«ՊԱՏՄԱԲԱՆՆԵՐԸ ՀԱՃԱԽ ԵՆ ԿԱՇԱՌՎՈՒՄ, ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆԸՙ ԵՐԲԵՔ» Հայ մտավորականների մի խումբ Այս տարիՙ 2013 թ. օգոստոսի 29-ին լրանում է Գարեգին Նժդեհի մասունքները հայրենիք բերելու եւ մայր հողին հանձնելու 30-ամյակը: Մասունքներն ամփոփելու վայրերըՙ Խուստուփ լեռան ստորոտում Կոզն աղբյուրի մոտ, Գլաձորի Սպիտակավոր վանքը, իսկ ավելի ուշ Կապան քաղաքում կառուցված հուշահամալիրը, դարձել են ուխտատեղիներ: Ուխտագնացության օրերն են հունիսի 17-ըՙ Գլաձորի Սպիտակավոր վանք, հոկտեմբերի 7-ըՙ Խուստուփ: Աճյունի տեղափոխման, հողին հանձնելու եւ ուխտագնացությունների մասին օրագրային մանրամասնությունները, ամենայն մանրամասնությամբ հրապարակված են լուսահոգի Արցախ Բունիաթյանի «Նժդեհի վերադարձը» գրքում: Ավելի քան 25 տարի է, ինչ ուխտագնացների մի մասը հունիսի 16-ին հավաքվում է Սպիտակավոր վանքի մոտ: Գիշերում: Գիշերը 00:00 ժամին մտնում են վանք, աղոթում, հոգեւոր երգեր երգում, մոմ վառում եւ հավաքվում կրակի շուրջը: Հաջորդ օրըՙ հունիսի 17-ին, ժամը 13-ին նորից մտնում են վանք, որից հետո հավաքվում Նժդեհի շիրիմի մոտ, խնկարկում, մոմ վառում, շատերն իրենց սրտի խոսքն են ասում եւ ցրվում: Հոկտեմբերի 6-ին դարձյալ ուխտավորների մի մասը հավաքվում է Խուստուփ լեռան լանջինՙ Կոզն աղբյուրի մոտ, անկախ եղանակային պայմաններից, խարույկ վառում: Իսկ ճիշտ գիշերվա 00:00 ժամին հավաքվում են հուշաքարի մոտ, մոմ վառում, աղոթում, երգում... Շատերը ողջ գիշերն անցկացնում են խարույկի մոտ, մի մասը վրաններում կամ ով ինչպես կարող է: Հոկտեմբերի 7-ին, ժամը 12:00-ին նորից հավաքվում են հուշաքարի մոտ: Ամեն ուխտագնացության ավարտից առաջ բոլորը կրկնում են Արցախ Բունիաթյանի երդումըՙ «Եթե չգամ, իմացի՛ր չկամ»: Ուխտագնացներս այսպես ենք ոգեկոչում մեծ հայ, նահատակ Գարեգին Նժդեհի անմահ հիշատակը: Բայց ահա թե ինչպես է ներկայացնում մասունքների տեղափոխման մտահղացումը հարգարժան պատմաբան, ազգային եւ հանրային գործիչ Ռաֆայել Համբարձումյանը իր «Գարեգին Նժդեհ, ամողջական կենսագրութիւն» գրքի 443-րդ էջում: «Հայ մտաւորականների մի խումբ (Գուրգեն Արմաղանեան, ուրարտագէտ Մարգոյ Իսրայելեան, պրոֆ. Վարագ Առաքելեան) 1980-ական թթ. սկզբին պատմաբան, ազգային բազմարդիւն, բայց շատ համեստ գործիչ Նիկոլ Կարապետեանի մտայղացումով ու նախաձեռնութեամբ որոշում են Նժդեհի աճիւնը բերել հայրենիք: ... 1987 թ. սկսած աճիւնը դառնում է ուխտատեղի»: Երկար ժամանակ ծախսեցինք, փորփրեցինք մեր հիշողությունները, օրագրերը նորից թերթեցինք, սակայն ոչ մի հետք չգտանք ուրարտագետի մասնակցության մասին: Բացի պրոֆ. Վարագ Առաքելյանից, Մարգո Իսրայելյանի հետ ոչ ոք ծանոթ չի եղել, իսկ եթե հանգուցյալ պրոֆեսորն է հայտնել նրան կամ տեղյակ պահել, մեզ ոչինչ հայտնի չէ: Պրոֆեսորն այնքան զգուշավոր էր, որ ուղիղ 4 տարի իր տանը պահված մասունքների մասին կինն անգամ չի իմացել: Միանգամից նշենք նաեւ, որ հարգարժան Նիկոլ Կարապետյանը մեկ տարի առաջ 1982 թ. արդեն մահացել էր: Եվս մեկ այլ դրվագ կապված Նիկոլ Կարապետյանի հետ: 1979 թ.-ին, երբ նա ցույց տվեց Արամ Մանուկյանի գերեզմանի տեղը Թոխմախի գերեզմանատանն ու հենց գերեզմանի մոտ բարձրաձայն ասվեց, որ այստեղ անպայման պետք է խաչքար դնել (ի դեպ, խաչքարը տեղադրվեց 1982 թ. օգոստոսի 11-ին), նա խիստ ու վճռական տոնով ասաց. «Չի կարելի, այստեղ ուխտատեղի կդառնա, եւ ԿԳԲ-ն կսկսի մարդաորսը, ափսոս է մեր երիտասարդությունը, դեռ ժամանակը չի»: Արդյոք այդքան արագ փոխվե՞ց եւ կյանքի վերջին օրերին որոշեց երիտասարդությանն այդ վտանգավոր քայլի՞ն մղելու: Չի բացառվում... Մեզ հարեւան հորջորջվող «պատմաբանները» նույնիսկ ինչ-որ տեղ ստիպված են կեղծելու, նենգափոխելու, հորինելու պատմությունը, որովհետեւ միայն այդ ճանապարհով կարող են փորձել սեփականացնելու մեր երկիրը, մեր մշակույթը, մեր հայրենիքը: Նրանք չեն խնայում իրենց մի թեյի գդալ սեւ իկրան այլազգի պատմաբաններին կաշառելու համար: Մենք չկարողացանք գտնել պատմաբան, ազգային եւ հանրային գործիչ Ռ. Համբարձումյանի հորինվածքի աղբյուրները եւ նպատակները: Մենքՙ «հայ մտավորականների մի խումբ» եւ մյուս ուխտավորները, ուրախ ենք նժդեհյան սուրբ մասունքների հայրենիքում գտնվելու եւ մեր ուխտագնացությունների համար: Իսկ հարգարժան պատմաբանն էլ թող ուրախանա իր հորինվածքներով ու փաստերը կեղծելով: |