ԽԱՉԱԳՈՂ 45 ՊԱՐՈՒՅՐ ՀԱԿՈԲՅԱՆ Ամբողջ գիշեր մեքենագրեցի: Նախ, Ինայի զանգից հետո, ծանոթանում էի մեքենային, ուսումնասիրում: Որոշ չափով վարժվելուց հետո կիսատ պատմությունը մեջ եկավ: Առիթի էի սպասում շարունակությունը պատմելու Ինային, ձեւավորվել էր, հաճախ էի ինձ ու ինձ խոսում, մտքիս մեջ իհարկե: Խոսելը հեշտ էր, հատկապես Ինային գրկած, ականջին փսփսալիս, թեթեւ, անկաշկանդ, գրեթե առանց մտածելու: Գրելիս դողում էի ամեն մի բառի եւ ստորակետի վրա, շատ թղթեր վառվեցին հանուն մի քանի մեքենագրված էջերի, դժգոհ էի եւ ուզում էի դրանք էլ շպրտել վառարանի մեջ: Ինչպես ասում են գրողները, մի հաճույք գրելն է, մի հաճույք էլ ջնջելն է: Ճիշտ կլիներ, որ հայերեն գրեի եւ թարգմանելով մեքենագրեի, բայց բերկրանք էր համակել, չէի կարող մեքենան դնել մի կողմ: Կար նաեւ շաբաթ երեկոյի սպասումը: Մինչ այդ, անհամբերությամբ սպասելով հերթական շաբաթավերջին, տոկում էի օրեր շարունակ: Այս անգամ սպասման ժամերը լցվում էին մեկ ուրիշ հաճույքով: Առանձին, տաք տուն, գյուղական կատարյալ անդորր... Վեց ամիս զրկվել էի գիշերային մենությունից: Եթե ինձ չքշեին, ձմռանն այդ տնից դուրս չէի գա... Քշող չեղավ, ձգող կար: Դասերը սկսվում էին ութն անց կեսին: Եթե Ինան առաջին ժամ ուներ, կարող էի դիմավորել նրան ակումբի կանգառում: Չէի հարցրել, սիրում էի անակնկալներ մատուցել: Իսկ այդ անակնկալին դրդեց իմ նվերըՙ նրա թողած ժամացույցը, որն ամբողջ գիշեր աչքիս առաջ էր, գրամեքենայի մոտ: Սառն օդը թարմացրեցՙ մոռացության տալով արթուն գիշերը եւ սիգարետները: Ինայի հետ հանդիպելուց մինչեւ բաժանվելը չէի ծխել: Նրա ներկայությամբ խուսափում էի ծխելուց, եւ պահանջ չէի զգում, մոռացել էի կարծես: Գիշերը, գրելիս շատ ծխեցի: Այս փողոցից դպրոց գնացող չէր երեւում, իրոք մարած էր կյանքը... կամ դեռ շուտ էր, երեխաներն ինձ պես անհամբեր չէին: Շուտ էր, կես ժամից ավելի սպասեցի կանգառում: Ինան ինձ տեսավ ավտոբուսի միջից եւ տագնապած իջավ: - Ի՞նչ է պատահել,- հարցրեց զգուշությամբ շուրջը նայելով: - Ոչինչ,- պատասխանեցի,- ուզում էի տեսնել քեզ: - Գիշերը չե՞ս քնել,- կռահեց,- այդ նոր սերն ավելի ուժեղ է երեւում... - Ուրեմն ինձ մենակ չպիտի թողնես: - Հաշվի կառնեմ,- ծիծաղեց,- իսկ հիմա գնա եւ քնիր, ես դպրոցից ուղիղ այդտեղ կգամ: Եթե ուզում էր, որ քնեմ, չպիտի այդպես ոգեւորեր: Այնուամենայնիվ, տուն վերադառնալով պառկեցի: Վառարանը հանգել էր, բայց տունը տաք էր, հատկապես անկողինըՙ Ինայի ջերմությամբ եւ ավելի անմար հիշողությամբ: Քնի մեջ երբեմն գրամեքենայի ձայնն էի լսում: Երկար չքնեցի: Մինչեւ Ինայի գալը պիտի ազատվեի բոլոր հոգսերից: Չորս դույլ ջուր բերեցի փողոցի ջրհորից: Այնքան էլ չէի անհանգստանում, փողոցի բնակիչները վաղուց