ԱՐԺԵՔԱՎՈՐ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԹԱՄԱՐ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ, արվեստագիտության թեկնածու Անուշավան Զաքարյանի անունը հայտնի է Հայաստանի եւ արտերկրի (Վրաստան, Ռուսաստան, Ուկրաինա եւ այլ) գիտական, մտավորական շրջանակներին: ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի «Պատմաբանասիրական հանդես»-ի գլխավոր խմբագրի տեղակալ, ՀՀ Ազգային ժողովի հրատարակչության վարիչ, բանասիրական գիտությունների դոկտոր Անուշավան Զաքարյանն իր բազմաբեղուն գիտական, ստեղծագործական կյանքի ընթացքում հատուկ տեղ է հատկացնում հայ եւ այլ ժողովուրդների պատմական, գիտական, մշակութային փոխառնչություններին: Իր հետաքրքրահարույց եւ արժեքավոր ուսումնասիրությունների թվում են հրատարակված գրքերը. «Ռուս գրողները Անդրկովկասում եւ հայ գրական կյանքը 1914-1920 թթ.», «Ռուս գրագետները եւ հայ իրականությունը 20-րդ դարի 10-ական թվականներին», «Ալեքսանդր Կուլեբյակինը եւ Հայաստանը», «Հայ ժողովրդի ողբերգությունը ռուս գրագետների գնահատությամբ», «Բորիս Լազարեւսկին Հայաստանի եւ հայ կանանց մասին», «Սերգեյ Գորոդեցկին Արեւմտյան Հայաստանում եւ Անդրկովկասում» եւ այլ: Հիշատակյալ եւ հրատարակված իր մյուս գիտական ուսումնասիրություններում Անուշավան Զաքարյանը գիտնականի խորիմաց եւ բազմաշերտ վերլուծությամբ, հայորդու օբյեկտիվ գնահատանքով ներկայացնում է այլազգի մտավորականության, գիտնականների, գրողների գնահատանքը, մշակութային լայնադաշտ ու յուրօրինակ փոխառնչությունները հայ իրականության հետ: Վերջերս լույս տեսած նրա գրքերը նոր եւ ուշագրավ խոսք են այդ ասպարեզում: Դրանք զգալիորեն հարստացնում են թե՛ գիտական ուսումնասիրությունների ոլորտը, թե՛ ընթերցողի պատկերացումը, ճանաչումը հայ պատմական, գիտական, հասարակական կյանքի տարբեր թվականների մասին: Նաեւ հաղորդում են փաստագրական նոր տվյալներ ռուս հայտնի եւ մեզանում ոչ այնքան ճանաչված գրողների, բանաստեղծների ստեղծագործական կյանքից, որոնք որոշ ժամանակ ապրել եւ գործել են Անդրկովկասի մշակութային կենտրոն Թիֆլիսում: «Իլյա Էրենբուրգի Թիֆլիսյան օրերը» գիրքը մանրամասնորեն ներկայացնում է 1920 թ. սեպտեմբեր-հոկտեմբեր ամիսներին ռուս հայտնի գրողի, հրապարակագրի թիֆլիսյան օրերի գրական-հասարակական գործունեությունը, որը հարուստ էր անվանի բանաստեղծների` Օսիպ Մանդելշտամի, Պաոլո Հաշվիլիի, Տիցիան Տաբիձեի հետ ստեղծագործական շփումներով: Հիշատակված աշխատության մեջ Անուշավան Զաքարյանը ներկայացնում է նաեւ այդ օրերի Իլյա Էրենբուրգի` Վալերի Բրյուսովի, Ալեքսանդր Բլոկի, Վլադիմիր Մայակովսկու մասին գրած հոդված-ակնարկները եւ զուգահեռներ է անցկացնում տարիներ անց գրողի հրատարակած «Մարդիկ, տարիներ, կյանք» գրքում վերոհիշյալ բանաստեղծների մասին նրա բնութագրությունների հետ: Անուշավան Զաքարյանի մատուցմամբ եւ վերլուծությամբ այս բոլոր նյութերն, աներկբայորեն, նոր խոսք են