա մրցումների ժամանակ, հետաձգված պարտիաներն էինք վերլուծում: Իհարկե, ավելի ես էի շահում այդ համագործակցությունից: Տարերայնորեն, բայց մոլուցքի հասնող եռանդով ուսումնասիրում էի խաղացված սկզբնախաղերը, չցանկանալով ձանձրալի մրցակից լինել: Մինչ այդ տեսությանը վերաբերվում էի մի փոքր քամահրանքով, ինչպես բոլոր սիրողները, բայց նման վերաբերմունքը օգտակար է միայն տեսությունը յուրացնելուց հետո: Ես տարված էի նոր քայլեր գտնելու մարմաջով, իսկ Սեւակը հերքում էր դրանք: Ժամը տասնմեկին Սեւակը պետք է անկողնում լիներ: Տիկին Աշխենը, ամուսնու փափագի ժառանգորդը, տոգորված այն մտքով, որ իր որդին մեծ շախմատիստ է դառնալու, պահպանում էր նրա առողջությունը հետագայի համար: Ամեն ինչ (եւ ամեն ոք) չափվում էր ըստ այնմ, թե ինչքանով է օգտակար Սեւակին: Լեզուների յուրացման, թենիսի, ընկույզի եւ կենսատու մրգերի ամենօրյա բաժնի հետ ես էլ իմ դերը կամ լուման ունեի, եւ բնականաբար տիկին Աշխենը գոհ էր ինձնից, բարեհաճելով չնկատել, որ լույսը շատ ուշ եմ հագցնում: Ես հետեւողականորեն շարունակում էի չորրորդ դասարանից սկիզբ առած սովորությունը... Գեղարվեստական գրքերից շատը կարդացել էի, շուտով անցա մյուս բաժիններին, որոնք ավելի մեծ տեղ էին զբաղեցնում բազմապիսի, բայց եւ որոշակի ընտրությամբ հավաքած գրքերով: Քնում էի լուսաբացին, կեսօրից հետո ուռած աչքերով գնում դասի: Կուրսեցիներից, հատկապես աղջիկներից, ես առանձնացված մնացի: Նրանք ինձ համարում էին մռայլ ու տրտում խխունջ խեցու մեջ քաշված, որը ծերացել է առանց երիտասարդության կամ ցանկանում է տարօրինակ տղայի անուն հանել, մինչդեռ ես պարզապես թմրած էի այդ ժամերին... Եթե նրանք տեսնեին ինձ երեկոները, իմ փոքրիկ աշխարհումՙ շախմատի, գրականության եւ, իհարկե, նաեւ սիրո... կամ գերմաներենի դասախոսը տեսներ ինձ Սեւակի հետ գերմաներեն խոսելիս... Բակում երկու տուն էր, հարեւանների որդին ծանոթ դուրս եկավ, նա հանրակացարան էր գալիս սեկա խաղալու: Ես չէի վարակվել թղթախաղով, իզուր էր ծնողներիս վախը, ամեն ինչ փորձելու հիվանդությունն էր մեջ քաշել ինձ... «Մի օր էլ փորձելու համար մարդ կսպանես,- ասաց հայրս,- վերջ, այլեւս չիմանամ»: Վտանգավոր բառ էր «այլեւս»- ը, նրա սիգարետներն էի փորձում, բռնեց ինձ: «Այլեւս չտեսնեմ», ասաց այնպես խփելով, որ ականջներս կպան իրար: Շատ երկար ապտակ էր, քանի տարի հեռու էր պահում ծխելուց... Գնելն ինձ պես սկսնակ չէր, կլպում էր գյուղացի տղաներին, որոնք ժարգոնը յուրացնելուց բացի առաջադիմություն ցույց չէին տալիս: Ինձՙ իբրեւ հարեւանի, մի առանձին վերաբերմունքով չընդունեց, մեր ընկերությունը հետո էր լինելու, երբ նա վերադառնար