պիտի ինձ հարեւան համարեին: Միջանցքում մեծ կաթսա էր դրված, որը երկու դույլ ջուր էր տանում: Դատարկեցի պայուսակս եւ ուսիս գցած դուրս եկա: Նախ գնացի միլիցիա: Հերթապահն ասաց, որ Բելովը չի եկել եւ չի էլ գալու: Ավելի լավ, ուրախացա: Վերադարձիս խանութից պաշար վերցրեցի, պայուսակը լցվեց ուտելիքով եւ խմիչքով: Օղի գնեցի եւ բուլղարական գինի, նոր էին ստացել: Հարբեցողության տրվելու միտք չունեի, Սաքոյի պես համոզվել էի, որ ձեռքի տակ միշտ պիտի խմիչք լինի: Ինան եկել էր, վերարկուն հագը, խոհանոցի սեղանի մոտ կանգնած գիշերվա մեքենագրածն էր կարդում: Այդտեղ էի նստել գիշերը, տաք էր եւ հարմար, թղթերը ճմռթելով շպրտում էի վառարանի մեջ: - Սա՞ քեզ չի թողել քնել գիշերը,- հարցրեց ոչ առանց խանդի,- այսքա՞նն ես գրել: - Մնացածը վառել եմ: - Ափսոս, կուզեի բոլորը կարդալ... Ինչ պարզ ես գրում, սահուն նախադասություններ են, հայերեն հավանաբար շատ ավելի լավ կգրես: - Լավը չգիտեմ, բայց ավելի դժվարությամբ եմ գրում: - Ինչո՞ւ, զարմանալի է: - Բծախնդիր եմ դառնում: Ռուսերեն թեթեւ եմ գրում, առանց խորանալու, բայց հայերենի ամեն մի բառի վրա մտածում եմ, հիվանդության է վերածվում: Ամենադժվարը մարդկանց խոսքն է: Խոսակցականի ու գրական լեզվի մեծ տարբերությունը շատ է խանգարում: Եթե մեր բրիգադի մարդկանց մասին գրեմ, չեմ պատկերացնում, թե ինչպես պիտի խոսեցնեմ նրանց: Ռուսերեն գրելիս գոնե այդ դժվարությունից ազատվում եմ: Գրում եմ միայն գրական լեզվով, քանի որ լեզուն սովորել եմ գրքերով, եւ չեմ չարչարվում համապատասխան խոսվածք կամ բարբառ հարմարեցնելու: - Բանավոր խոսքդ էլ է այդպիսին: Շատ լավ ես խոսում ռուսերեն, բայց արհեստական է հնչում, գրքային արտահայտությունները շատ են: Վերարկուն հանելով նստեց սեղանի մոտ ու նորից կարդաց: Պայուսակի պարունակությունը շարեցի սեղանի ու պահարանի վրա, ապա, աթոռի թիկնակին հենվելով, բացեցի վիզը: - Այս ինչքան ես բերել,- աչքի ծայրով նկատեց,- մի շաբաթվա ուտելիք է,- շարունակեց կարդալ, քիչ հետո հարցրեց,- մեքենագրելը չի՞ խանգարում գրելուն: - Խանգարում է, բայց երեւի անվարժությունից է: Կողմնակի հարցեր էր տալիս, բովանդակությանը չէր անդրադառնում: Մինչդեռ իր մասին էի գրել, պատմության շարունակությունը, ինչպես հասա Ալթայ, դաժան աշխատանքի օրերին տեսա նրան եւ մնացածը... - Երբ խոսում էիր, արտակարգ զգացողություն էր,- վերջապես ասաց նա,- գրածով պրոզայիկ պատմություն է ստացվել... - Դու ճիշտ ես ասում,- թղթերը վերցրեցի ու գցեցի վառարանի մեջ: - Ի՞նչ ես անում,- վրդովվեց նա եւ կանգնեց, բայց չհասցրեց թղթերը հանել, մեջքից բռնելով պահեցի,- ինչո՞ւ ես այրում, հետո մի անգամ էլ կկարդանք միասին, գուցե ուրիշ հայացքով նայենք... - Դու չպետք է կարդայիր... Ես