ԶՐՈՒՅՑ 71. ՀԵՂԱՓՈԽԱԿԱՆԻ ԵՂԱՆԸ Իրոք, շատ զարմանալի է բառերի աշխարհը: Մենք ամեն օր հարյուրավոր, եթե չասենքՙ հազարավոր, բառեր ենք գործածում, օգտվում նրանցից ու շատ հաճախ չենք էլ ճանաչում նրանց, չգիտենք նրանց ծագումը, չենք հետաքրքրվումՙ «ով ում բարեկամն է»: Եվ դա բնական է: Ի՞նչ կարիք կա հիշելու, թե այսօրվա մեր լեզվումամուր նստած այս կամ այն բառը որտեղից է եկել, ինչպես է ստուգաբանվում: Բայց սա առաջին, սովորական հայացքի դեպքում: Երբ որոշ չափով խորանում ենք բառերի ստուգաբանությանմեջ, պարզում նրանց ծագումն ու հարազատությունը այլ բառերին, դրանք դառնում են ավելի հետաքրքիր, ավելի իմաստալի ու, որքան էլ զարմանալի է, ավելի սիրելի: Նրանք դառնում են ժամանակի յուրօրինակ մեքենաներ, որոնք մեզ դարերով ու հազարամյակներով հետ են տանում, հասցնում նախապատմական ժամանակներ, ցույց տալիս այն ժամանակվա մարդկանց փոխհարաբերությունները, ազգերի շփումներն ու առնչությունները: Դժվար թե լեզվաբանական հատուկ պատրաստվածություն չունեցող մարդկանցից որեւէ մեկը գլխի ընկնի, որ բոցաշունչ հեղափոխականը եւ հողագործական եղան գործիքը նշող բառերը նույն յեղ արմատից են առաջացել: Այս անգամ կխոսենք հայերենի յեղ արմատի եւ նրանից առաջացած բառերի մասին: Յեղ արմատը նշանակել է «փոխել, մի վիճակից մեկ այլ վիճակի բերել»: Սրանից են կազմված յեղուլ ՙ «փոխել, դարձնել, վերածել», յեղել ՙ «ծռել, թեքել, շեղվել», յեղափոխել, յեղաշրջել, յեղափոխություն բառերը: Անցյալ դարի 60-ական թվականներին Պարույր Սեւակը, որպես հիմնավորում բերելով յեղ արմատի «մի վիճակից մեկ այլ վիճակի բերել» իմաստը, պաշտպանում էր հեղափոխություն բառը, որն արգելված էր գործածության համար: Նա պնդում էր, որ ռեւոլյուցիա բառը չունի այդ նուրբ իմաստը: Փառք Աստծու, հիմա որեւէ մեկի մտքով չի անցնում հեղափոխություն հիանալի բառի փոխարեն գործածել ռեւոլյուցիա օտար եւ դժվարահունչ բառը: Նույն արմատից է նաեւ եղանակ բառը, որ նշանակել էՙ «1. կերպ, ձեւ, տարազ: 2. Տարվա չորս բաժանումները: 3. Նվագ: 4. Գրքի առանձին բաժինները»: Արմատի կրկնությամբ ունենք յեղյեղել ՙ «փոփոխել», յեղյեղուկ «փոփոխական» բառերը: Յեղ արմատն առնվում է նաեւ հողագործական իմաստով եւ նշանակում է «հողը արորով դարձնել արեւի դեմ, որպեսզի լավ այրվի եւ զորանա»: Այս արմատի երկրորդական ձեւն է եղ, որ նշանակում է «եղած, գոյացած բան»: Սրանից է այսօրվա եղելություն բառը: Եղան բառը կազմված է ան մասնիկովՙ եղ կամ յեղ ՙ «դարձնել, շրջել, փոխել» արմատից: Եղանը այն գործիքն է, որով շրջում են կալը, խոտը, այսինքնՙ նույն «շրջել» իմաստն է այստեղ: Երեւի թե առաջին հեղափոխականը եղանը ձեռքին փորձել է շրջել աշխարհը: Այսինքնՙ թող ո՛չ հեղափոխականը շատ հպարտանա, ո՛չ էլ եղանը ձեռքին շինականը տրտմի. բառի առաջ նրանք հավասար են, ինչպես եւ Աստծու առաջ: |
