ԱՍՏՎԱԾԱՇՆՉՅԱՆ ԱՇԽԱՐՀԱՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆ ԸՍՏ ԴԱՎԻԹ ԲԱԲԱՅԱՆԻ Մ. Խ. Հայերեն, անգլերեն եւ ռուսերեն, անսովոր վերնագրով մի գիրք է լույս տեսել «Հայկական լեռնաշխարհի տեղն ու դերը աստվածաշնչյան աշխարհաքաղաքականության մեջ»: Հեղինակը քաղաքագետ, պատմական գիտությունների թեկնածու Դավիթ Բաբայանն է: Վերնագիրն արդեն հուշում է, որ մեր լեռնաշխարհը պետք է դիտարկվի շատ երկար դարերի կտրվածքում ստեղծված աստվածաշնչյան տեղեկատվության համապատկերում, ուր Հայկական լեռնաշխարհն առանցքային դեր ունի: Ճիշտն ասած` այսպիսի տարողունակ վերնագրի ներքո տեղյակ ընթերցողը որոնում է այն հարցերի պատասխանները, որոնց վերաբերյալ բազմաթիվ վարկածներ են առկա հրապարակի վրա: Մանավանդ` եթե այդ ընթերցողը ծանոթ է թեմային ինչպես միջազգային վարկածներով, այնպես էլ հայ ուսումնասիրողների առաջ քաշած թեզերով, հատկապես նկատի ունենք դրանց հանրամատչելի հեղինակներին` Արտակ Մովսիսյանին, Արմեն Դավթյանին, այլոց, կամ եթե նկատի առնենք թեկուզ հանրամատչելի այնպիսի էլեկտրոնային ռեսուրսների գոյությունը, որտեղ տարբեր վարկածներն ի մի են բերվում` «Մակարաց», «Արեւելք», կամ հենց ոչ հայազգի Ալեքսանդր Բակուլինի, ինչպես նաեւ` Ալեքսանդր Վարպետյանի ու շատ այլոց հրապարակումները ինտերնետ տարածքում: Դավիթ Բաբայանը մի շարք հարցերի պատասխանը փաստերով (ընդ որում` նաեւ օգտագործելով Արցախյան նշանակության պատմական փաստեր ու լեգենդներ) տալիս է` վերստին արձանագրելով Հայկական լեռնաշխարհի առանձնահատուկ դերը Աստվածաշնչում մատնանշվող սրբազան տարածքների թվում ոչ միյան աստվածաշնչյան փաստերով, այլեւ ուրիշ ժողովուրդների հավատալիքների եւ կրոնների վրա հենվելով: Դրանցում Հայկական լեռնաշխարհը ներկայացված է որպես մարդկության բնօրրան, «որի փաստացի առաջնասրբությունը ճանաչվում է հարեւան ժողովուրդների կողմից»: Սա նաեւ պատասխան է մեր այն հարեւաններին, որոնք ավանդաբար փորձում են կեղծել պատմական եւ աստվածաշնչյան փաստերը, իրենց վրայով ձեւելով իրենց չունեցած պատմական անցյալը, այդ պատասխանն ավելի է ծանրանում նրանց սեփական կրոններում պահպանված պատմականության, պատմության մոռացված անցքերի մատուցմամբ: Դրախտի` Հայկական լեռնաշխարհում գտնվելու հայտնի վարկածով, որով Հայկական լեռնաշխարհը վկայակոչվում է որպես մարդկության նախահայրենիք, դրախտից սկիզբ առնող հայտնի չորս գետերից մինչեւ այժմ որոնվող Փիսոն եւ Գեհոն գետերն, ըստ Դ. Բաբայանի, Կուրն ու Արաքսն են:Նա Հին Կտակարանի համապատասխան հատվածը մատնացույց անելով` նաեւ Ավեստայից է վկայություն բերում, որտեղ ասվում է, թե արարիչ Ահուրա Մազդան բոլոր հողերից ու երկրներից առաջինն արիացիների տարածությունն է ստեղծել Դահիթյա (Արաքս) սքանչելի գետի մոտ, որից հետո արարել է առաջին մարդուն` Գայոմարտին, այս անունը, ըստ Դ. Բաբայանի, համահունչ է Հայոմարդ ինքնանվանման հետ: Խոսելով ջրհեղեղի աստվածաշնչյան լեգենդի առթիվ Հայկական լեռնաշխարհի եւ Արարատի հիշատակման մասին` Բաբայանը այն դիտարկում է Մերձավոր Արեւելքի ժողովուրդների լեգենդների , անգամ իսլամի նկարագրած ջրհեղեղի մանրամասների ներքո, որոնցում նույնպես նշվում է, որ Նոյի տապանը