մեքենագրել եմ վարժվելու համար: Ափսոս են այդ պահերը, չի կարելի հիմար տողերի վերածել: Անկողնում իրար սեղմված ինչ էլ շշնջամ ականջիդ, ամենասքանչելի բանաստեղծությունն է թվալու... - Ձայնդ բավական է դրա համար,- աչքերը փակ հանձնվել էր համբույրներիս,- խոստացիր, որ անպայման կպատմես շարունակությունը: - Այսինքն չգրեմ: - Ոչ, ինչո՞ւ... պատմիր, հետո կգրես: Միայն թե այսքան շատ մի ծխիր: - Հոտը գալի՞ս է: - Երբ մտա, ուղղակի խփեց քթիս: Ինան մոտեցավ վառարանին եւ շիշը մտցրեց,- այնուամենայնիվ ես սրանք կհանեմ... Ձեռքը բռնելով արգելեցի: Մոխիրը խառնվեց, անթեղված կրակից մի թուղթը բռնկվեց, մյուսները նույնպես վայրկենապես այրվեցին: - Բայց դու կոպիտ ես,- շշնջաց նա տարակուսած: - Դու կարծեմ էլի ես բողոքել իմ կոպտությունից: - Էլի՞,- նա սեւեռուն նայեց,- ի՞նչ նկատի ունես... - Ձեր հարեւան շենքում, մեր սարքած... - Այո՜, լավ ես հիշում... Բայց այն ժամանակ կոպիտ չէիր, ուրիշ ձեւի էր, գուցե հոգեվիճակդ էր պատճառը, ինչ-որ տեղ հասկացա... Թեեւ հետո էլ նման մի բան զգացի... Իսկ հիմա ցույց ես տալիս, որ դա քո աշխարհն է եւ չես թողնում, որ ես այնտեղ մտնեմ... Բայց այդ թղթերի վրա իմ մասին էր գրված, ուրեմն դրանք նաեւ ինձ էին պատկանում: - Իմ նկարն ինձ չէ՞ր պատկանում, որ չտվեցիր: - Սա ի՞նչ մանկական վրեժխնդրություն էՙ դու ինձ նկարը չտվեցիր, ես էլ քո մասին գրածը կայրեմ: Հեգնանքով նայում էր: Գուցե ճշմարտության մասնիկ կար ասածի մեջ, բայց այնքան ընդամենը, որ կարելի է ամեն մի հարմարեցրած խոսքի մեջ դնել: Անարդարությունն ինձ ջղայնացնում էր, ավելի ցավալի էր, որ ջղայնանալով փակվում էի ինքս իմ մեջ եւ լռում: - Ահա քո նկարները,- Ինան պայուսակից մի ծրար հանեց եւ դրեց սեղանին: Ինչո՞ւ ինձ չտվեց, դրեց սեղանին: Մեկ ուզեցի խայթելու համար ծրարն առանց բացելու խոթել պայուսակս, սակայն զսպեցի չարությունը: Բացեցի ծրարը, իսկ նա շարունակում էր. - Չարացար, որովհետեւ չհավանեցի՞ գրածդ... Չպատասխանեցի, նկարները գերեցին: Առաջինը հրաշալի էր, ժպտուն իրար էինք նայում, երկրորդ նկարում երկուսս էլ սառած էինք, լուսանկարչուհու նախատինքից ազդված: Այնուամենայնիվ Ինան թեքել էր գլուխը եւ համարյա հասցրել ինձ: Երկար նայում էի այդ նկարին: - Ի՞նչ ես գտել դրա մեջ,- նա էլ մոռացավ վիրավորանքը, ուսիս սեղմվելով աչքերը հառեց նկարին: - Ինչո՞ւ ես տխուր,- հարցրեցի: - Տխրությո՞ւն տեսար... Չեմ կարծում, տխուր չեմ... Գուցե մտահոգ էր, կամ լարված, աչքերը կիսաբաց էին, ի հեճուկս լուսանկարիչ աղջկա, այդ ամենի հետ շուրթերի անկյունում ժպիտ էր նշմարվում: Զարմանալի էր, ժպիտ եւ տխրության զգացողություն... - Այս նկարը պետք է երկար ուսումնասիրել,- պայուսակի գրպանից հանեցի ծալված թերթը, որի մեջ պատվոգիրը