ՄԱՏԻՈՒՇ ԱՐՔԱՅԻ ՊԱՏԵՐԱԶՄՆԵՐԸ ՀՈՎԻԿ ԱՖՅԱՆ Խոստովանեմ, որ մինչեւ անցնող շաբաթվա չորեքշաբթի օրը ես քիչ բան էի լսել լեհ մանկավարժ, գրող եւ բժիշկ Յանուշ Կորչակի մասին։ Գիտեի միայն, որ Լեհաստանիՙ ֆաշիստական օկուպացիայից առաջ մարդը հիմնադրել է «Որբերի տուն» կոչվող մանկատունը, որը որոշ ժամանակ գործել է նաեւ օկուպացիայի ընթացքում, այդքան բան։ Անցյալ չորեքշաբթի օրը լրիվ պատահաբար ես որոշ նոր բաներ իմացա լեհ մանկավարժի մասին, իսկ թե ինչ, դեռ կխոսենք։ Կրկին անցնող շաբաթ հայկական հեռուստատեսային լուրերի թողարկումներից մեկը նայելիս, որտեղ ռեպորտաժ էրՙ դիրքերի, առաջին գծի եւ այնտեղ ծառայողների մասին, մի երիտասարդ ժամկետային զինծառայողի ասածը խիստ տպավորիչ եւ կարեւոր թվաց ինձ։ Տղան, որը տարուկեսվա ծառայող ներկայացավ, խոսելով իրենց միացած եւ իրենցից տարիքով շատ մեծ կամավորների մասին, ասաց, որ վերջիններս իհարկե օգնում են իրենց. ՙԴե, օրինակ, մեզ լիքը բան են սովորեցնում, պատմում, կռվի մասին են պատմում՚։ Ասաց տղան։ Սա շատ կարեւոր հայտարարություն է, որովհետեւ, եթե տարիքով ավագ կամավորները երիտասարդ տղաներին կռվի մասին են պատմում, ուրեմն ազատ ժամանակ ունեն, իսկ քանի որ ազատ ժամանակ ունեն, ուրեմն հիմա կռիվ չէ։ Սաՙ լավ կողմը։ Վատն այն է, որ եթե հայրերը որդիներին կռվի մասին են պատմում, ուրեմն կռվի վտանգ կա եւ հետեւաբար նոր-երիտասարդ սերնդին պետք է պատրաստել այդ կռվին։ Գուցե եւ սա հայրենասիրություն է, կամ ինչպես հիմա են ասումՙ դուխ տալ է։ Ի դեպՙ դուխ տալու մասին։ Յանուշ Կորչակը երեք անգամ հրաժարվել է փրկել իր կյանքը։ Առաջին անգամ Կորչակը հրաժարվեց լքել օկուպացվող Լեհաստանը եւ մնաց այնտեղ, քանի որ չէր կարող թողնել «Որբերի տունը», ավելի ճիշտՙ այնտեղ բնակվող, ինչպես հիմա են ասումՙ ապագա զինվորներին եւ նրանց համար աղոթողներին։ Երկրորդ անգամ Կորչակը հրաժարվեց փրկվելՙ փախչելով Վարշավայի գետտոյից, եւ երրորդ անգամ… Բայց սա առանձին պատմություն է։ Ֆաշիստները «Որբերի տունը» փակեցին, այնտեղ բնակվող երեխաներինՙ նստեցնելով հատուկ նրանց համար նախատեված վագոնը, որը ուղեւորվում էր համակենտրոնացման ճամբար։ Կորչակը երկու երեխաների ձեռքը բռնած բարձրանում էր վագոն, երբ ֆաշիստ սպաներից մեկը մոտեցավ նրան եւ հարցրեց. «Այդ դո՞ւք եք գրել «Մատիուշ արքան» գիրքը։ Ես կարդացել եմ, երբ փոքր էի։ Լավ գիրք է։ Դուք կարող եք չնստել վագոնը, դուք ազատ եք»։ Կորչակը հետաքրքրվել է սպայիցՙ «Իսկ երեխանե՞րը»։ «Երեխաները պետք է գնան, բայց դուք կարող եք լքել վագոնը», պատասխանում է սպան։ Կորչակն էլ ասում էՙ «Սխալվում եք, չեմ կարող։ Ոչ բոլոր մարդիկ են տականք»… Մի քանի օրից Տրեբլինկա կոչվող համակենտրոնացման ճամբարում Կորչակը իր որբերի հետ մտավ գազով լցված խուցը։ Այդ վերջին ճանապարհին նա բռնել էր «իր երեխաներից» ամենափոքրիկների ձեռքերը եւ նրանց հեքիաթ էր պատմում, որ ոչինչ չհասկանան… Ես հասկանում եմ, որ պատերազմը հեքիաթ չէ, բայց չեմ հասկանում նրանց, ովքեր պատերազմի ժամանակ հեքիաթներ չեն պատմում եւ հատկապես հենց պատերազմի ժամանակ չեն պատմում։ Ես հասկանում եմ, որ 18-20 տարեկան տղերքը երեխա չեն, որպեսզի նրանց հեքիաթ պատմես, բայց չեմ հասկանում, թե մենք ինչո՞ւ ենք ուզում, որ նրանք մեզ նման լինեն, մեզ նման կռվեն, մեզ նման ապրեն։ Կորչակն օրինակ ասում էրՙ «Մի սպասիր, որ քո երեխան կլինի այնպիսին, ինչպիսին դու ես, կամ ինչպիսին ուզում ես, որ նա լինի։ Օգնիր նրան դառնալ ոչ թե քեզ պես, այլՙ իր իսկ պես»։ Բայց թողնենք պատերազմը. պատերազմն ու երեխան հականիշներ են, ընդ որում երեխան այստեղ մարդկայինը չէ, երեխան, ինչպես գիտենք. այն ապացույցն է, որ Աստված դեռ չի հոգնել մարդկանցից։ Ուրեմն ինչո՞ւ պատերազմել, երբ երեխաներ ունենք։ Հանուն նրանց չասեք, քանի որ հանուն երեխաների պատերազմելը նման է հանուն երեխաների (միայն հանուն նրանց) ռազմա-ամուսնական կյանքը շարունակելուն։ Հանունըՙ պատերազմը երեխաներին ցույց չտալն է, անկախ նրանից այդ պատերազմն իսկական պատերազմ է, թե՞ ընտանեկան, որն, ի դեպ, երեխայի վրա ավելի ծանր ազդեցություն է թողնում, քան իսկական պատերազմըՙ մեծերի վրա։ Եւ քանի որ մարդու ամենակարեւոր հանդիպումներըՙ հանդիպումներն են երեխաների հետ, ու որովհետեւ երեխան այն տոնն է, որ մեզ հետ էՙ դեռ, պատերազմը պետք է խնամքով թաքցնել նրանցից, անգամՙ եթե այդ պատերազմը վերջինն է, ինչը տեսնելու ենք, ինչպես դեպի գազային խուց ընկած ճանապարհն էր այն վերջինը, ինչը տեսան Յանուշ Կորչակն ու «նրա երեխաները»։ |