հանգրվանել է Հայկական լեռնաշխարհում: Որպես ապացույց է դիտարկվում նաեւ այն հանգամանքը, որ Նոյի հնարավոր չորս շիրիմներից երկուսն, ըստ լեգենդների, Հայկական լեռնաշխարհում են` Նախիջեւանում եւ Ջազիրեում (Ջազիրեն Հյուսիսային Միջագետքում է գտնվում): Այս առթիվ արցախցի Դ. Բաբայանը մի տեղական լեգենդ է հիշեցնում, որում Նոյի մասին լեգենդը կենցաղային սովորականության երանգ ունի, այդ սովորականությունը սովորաբար ներկա է բոլոր այն ժողովուրդների լեգենդներում, որոնք դրանցով արձագանքել են տեղի ունեցած պատմական իրադարձություններին` այդպես պահպանելով դրանք հիշողության մեջ: Երբ Նոյյան տապանը դեմ է առնում Արարատ սարին` նրանից մի փոքրիկ կտոր գերան է պոկվում, ջուրն այդ կտորը հասցնում է ներկայիս ԼՂՀ-ի Շոշ գյուղ (Բաբայանը հիշեցնում է Շոշի հին անունը` Տապանակերտ), այդ գերանից շիվեր են ծիլ տալիս-ծառ դառնում, գյուղն էլ այդտեղից է իր հին անունը ստանում: Անդրադառնալով Նոյի շառավիղ Աբրահամին, որ ծնվել է շումերական Ուր քաղաքում (ի դեպ` որոշ ստուգաբանողներ մեր «ուրանալ» բառը ծագեցնում են Ուր անվանումից, սա ավելի հեռու էր ընկած մեր լեռնաշխարհի կենտրոնից, այդ մարդաշատ ու նոր կառուցված քաղաքը գնացած- երկար տարիներ հայրական տուն չայցելած որդիներին հայերն ասում էին` ուրացավ-մոռացավ մեզ), նա նշում է Խառան քաղաքի մասին, ուր ի վերջո որդիների հետ հաստավում է Աբրահամի հայր Թարան: Խառանը գտվում էր Հայկական լեռնաշխարհի սահմանային` Միջագետքի հյուսիսում, որտեղից մեծ ծավալի կապեր են եղել հայերի հետ, իսկ Քանան մեկնելուց հետո Աբրահամը կարոտով է հիշել այդ քաղաքը: Անդրադառնալով ռուսական բիլինաներին` Բաբայանը հիշում է այն հանրահայտ փաստը, թե ինչպես է Իլյա Մուրոմեցը օգնություն ստանում Սվյատագորից (ըստ որոշ հետազոտողների` սա Սուրբ լեռները տիրապետող իշխանն էր), որն Իլյային հրավիրում է դեպի Սուրբ լեռներն Արարատյան. այս մասին վարկածներն ու հիմնավորումները հետզհետե ավելի են հարստանում նոր ենթադրություններով: Պատասխանելով այն հարցին, թե ինչ գործնական նշանակություն կարող է հայերիս համար ունենալ այն հանգամանքը, որ հնագույն ժողովուրդների կրոնական տեքստերում այդքան մեծ տեղ է տրվում Հայկական լեռնաշխարհին, Դ. Բաբայանը այն դիտարկում երկու տեսակետից. Հայկական լեռնաշխարհը ներկայանում է որպես Աստծո կողմից ընտրյալ տարածք, մարդկության նախահայրենիք, իսկ ավելի ընդհանրական եզրահանգումն այս է` այս տարածաշրջանում այդչափ կարեւոր նշանակությունը փաստում է, թե այս տարածքը եղել է մարդկային քաղաքակրթության հնագույն օջախներից մեկը: Հայկական լեռնաշխարհը եղել է հնդեվրոպացիների եւ նախահնդեւրոպական լեզվի պատմական նախահայրենիքի կենտրոնում, որի արձագանքները մինչ օրս մեր լեզվում առկա են, միջին վիճակագրական հայի կամ անգլիացու ամենօրյա օգտագործման բառերի տասն-տասնհինգ տոկոսը համանման են: Ըստ Բաբայանի` այդպիսի բառերը շատ են, մասնավորապես բարբառներում, ի մասնավորի` Արցախի բարբառում: Մնում է, որ այս եւ նման կարգի աշխատությունների օգտակար տեղեկատվությունը կիրառում գտնի եւ գործածական դառնա ինչպես մեր առօրյա գրավոր կյանքում, այնպես էլ միջազգային շփումներում: |