եւ իմ ու Նինայի նկարն էի դրել: - Ես քեզ հիմա փոքրիկ ալբոմ կտամ,- նկատեց Ինան,- գրքույկի պես, կարող ես նույնիսկ գրպանդ դնել: - Եթե ալբոմ ես տալիս, ձեր փոքր ժամանակվա նկարն էլ տուր,- խնդրեցի: - Շատ չի՞ լինի,- ծիծաղեց նա: Բերեց, գրքույկիցս մի քիչ մեծ էր, ավելի բարակ: - Տուր, Լուսիկի նկարն էլ դնեմ,- հանկարծ առաջարկեց ժպտալով եւ չսպասելով հանեց գրքույկս, տեղը գիտեր,- սկզբից քանի՞ էջ բաց թողնեմ,- նույն ժպիտով շարունակեց, ե՛ւ քնքուշ էր, ե՛ւ հեգնում էր կարծես: - Երկու,- ցույց տվեցի մատներով: - Լադեժային է՞լ ես հաշվում... եւ դպրոցականին... Տեղավորեց բոլոր նկարները, դանդաղ, հանգիստ, նույն ժպիտը դեմքին ալբոմը մեկնեց ինձ: Դրեցի գրպանս, նորից լցրեցի պայուսակս, բացի շախմատային ժամացույցից: - Թող մնա Նինային,- ասացի: Դույլից բռով տաշեղ լցրեց վառարանը, մի երկու կտոր բարակ փայտ, համբերությամբ հետեւեց, դրանք բոցավառվեցին, փայտեր դրեց: - Տաքանանք եւ մտնենք սենյակ,- ասաց,- տեսա՞ր Բելովին: - Չէր եկել: - Իսկ ե՞րբ ես գնալու: Անսպասելի էր հարցը: - Ուզում ես, որ գնա՞մ: - Բայց գնալ պետք է, չէ՞: - Ես չեմ ուզում քեզնից բաժանվել: - Մինչեւ ե՞րբ, ինչքա՞ն ես մնալու: Ամեն անգամ նույն պատմությունը, ինձնից հեռու մնալիս փոփոխություն էր կատարվում նրա հոգում: Ուրեմն իրոք արտաքին ազդեցություն էր, ո՞ւմ էր հանդիպում... Այդ հարցերը շատ էին տանջել ինձ, բայց միշտ վանել էի, խուսափել, որովհետեւ պատասխանի ենթադրությունն արդեն սարսափելի էր ինձ համար: Ահավոր էր բզկտող խանդը, եւ եթե իրական պատճառ լիներ, չէի դիմանա: Իրական պատճառ գրեթե կարՙ տոնավաճառի կիրակին... Այս անգամ պետք է պարզեի: - Կիռան գյուղո՞ւմ է,- հարցրեցիՙ նրան չնայելով: Առանց նայելու կզգայի, եթե նույնիսկ ձայն չհաներ: Չպատասխանեց, գլուխը թեքեց, լարված հայացքս էր փնտրում: - Տեսե՞լ ես նրան այս օրերին: Ձայն չէր հանում, սարսափելի լռություն էր: - Դուք միասին կինո գնացե՞լ եք: - Ինչո՞ւ երեկ չէիր հարցնում,- հանկարծ ընդոստ խոսեց նա,- ժամանակ չունեի՞ր, թե՞ քեզ ուրիշ բան էր պետք... Նորից անարդարություն... եւ խուսափում... Հաջորդ հարցը տվեցի. - Ե՞րբ է գնում ավտոբուսը: - Չորսին,- ժամացույցին նայելով ակամա ասաց նա: Նախորդ հարցերին ինչո՞ւ չպատասխանեց: - Մի ժամ կա, լավ է, թե՞ հենց հիմա գնամ, չեմ սիրում վերջին րոպեներին վազել... Հավանաբար մտածում էր, որ կատակում եմ: Վերցրեցի պայուսակս,- բան չեմ մոռացել,- նայեցի շուրջս,- սիգարետ ունեմ... Գրամեքենան թողնում եմ ձեզ, չեմ կարող տանել: Դե, մնաս բարով, սիրելիս... Թեքվեցի, համբուրեցի այտը եւ դուրս եկա, պայուսակը ուսիս գցած: Մի՞թե վերջ: Քայլեցի բետոնե մայթի վրայով, դռնակի մոտ կանգնեցի, սիգարետ հանեցի, կծխեմ, նոր կգնամ, ինչքան որ տեւի սիգարետը: Ինան դուրս թռավ եւ ինձ տեսնելով կանգնեց, ապա արագորեն մոտեցավ: - Ծխեմ եւ գնամ,- ցույց տվեցի սիգարետը: - Ինձ էլ տուր: Գլուխս օրորեցի,- խնայում եմ, որ ճանապարհին չպակասի: Կարճ ծիծաղեց, լռեց, ապա ասաց. - Արի գնանք տուն: - Չեմ ուզում ներսում ծխել: - Արի, ոչինչ: Պապս վառարանի մոտ էր ծխում: Ասում էր, վառարանը ծուխը քաշում է: Համենայն դեպս սիգարետը գցեցի: Մտանք ներս: Ցածրիկ աթոռը դրեցի վառարանի մոտ ու նստեցի, մի քանի կտոր փայտ գցեցի, կրակը հմայում էր: Ինան տեղավորեց բերածս, կարծես դրա ժամանակն էր, գուցե չգիտեր ինչ անել կամ ասել, պայուսակը տարավ սենյակՙ նախատինքով ինձ նայելով: Մի աթոռ էլ ինքը բերեց, ոչ ցածրիկ, սովորական, նստեց կողքիս: Սիգարետ վառեցի: - Սկսել ես շատ ծխել,- ասաց,- այդքան վշտացնո՞ւմ եմ քեզ: - Պապիդ ասածն եմ փորձում: Երբ սիգարետը մոտեցնում էի բաց դռնակին, ծուխը քաշվում էր ներս: - Կատակում էիր, չէ՞, չէիր գնա,- հարցրեց զգուշավորությամբ,- սարսափեցի, երբ տեսա, որ մենակ եմ մնացել: - ՉԷ՞ որ ինքդ էիր ստիպում: - Այո, բայց ոչ այդպես... Ասենք, եթե իրոք գնալու միտք ունենայիր, գրամեքենան չէիր թողնի: - Գալինա Իվանովնան էլ չէր հավատում, որ գրամեքենան կնվիրեմ իրեն: - Դաժան,- շշնջաց,- նորից կոպտություն... Շատ-շատ ես փոխվել, թե՞ միշտ ես այսպես եղել... - Իհարկե միշտ եմ եղել, ե՛ւ գետափին, ե՛ւ կղզում, հատկապես ձեր փողոցի շենքում... եթե սա է կոպտությունը: - Դիտողություն չես հանդուրժում... Աստված իմ, ինչքան փոխեց քեզ այդ գրամեքենան, մի գիշեր ընդամենը առանձնացար եւ միանգամից ուրիշ մարդ դարձար... Այդ չարությունը չունեիր... Կոնքով հենվել էր ուսիս, եթե թեքվեի, գլուխս կհայտնվեր գոգում: Հաջորդ պահին մազերս էր շոյում, կարծես ակամա, մյուս ձեռքը դրել էր ուսիս: Ես գրկել էի մեջքը, կոնքախառը... Շուտով կսկսեինք համբուրվել, հեռախոսը զրնգաց: - Ո՞վ պիտի լինի,- զարմացած մտավ սենյակ, ցնծագին ձայնը լսվեց, - Նինկա, քույրիկս... - Եկե՞լ է, թե՞ Բառնաուլից է զանգահարում,- հարցրեցի, երբ վերադարձավ: - Այստեղ է, իրենց մասնաշենքում վթար է եղել, մի շաբաթ դաս չեն անելու: Գնալու էր պատրաստվում: - Ինչո՞ւ ես շտապում, ասացիրՙ մի շաբաթ մնալու է: - Բարեկամուհուս հետ է եկել, հարեւան շրջանից է... - Հասկանալի է,- դա էլ շտապելու պատճառ չէր,- երեւի կուզեք աղջիկներով այստեղ մնալ, տունը կազատեմ: Վերարկուն էր կոճկում, դադարեցրեց. - Ո՞ւր ես գնալու: - Մի՞թե տեղ չկա,- քմծիծաղեցի,- թեկուզ հյուրանոց:- Շաբաթ երեկոն էր ափսոս: - Մնա ինչքան ուզում ես... կզանգահարեմ: Մոտեցավ, համբուրեց այտս, ինչպես քիչ առաջ ես էի հրաժեշտ տվել, դուրս եկավ: Մի՞թե ուրախացել էր, որ հեռանալու պատրվակ եղավ: Եթե հետ չդառնայի, ավտոբուսի մեջ կլինեի: | 