բանակից, եւ ես մի քիչ ձեւավորվեի... Ծառայության գնաց նույն աշնանը, ինստիտուտն ավարտելով: Նրա քույրը սովորում էր իններորդ դասարանում... այնպիսի տարիք, որ ստիպում է զսպել կամ թաքցնել հետաքրքրությունը... Հետո, շնորհիվ իմ եւ նրա եղբոր ընկերության, գրադարանի, որտեղից նա գրքեր էր վերցնում, ինչպես նաեւ այն տպավորության, որ առաջացրել էր խելոք եւ համեստ ուսանողը (իրո՞ք այդպիսին էի, դժվար է հավատալ), Լուսիկն արդեն այնպես էր վերաբերվում, կարծես ես էլ մանկուց այդտեղ էի ապրել... Գարաժից աղմուկ լսվեց, ընկերներս մտան օղու արտաշնչումներով միանգամից վարակելով սենյակը: - Այ տղա Մոծա՞կ,- ասաց Հրանտը,- ո՞ւր փախար, աղջիկները քո մասին էին հարցնում: - Ինչ տղա ես դու,- հեգնեց Վարդանը,- քո տեղը լինեի... արաղ չկա՞,- զարմացավ նա մեծ պայուսակը քրքրելով,- լրիվ խմեցի՞նք... - Հերիք է,- ասաց Հրանտը,- ոտի չես կանգնում արդեն: - Քեզ ինչ,- կատակի ձեւով կոպտեց Վարդանը,- մի կիրակի է, մարդավարի չխմե՞նք... - Խմի,- Հրանտը հանեց վերնաշապիկն ու մեկնվեց մահճակալին, ինչպես արդեն արել էին մյուսները: Վարդանը քմծիծաղով բացեց ճամպրուկը,- շորերս բորբոսնել են, ես Չուլկինի ծնողը... Ելեք խմենք,- շիշը սեղանին դրեց նա,- Ռազ... Ռազմիկը ձեռքը թափ տվեց: - Շուլա, Դավիթ... ելեք մի թաս բան խմենք... - Գլուխս տրաքվում է,- ասաց Դավիթը: Շուլան լուռ հրաժարվեց: - Մնա հետո,- ասաց Ռազմիկը,- էլ տեղ չկա... - Արա, ել,- ձեռ չէր քաշում Վարդանը: Նա խորովածի մնացորդները հանեց ու նստեց, Ռազմիկը վեր կացավ... Ես գնացի կինո: Հազիվ մի տասնյակ մարդկանց ներկայությամբ, հաճախակի լուսավորվող դահլիճում (ըստ երեւույթին մեխանիկը ցանկանում էր համոզվել, որ ժապավենն աթոռների համար չի պտտում) ցուցադրված ֆիլմը Երեւանում չէի դիտի մինչեւ վերջ, բայց գունավոր էր, լայնէկրան, համեմված բարեկազմ աղջիկներով եւ նույնպիսի հաճույք էր, ինչ առավոտյան կապույտ վերնաշապիկս հագնելով էի զգացել: Կինոյից հետո, որոշելով վերջապես երեւալ պարի հրապարակում, մտա այգի, որը անտառի վերջավորությունն էր, բայց եւ այնպես այգի էր, ձեւավորված, ծառուղիներ կային, նստարաններ, կարուսել, որտեղից ճվճվոց էր գալիս, եւ ամենակարեւորըՙ կլոր, ընդարձակ տաղավարը, տերեւազարդ ցանցապատով օղակված, մի կողմը միայն ազատ ծառերից, աղմկոտ, գուցե եւ անհեթեթ, սակայն տրամադրող երաժշտությամբ, մրջնանոցի խլվլոցով... գույներ, այտեր, փայլող մազեր... Արսենի ջահելները ծամոնասիգարետային ցուցամոլությամբ կանգնել էին մուտքի մոտ ու մտնող աղջիկներին էին զննում: - Ողջույն Բաքվից,- ռուսերեն ասաց մեկը ձեռքը բարձրացնելով: Ես սովորական բարեւով պատասխանեցի, տոմս գնեցի, ապա, երբ հերթական պարը սկսվեց, գտա իմ տեղն «անկյունում»: Այդպես է միշտ, երբ պարում են, ես նստում եմ: Ուրիշ հայ տղաներ կային, վրացիներ, չեչեններ, ադրբեջանցիներ, ղլբլացնում էին արագախոս թուրքալեզվի ոլորուն բառերով, կոպիտ ու զարմացական վրացերենով եւ չգիտեմ ուրիշներին ինչպիսին թվացող հայերենով: Քչերն էին պարում նրանցից, երեւի աղջիկները բարեհաճ չէին, որը հաստատվեց սպիտակ տանգոյի ժամանակ: Հանկարծ տեսա Ինային եւ անհանգիստ, որ միգուցե խելքին փչի հրավիրել ինձ, քիչ մնաց դուրս գայի, բայց նա անցավ թերեւս արդեն մոռացած գետափի տղային ու մի ռուս տղայի կանչեց պարելու: Վրացի Թենգիզը նստեց կողքիս: Մեր պարապ օրերին հաճախ էինք տեսնում նրան: Երկուսով էին աշխատում, եթե կարելի է աշխատանք համարել մի քանի ժամվա զբաղմունքը, իննից չորսը, հինգը, պատկառելի ընդմիջումով եւ իհարկե, ոչ մեր արագությամբ: - Ինչո՞ւ չես պարում,- մտերմաբար հարցրեց նա: - Այսպես էլ լավ է,- ասացի: - Դու Սերգեյի բրիգադի՞ց ես: - Այո: - Հիմա ի՞նչ եք անում: - Գարաժն ենք սարքում: - Հա... մեծ գործ է... կվերջացնե՞ք այս տարի: - Հույս ունենք: - Դժվար է երեւի, ձեռքով եք անում բետոնը: - Ոչինչ, վարժվել ենք: - Բայց փողը լավ է, չէ՞... չնայած Սերգեյը... - Սերգեյն ի՞նչ... - Ալիկը եկավ,- ուրախացավ նա: Ալիկը Արսենի բրիգադի Խաչիկն էր, ջահելներն աղմուկով դիմավորեցին նրան, ապա միասին մոտեցան մեզ: - Օ՜... Թենգիզ,- ձեռքը պարզելով ասաց Խաչիկը: - Օ՜... Ալիկ,- պատասխանեց Թենգիզը, վեր կացավ ու ձեռք ձեռքի խփեցին: - Բարեւ, Արամ ջան,- ասաց Խաչիկը ,- ո՞նց է ներքեւ ես իջել: - Մեկ- մեկ էլ ես գամ,- ծիծաղեցի: - Չեն եկե՞լ,- Թենգիզին հարցրեց նա ռուսերեն: - Չէ, չեն երեւում... - Պտտվեք այգու մեջ,- ռուսերեն շարունակեց Խաչիկը ընկերներին դիմելով,- չի կարող պատահել, որ եկած չլինեն: - Ես Զինային տեսա,- ասաց Հրաչը նույնպես ռուսերեն: - Մենա՞կ էր... - Չէ, բայց ուրիշ աղջիկների հետ էր, կարուսելի մոտ էին... - Դու նրանց ասա,- ջահելների գնալուց հետո զգուշացրեց Թենգիզը,- թող քիչ աչքի ընկնեն... - Ի՞նչ է եղել... - Երեկ Պետրոն խոսեց հետս, հարցնում էրՙ ում բրիգադից են... - Հետո՞... - Ասում էՙ շատ են երեւում: - Ես գիտեմ,- ասաց Խաչիկը,- մի օր դրա գլուխը ջարդելու եմ: - Պետրոն ո՞վ է,- հարցրեցի ես: Նա ցույց տվեց Ինայի հետ պարող տղային,- սամբիստ է,- հեգնեց: Երգիչը հայտարարեց միկրոֆոնով. - Այսօր մեր հյուրերից մեկիՙ արեւային Հայաստանից եկած Գրիշայի քսանհինգ տարին է լրանում: Ցանկանք նրան սիբիրյան պինդ առողջություն եւ կովկասյան կրակոտություն... Հարվածողը դխկդխկացրեց, մի քանի հոգի ծափահարեցին, երջանիկ Գրիշան, քյավառցիներով