հիշյալ գրողների եւ իրենց ժամանակաշրջանի գրականության, պատմության անդաստանում: Խնդրո առարկա նրա մյուս հրատարակած գիրքը կրում է հետեւյալ խորագիրը. «Սերգեյ Գորոդեցկու Թիֆլիսի «Բանաստեղծների համքարությունը» եւ «ԱԿՄԵ» ժողովածուն»: Հեղինակը բարձր մասնագիտական վերլուծությամբ ներկայացնում է ռուս անվանի բանաստեղծ, արձակագիր, թարգմանիչ, հասարակական գործիչ Սերգեյ Գորոդեցկու Թիֆլիսում հիմնադրած «Բանաստեղծների համքարություն»-ը եւ դրա հրատարակած «ԱԿՄԵ» բանաստեղծական անդրանիկ ժողովածուն: Հատորում ներկայացված են այդ ժողովածուում տեղ գտած բանաստեղծների ընտրանին, այդ թվում` Սերգեյ Գորոդեցկու, Ալեքսանդր Կուլեբյակինի, Վլադիմիր Պրուսսակի, նաեւ հայազգի հեղինակների` Հռիփսիմե Պողոսյանի (Ասիլյանց) եւ Սոֆյա Մելիքովայի: Ուշագրավ է, որ Ան. Զաքարյանը գրքում ներկայացնում է նաեւ հատվածներ Հռ. Պողոսյանի հուշագրություններից «Բանաստեղծների համքարության» գործունեության մասին: Հեղինակն իր հատորում հավուր պատշաճի անդրադառնում է «Բանաստեղծների համքարության» անդամների սերտ առնչություններին` Թիֆլիսի հայ մտավորականների, մասնավորապես Հովհաննես Թումանյանի հետ: Փաստ, որ առավել մեծ արժեք է հաղորդում տվյալ աշխատությունը: Նա նշում է, որ 1910-ականներին Թիֆլիսում ապրող, ստեղծագործող ռուս բանաստեղծները, գրողները բարձր գնահատանքով էին արժեւորում Հովհաննես Թումանյանին, դասելով նրան համաշխարհային պոեզիայի երեւելի դեմքերի շարքին: Դրա վառ ապացույցներից մեկը «Բանաստեղծների համքարության» պատվիրակության ներկայությունն էր 1919թ. մարտ ամսին Թիֆլիսում կայացած Հ. Թումանյանի ծննդյան 50-ամյակի հոբելյանական երեկոյին: «Համքարության» ողջույնի ուղերձում հայ բանաստեղծը որակավորված էր «Մեծ հումանիստ եւ տիեզերական խոսքի բարձր վարպետ»: Անուշավան Զաքարյանի հիշյալ աշխատությունն արժեքավոր է նաեւ առաջին անգամ հրատարակվող պատմական փաստերով` առնչվող Սերգեյ Գորոդեցկուն եւ հայ իրականությունը: Այսպես, նա գրում է, որ ծանոթությունը Հովհաննես Թումանյանի հետ առավելապես սերտացրեց հայերի հետ Սերգեյ Գորոդեցկու հոգեւոր եւ գործնական կապերը: Տարբեր տարիներին ռուս բանաստեղծն իր գրական (նաեւ գեղանկարչական) գործերով անդրադարձել է հայկական նյութին, գրել է Հայաստանին ձոնված բանաստեղծություններ, սովորել է հայերեն լեզուն, մասնակցել է Հովհաննես Թումանյանի, Դանիել Վարուժանի, Հովհաննես Աբելյանի, աշուղ Ջիվանու հոբելյանների կազմակերպչական աշխատանքներին, կազմակերպել է մանկական ցուցահանդեսներ: Ս. Գորոդեցկու կենսագրության մեջ գնահատելի եւ անուրանալի տեղ է գրավում իր մեկնումը (1916թ.) Արեւմտյան Հայաստան (Վան, Իգդիր, Բայազեթ) եւ օժանդակությունը հայ որբերին: Անուշավան Զաքարյանի այս երկու գրքերը արժեքավոր ներդրում են 20-րդ դարի տասական թվականների նաեւ հայ իրականության բազում ոլորտների (գիտական, գրական, մշակութային, հասարակական) ուսումնասիրության գործընթացում: |