շրջապատված, գլուխ տվեց... Քիչ առաջ այդտեղ նստած աղջիկները վերադարձան իրենց տեղի հույսով, բայց Թենգիզն ու Խաչիկը, երկուսն էլ ամենահամեստ դեմքն անգամ ամբարտավան դարձնող քթով, չհասկանալու տվեցին, թե ինչ է պետք անել: Թենգիզը ոտքը ոտքին, ներբանի իտալական մակնիշը ցուցադրելով, ասաց Խաչիկին. - Տեսնո՞ւմ ես այդ կանաչին, ինչ լավն է, չէ՞... զգեստը... - Նրա ամեն ինչն է լավ,- փութաց շպրտել ընկերուհին: Կանաչը, որպեսզի այդ խոսքերը չհնչեն իբրեւ դատարկ կրակոց, ոչ այն է օրորվեց, ոչ այն է թափահարվեց, կարծես մտրակով խփել էին հետույքին, կամ ոզնի էր մտել ներքնազգեստի տակ... - Օ՜,- հարգանքով քթեց նրան Թենգիզը թպրտոցները հավուր պատշաճի ընդունելով: Եվ գուցե կարուսելի սահանքներում հրճվող աղջիկներից մեկը զրկվեր այսօր Թենգիզի քիթը շոյելու հաճույքից, եթե այդ պահին տաղավարում չլսվեր բղավոցըՙ մերոնց են խփում... Անմիջապես հաջորդեցին կազմակերպված գործողություններ, անկասկած առաջին դեպքը չէր, կամ նախապես փորձել էին մի քանի անգամ, յուրաքանչյուրը գիտեր իր անելիքը: Մի խումբ Պետրոյի ղեկավարությամբ նետվեց կռվի մեջ, իսկ մոտ քսան հոգի, չգիտես որտեղից մեջտեղ բերած մահակներով, շրջապատեցին մարտադաշտը, որպեսզի ճողոպրող չլինի: Խաչիկը վեր թռավ: - Նստիր,- ասաց Թենգիզը,- մոսկվացի ուսանողներին են ծեծում: - Մեկ էլ տեսար մերոնց մեջ քաշեցին,- ասաց Խաչիկն ու դուրս եկավ: Թենգիզը իրարանցման ժամանակ ձեռքից բաց թողած աղջիկներին որոնելով հետեւեց նրան: Սիբիրցիները կալմեջ էին արել կանաչազգեստ տղաներին ու ջարդում էին գյուղական ամենահասարակ ձեւովՙ մի հատ փորին, մի հատ գանգին եւ հետո ոտքերով... Թեւկապավորները հրշեջ մեքենայի աղմուկ էին հանում, բայց նրանց բանի տեղ դնող չկար: Ուսանողների բախտից միլիցիայի շենքը այգու դիմաց էր, եկան այնտեղից վազելով... ազդանշանն ավելի շուտ էր հասել, միայն ծեծվողներին տեսան... Վերջացավ կռիվը, պարըՙ սերժանտի կարգադրությամբ, եւ իմ կիրակին, դանդաղ գնացի տուն: Պահակատան մոտ նստած էր ծերունի պահակը: - Կինոյի՞ց,- հարցրեց նա: Տաք գիշեր էր, մի քիչ Իվանի հետ զրուցեցի: Շատ զգույշ մտա ներս, սակայն Շուլան արթնացավ: - Հը, Մոծակ,- շշնջաց նա,- ո՞նց ես: - Օդանցքը բացե՞մ,- հարցրեցի: - Իյա, Մոծակ ջան, ցուրտ է,- խեղճացավ նա իսկույն ցուցադրաբար կծկվելով: Ես ցածր ծիծաղելով տեղս մտա մետաղի պաղ հոտով հնադարյան մահճակալին ոչ այնչափ սովոր, որ անմիջապես հայտնաբերեմ ներքնակի տակ խոթած կեսլիտրանոցը, որը ողնաշարի ուռուցքի պես ստիպում էր շուռումուռ գալ: Գլուխը բարձի տակ ծիծաղում էր Շուլան... «Լավ,- շիշը հանելով սպառնացի նրան մտքիս մեջ,- տես վաղը գլխիդ ինչ եմ բերելու»: |
